Τα τρία παλαιά πλοία της γραμμής, που ανήκουν σε μαροκινές εταιρείες, μεταφέρουν κάθε χρόνο 200.000 επιβάτες, από τους οποίους το 90% είναι μετανάστες (1). Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη αύξηση της επιβατικής κίνησης.
Παλαιότερα, οι οικογένειες έκαναν 1.500 χιλιόμετρα οδικώς μέχρι το λιμάνι του Αλγεσίρας στην Ισπανία. Σήμερα, οι πατεράδες έχουν αρχίσει να γερνούν και γίνονται περισσότερο αστοί: προτιμούν, λοιπόν, να σταματήσουν στη Σετ και να προσφέρουν στον εαυτό τους την πολυτέλεια μιας κρουαζιέρας.
Οι άξονες τρίζουν, οι εξατμίσεις αγγίζουν σχεδόν το έδαφος, και οι σχάρες βουλιάζουν κάτω από ένα συνονθύλευμα αντικειμένων σκεπασμένων με πράσινους ή μπλε μουσαμάδες. Τι κρύβεται άραγε από κάτω; «Ψυγεία, ποδήλατα, πλυντήρια, σκάλες, καρότσια κηπουρού, ένας σωρός συσκευές αγορασμένες στο παζάρι, τις οποίες οι Γάλλοι πετάνε μόλις σταματήσουν να λειτουργούν, αλλά εμείς δεν διστάζουμε να επισκευάσουμε» μας λέει όλο χαμόγελο η Σάμια, νεαρή οικονομολόγος από το Αγαδίρ, η οποία επιστρέφει από τον μήνα του μέλιτος στη Γαλλία. Κι ο σύζυγός της συμπληρώνει:
«Για μας, τους Μαροκινούς του Μαρόκου, το να έχεις έναν συγγενή που εργάζεται στη Γαλλία προσδίδει κύρος. Όταν καταφθάνει με το αυτοκίνητό του φορτωμένο μπροστά στο σπίτι σου, στο χωριό, μπορείς να κοκορεύεσαι στους γείτονες».
Το «εξπρές» αναχωρεί
Τετάρτη 4 Ιουλίου, μια από τις ημέρες της μεγάλης εξόδου. Από τα χαράματα, τα Ι.Χ. και τα φορτηγάκια έχουν παραταχθεί σε σειρές στο τεράστιο πάρκινγκ του λιμανιού της Σετ. Με γαλλικές πινακίδες τα περισσότερα, αλλά και με βελγικές, ολλανδικές, ιταλικές ή γερμανικές, όλα όμως βαρυφορτωμένα. Στις 18.45, το τελευταίο φορτηγάκι έχει στριμωχτεί στα σωθικά του πλοίου, οι χοντροί κάβοι λύνονται από τις δέστρες και οι έλικες αναδεύουν τη λάσπη που καλύπτει τον βυθό αυτού του μικρού λιμανιού (2). Το «Μαρακές Εξπρές» αναχωρεί, επιτέλους, με καθυστέρηση μονάχα τριών τετάρτων.
Τα ταξίδι θα διαρκέσει 36 ώρες: αναχώρηση το απόγευμα, περνάς μια ολόκληρη ημέρα πάνω στο καράβι κι ύστερα μια δεύτερη νύχτα. Στην Ταγγέρη φτάνεις το πρωί της μεθεπομένης. Τα ρολόγια στο πλοίο δείχνουν 17.45, μια παράξενη ώρα (είναι 16.45 στην Ταγγέρη και 18.45 στη Γαλλία). Μια ενδιάμεση ώρα, την ώρα ενός αβέβαιου τόπου ανάμεσα στην Ευρώπη και στην Αφρική. Στο κατάστρωμα τα παιδιά τρέχουν, ενθουσιασμένα από την ανακάλυψη του πλοίου και των άφθονων κρυψώνων του. Το πλοίο είναι γεμάτο. Ηδη από τα τέλη Μαρτίου, ήταν αδύνατον να βρει κανείς έστω και μία θέση για τις 4 Ιουλίου. Το ίδιο ίσχυε και για τις υπόλοιπες ημέρες. Τον Αύγουστο, οι θέσεις γίνονται δυσεύρετες για το ταξίδι της επιστροφής.
Γαλλίδα και Μαροκινή
Αμέσως μόλις άφησε τις αποσκευές της στην καμπίνα, η Ναΐμα ήρθε κι εγκαταστάθηκε στο «Μεντίνα», ένα από τα δύο σαλόνια του πλοίου. Η θάλασσα είναι ήρεμη και η αύρα της έρχεται επιτέλους να δροσίσει αυτή τη ζεστή ημέρα.
Η νεαρή γυναίκα παρακολουθεί αφηρημένα μια εκπομπή τύπου «Star Academy» του μαροκινού καναλιού 2Μ, που μεταδίδεται μέσω δορυφόρου. Οι παρουσιαστές ανακατεύουν αραβικά και γαλλικά. Το ίδιο και οι τραγουδιστές, οι οποίοι προσθέτουν στα λόγια τους και αγγλικές φράσεις. «Καλό είναι που μιλάνε και γαλλικά, γιατί δεν καταλαβαίνω σχεδόν καθόλου τα αραβικά», εξομολογείται η 32χρονη γυναίκα από τις Βερσαλίες, που γεννήθηκε στη Γαλλία από Μαροκινούς γονείς. «Με την οικογένειά μου επιστρέφουμε στη χώρα μας, όπως κάθε καλοκαίρι άλλωστε εδώ και 32 χρόνια». Στη χώρα ποιανού; «Ε, στη χώρα μας, στο Μαρόκο. Και τα δύο χώρα μου είναι. Είμαι 50-50. Γαλλίδα και Μαροκινή. Εχω προσαρμοστεί στη Γαλλία πολύ καλά, αντίθετα απ’ ό,τι θα πίστευε κανείς. Στην πραγματικότητα είμαι βερβερικής καταγωγής. Αλλά, για μένα, είμαι Αράβισσα».
Γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στους Άραβες και τους Βέρβερους; «Όχι, στ’ αλήθεια, ποτέ δεν έθεσα στον εαυτό μου αυτήν την ερώτηση».
Πλησιάζει ένας άντρας, με ζεστό χαμόγελο κάτω από το περιποιημένο μουστάκι του. Είναι ο πατέρας της. Κατάγεται από το Μπενί Μελάλ και ήρθε στη Γαλλία το 1966. Εργάτης στη χημική βιομηχανία αρχικά, σήμερα εργάζεται στην Ντιζόν, στην εταιρία που παράγει τις ομώνυμες μουστάρδες. Εξηγεί στην κόρη του: «Οι πραγματικοί κάτοικοι του Μαρόκου είναι οι Βέρβεροι, οι οποίοι χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: αυτούς που ζουν στη Σους, στο Ριφ και στον Άτλαντα. Οι Αραβες ήρθαν μετά».
Ο λόγος που μετανάστευσε; «Το 1956, όταν έφυγαν οι Γάλλοι από το Μαρόκο, η χώρα βρισκόταν σε μηδενικό σημείο: δεν υπήρχαν στελέχη, δεν υπήρχε βιομηχανία, δεν υπήρχαν δρόμοι... Σπίτι μου, ήμασταν πέντε παιδιά κι οι δικοί μου δεν είχαν τα μέσα. Ο πατέρας μας μας είπε: "Η πόρτα είναι ανοιχτή". Κι επιπλέον, στη Γαλλία η δουλειά δεν έλειπε...» Η Ναΐμα ψήφισε τον κεντρώο Φρανσουά Μπαϊρού στον πρώτο γύρο και τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ στον δεύτερο. «Ωστόσο, είμαι ευχαριστημένη που ο Σαρκοζί είναι πρόεδρος! Για παράδειγμα, ο νόμος για τους υπότροπους παραβάτες: είτε είναι ανήλικοι, είτε ενήλικοι, τους ρίχνουν την ίδια ποινή. Καλό είναι αυτό!»
Ο πατέρας της δεν έκανε ποτέ αίτηση πολιτογράφησης. «Έτσι είμαι εγώ: δουλεύω, πληρώνω τους φόρους μου, είμαι αντιπρόεδρος σε έναν σύλλογο. Αλλά δεν ψηφίζω. Αντίθετα, έσπρωξα τα παιδιά μου να ασχοληθούν με όλα αυτά. Μάλιστα, μια από τις κόρες μου είναι δημοτική σύμβουλος»! Όσο για τη Ναΐμα, δουλεύει στην αστυνομία. Ένας από τους αδερφούς της είναι στέλεχος στην εταιρεία τηλεπικοινωνιών Orange, ένας άλλος βοηθός προπονητή, μια αδερφή της νοσοκόμα. «Λάβαμε όλοι μας πολύ καλή εκπαίδευση. Πρέπει να σταματήσουν οι ναρκομανείς, οι παραβάτες του νόμου, τα καμένα αυτοκίνητα... Όλα αυτά οφείλονται σε προβληματικούς γονείς»!
Ο πατέρας της δεν συμφωνεί: «Υπάρχει πρόβλημα κι από την πλευρά του νόμου. Έχω έναν φίλο που χτύπησε τη 14χρονη κόρη του επειδή είχε κλέψει 30 ευρώ. Μόλις γύρισε σπίτι, έβγαλε τη ζώνη του και της έριξε ένα γερό ξύλο. Και τι έκανε η Δικαιοσύνη; Του έριξε 18 μήνες φυλακή. Πώς θέλετε να επιβληθούν οι γονείς στα παιδιά τους εάν τους καταδικάζεις όταν τα τιμωρούν;»
Βραδιάζει. Στις 19.30 (ώρα πλοίου) μια γυναικεία φωνή καλεί από τα μεγάφωνα τους επιβάτες της θέσης «λουξ» στο εστιατόριο.
Οι επιβάτες διαιρούνται σε δύο κατηγορίες: θέση «λουξ» και «τουριστική» θέση. Οι πρώτοι κοιμούνται σε εξωτερικές καμπίνες, δύο ή τεσσάρων ατόμων, και γευματίζουν στο εστιατόριο, με βαμβακερά τραπεζομάντιλα και γκαρσόνια. Οι δεύτεροι κοιμούνται σε τετράκλινες εσωτερικές καμπίνες ή, ακόμα χειρότερα, σε πολυθρόνες τύπου πούλμαν. Για τα γεύματα, οφείλουν να αρκεστούν στο σελφ σέρβις με τους ελαφρώς λιγδιασμένους δίσκους. Ανεξαρτήτως της κατηγορίας, οι γυναίκες και οι άντρες είναι χωριστά, εκτός κι αν η οικογένεια έχει πληρώσει τετράκλινη καμπίνα.
«Χάρηκα με τον Σαρκοζί»
Ο μετρ του εστιατορίου βάζει τον Στεφάν, τη Σαντιά και τον γιο τους Εντζο στο τραπέζι 27. Εκείνη, ψηλή Μαροκινή με ντροπαλό πρόσωπο, παρά το ξανθό μαλλί και το μπλουζάκι με το τεράστιο ντεκολτέ, τρώει ελάχιστα. Ο Στεφάν, νεαρός πυροσβέστης από την Κυανή Ακτή, εξηγεί ότι πηγαίνουν στο Μαρόκο κάθε χρόνο, τα τελευταία δέκα χρόνια που είναι παντρεμένοι.
«Είναι μια πραγματική ευχαρίστηση». Και ψιθυρίζει: «Ξέρετε, οι Αραβες του Μαρόκου δεν έχουν καμία σχέση με τους Άραβες των προαστίων. Δείχνουν σεβασμό». Μιλάμε για πολιτική. Εκείνος: «Χάρηκα που βγήκε ο Σαρκό. Αρκεί να τηρήσει τις υποσχέσεις του». Και συμπληρώνει: «Έχω συναδέλφους που είναι ρατσιστές και ψηφίζουν Λεπέν, αυτό όμως δεν τους εμποδίζει να τους καλούν στο σπίτι τους». Εκείνη: «Εμένα δεν μ’ αρέσει. Συμφωνώ να καθαρίσουμε τα προάστια με το Karcher (3). Ωστόσο, δεν ξεχνάω την αραβική καταγωγή μου».
Οι επιβάτες πέφτουν για ύπνο. Στην τουριστική θέση, απλώνουν στρώματα, στους διαδρόμους και ανάμεσα στις σειρές με τις πολυθρόνες. Αργότερα, όταν όλος ο κόσμος κοιμάται, ένας άντρας παίρνει μερικές φωτογραφίες των μεταναστών που κοιμούνται κολλημένοι ο ένας στον άλλο. Αμέσως επεμβαίνει ένα μέλος του πληρώματος, εξηγώντας ότι απαγορεύεται να φωτογραφίζουν τους επιβάτες. «Μπούρδες» εξομολογείται ο Χαμίντ (4), ένα άλλο μέλος του πληρώματος. «Η αλήθεια είναι ότι η Comanav (η πλοιοκτήτρια εταιρεία) προωθεί την εικόνα της δημόσιας επιχείρησης στην υπηρεσία των απόδημων Μαροκινών. Και δεν θέλει να μαθευτεί με ποιον τρόπο μεταχειρίζεται τους συμπατριώτες της».
Πέμπτη 5 Ιουλίου. Η μέρα κυλάει ήρεμα, ακολουθώντας τον ρυθμό των γευμάτων. Μια ομάδα εφήβων από τις τέσσερις γωνιές της Γαλλίας γνωρίστηκαν το προηγούμενο βράδυ στην αίθουσα «Κάσμπα», η οποία είχε μετατραπεί σε ντισκοτέκ. «Ηταν απερίγραπτα χάλια, δεν υπήρχε ψυχή» αναστενάζει η 19χρονη Ναντιά από το Μπερέν Λε Φορμπάς, στην περιοχή του Μοζέλα. «Όμως, σήμερα, σας το ορκίζομαι, θα γίνει χαμός». Καθαρίστρια σε κάποιο εργοστάσιο στη Γερμανία, από την άλλη πλευρά των συνόρων, ξεχειλίζει από ενεργητικότητα. Τον Σεπτέμβριο θα ξαναρχίσει τις σπουδές της για να «παρατήσει αυτή την άθλια δουλειά». Γεννημένη στη Γαλλία, η Ναντιά μιλάει επίσης άψογα αραβικά και βερβερικά.
«Φέτος ήθελα να πάω στη Σικελία με την παρέα μου. Όμως, η μάνα μου μού είπε: "Τζεμ χι μπαλιζτέκ, ραντιίν αλ μαγκρίμπ, ου μπαράκα μεν σνταχ"! (Αντε να ετοιμάσεις τις βαλίτσες σου, φεύγουμε για Μαρόκο. Και σταμάτα τις μαλακίες!) Η 15χρονη Σαλίμα, που έχει γεννηθεί στην Κορσική, σκάει στα γέλια: «Οι Γάλλοι, κάθε χρόνο, γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Εμείς, κάθε χρόνο, πάμε στο Μαρόκο»!
Ο 18χρονος Φαρίντ μόλις πήρε το απολυτήριό του από το επαγγελματικό λύκειο του Πορ Σεν Λουί ντι Ρόν. «Το πρόβλημά μου είναι ότι οι γονείς μου δεν μου μίλησαν ποτέ αραβικά. Έτσι, όταν είμαι στο Μαρόκο για διακοπές, τραβάω το διάολό μου».
«Υπάρχουν και χειρότερα», εκνευρίζεται ο Ισάμ, 21 ετών. Μεγάλωσε στο Μαρόκο μέχρι τα 14 με τη μητέρα του και στη συνέχεια πήγε να βρει τον πατέρα του, ο οποίος εδώ και 45 χρόνια είναι χειριστής γερανού στην Ιζέρ. «Ένα καλοκαίρι επέστρεψα στη συνοικία όπου είχα μεγαλώσει. Μια πολύ φτωχή γειτονιά της Φεζ. Σε μια γωνία, ένας τύπος βγάζει ένα κουζινομάχαιρο και μου λέει να του δώσω την μπανάνα μου και το μπλουζάκι μου. Του τα δίνω και του λέω: "Ρε Εσρίν, δεν με γνώρισες; Εγώ είμαι, ο Ισάμ. Παίζαμε μαζί ποδόσφαιρο δέκα χρόνια, στον διπλανό δρόμο". Ξαφνικά, αυτός ο παλιόφιλος από τη γειτονιά με θυμήθηκε, πέταξε κάτω το μαχαίρι κι έβαλε τα κλάματα».
Το πίσω κατάστρωμα, στο σημείο που έχει μαζευτεί η νεολαία, συγκεντρώνει πολλούς επιβάτες. Ένα μικρό μπαρ προσφέρει παραβρασμένο τσάι με μέντα και παγωμένη μπίρα (3 ευρώ το μπουκάλι). Κάτω από τον καυτό ήλιο, μια τσιριχτή μουσική ξεχύνεται από τα μεγάφωνα.
Έρχεται κι η στιγμή για να θιγεί και το αναπόφευκτο θέμα: οι σχέσεις ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια. Ναντιά: «Δεν είμαι ρατσίστρια, αλλά, στ’ αλήθεια, εμένα με τραβάνε οι Άραβες. Έχω ήδη βγει μ’ έναν Γάλλο, αλλά δεν ήταν το ίδιο παραλήρημα. Κι ύστερα, ένας Γάλλος δεν σε καταλαβαίνει. Ρωτάει πάντα γιατί πρέπει να κρυβόμαστε».
Η 16χρονη Λέιλα ζει στη Μασσαλία: «Εκεί, οι Άραβες φοβούνται. Επιπλέον, εμένα, αυτό που μ’ αρέσει είναι οι "έμο" (αγόρια -ή και κορίτσια- με μακριά μαλλιά, φράντζα και πίρσινγκ)». Φαρίντ: «Αράβισσες ή Γαλλίδες. Μάλλον Αράβισσες όμως. Με τη Γαλλίδα στην αρχή θα είναι καλά, ύστερα όμως αυτό θα με μεθύσει. Ενώ με μια Αράβισσα δεν είναι το ίδιο. Κι ύστερα, η Γαλλίδα, μετά από μια βδομάδα, θέλει να σε γνωρίσει στους δικούς της. Ενώ με την Αράβισσα δεν υπάρχει παρόμοιο πρόβλημα». Σαλίμα: «Τα είχα τρεις μήνες με έναν Κορσικανό. Έτρωγα κορσικάνικα, έπινα κορσικάνικα, μίλαγα κορσικάνικα... Τα πάντα εκτός από το χοιρινό! Γιατί δεν είναι χαλάλ».
Απ’ όλη την ομάδα, κανείς δεν τρώει χοιρινό. Ολοι πίνουν οινόπνευμα, καπνίζουν και νηστεύουν στο ραμαζάνι. «Γιατί να μην το κάνω; Αποτελεί μέρος της θρησκείας μου». Όσο για το ποτό, είναι ζήτημα άκρως απόρρητο. «Αν το μάθουν οι γονείς μου, θα με ξεγράψουν»! «Νηστεύω, αλλά πεινώ»
Ενώ η νεολαία κουβεντιάζει στο κατάστρωμα, οι γονείς προσπαθούν να σκοτώσουν την ώρα τους σε ένα από τα σαλόνια. Ο πατέρας της Ναντιά, καθισμένος εδώ και δύο ώρες μπροστά σ’ ένα φλιτζάνι, συζητάει με τον Μισμπάχ, ο οποίος κατάγεται από την ίδια πόλη, τη Χενίφρα, ανάμεσα στο Μεκνές και το Μαρακές.
«Και οι δυο μας προσληφθήκαμε από τον κύριο Μορά (5), τον απεσταλμένο των Charbonnages de France (Γαλλικών Ανθρακωρυχείων). Κατευθείαν στις στοές των ορυχείων της Λορένης. Στην αρχή παίρναμε 1.500 φράγκα τον μήνα, όταν ο μεγαλύτερος μισθός στο Μαρόκο δεν ξεπερνούσε τα 1.000. Όταν έφυγα πίστευα πως παίρνοντας σύνταξη θα επέστρεφα στο Μαρόκο. Αλλά τώρα, που είμαι συνταξιούχος, είναι αδύνατον να φύγω, τα παιδιά μου πηγαίνουν ακόμα σχολείο». Κι όταν το τελευταίο από αυτά θα έχει φύγει από την πατρική στέγη; «Και πάλι θα μείνω στη Γαλλία», γελάει ο πατέρας της Ναντιά. «Γιατί τα παιδιά μου είναι εδώ. Εάν κατέβω κάτω στην πατρίδα, θα τα σκέφτομαι όλη την ώρα».
Ντυμένες με γαλάζια κελεμπία και λευκή μαντίλα, οι γυναίκες των δύο αντρών κάθονται στο διπλανό τραπέζι. Αν και ζουν στη Γαλλία εδώ και 30 χρόνια, μιλάνε γαλλικά με μεγάλη δυσκολία. Είναι ευτυχισμένες που ζουν στο Μπερέν Λε Φορμπάς; Δίχως να απαντήσουν, οι άντρες γελάνε.
Ντάλα μεσημέρι, κάνει ζέστη. Ξαφνικά, πολύ κοντά, εμφανίζονται λωρίδες γης, οι Βαλεαρίδες. Τα γκαρσόνια του εστιατορίου έρχονται να κάνουν τσιγάρο στο κάτω κατάστρωμα, στο πίσω μέρος. Ο Μοχάμεντ, με κατσαρά κατάμαυρα μαλλιά και πράσινα αμυγδαλωτά μάτια, εργάζεται στο «Μαρακές Εξπρές» εδώ και τρία χρόνια. Είδε να παρελαύνουν δεκάδες χιλιάδες απόδημοι που ταξιδεύουν και προς τις δύο κατευθύνσεις.
«Οι απόδημοι Μαροκινοί είναι δακτυλοδεικτούμενοι παντού: στη χώρα υποδοχής τούς θεωρούν μετανάστες. Κι όταν επιστρέφουν στο Μαρόκο για διακοπές, τους αποκαλούν "ζμίγκρις", που κι αυτό σημαίνει μετανάστης»! Ο συνάδελφός του συμπληρώνει:
«Ερχονται διακοπές με το ωραίο τους αυτοκίνητο, κάνουν φιγούρα και προσπαθούν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι βγάζουν 5.000 ευρώ τον μήνα. Όμως, όλοι οι Μαροκινοί ξέρουμε ότι τραβάνε μεγάλο ζόρι». Κι ο Μοχάμεντ συνεχίζει: «Οι Γάλλοι αποικιοκράτες ήρθαν να αδειάσουν την Αφρική από τα πλούτη της και τώρα λένε στους μετανάστες που έρχονται να δουλέψουν τίμια, "Δεν έχετε καμία δουλειά εδώ πέρα". Αυτοί, όμως, τι δουλειά είχαν στην Αφρική;»
Ο Μοχάμεντ μεγάλωσε στην παραλία της Μοχαμέντια. «Ο πατέρας μου είναι μουσάτος (φανατικός ισλαμιστής), η αδελφή μου φοράει μπούρκα κι εγώ έπινα στο σπίτι! Αναγκάστηκα να φύγω»... Αυτό δεν τον εμποδίζει να είναι πιστός μουσουλμάνος και να καταγγέλλει την αρνητική εικόνα του ισλάμ που προωθεί η Δύση:
«Τα μέσα ενημέρωσης ευθύνονται γι’ αυτήν την αρνητική εικόνα, και ιδιαίτερα τα εβραϊκά λόμπι. Φυσικά, είμαι αντίθετος στο να σκοτώνονται αθώοι στο όνομα του ισλάμ. Δείτε όμως το World Trade Center: λένε ότι εκεί δούλευαν χιλιάδες εβραίοι και, δήθεν τυχαία, κανένας από αυτούς δεν ήταν εκεί την ημέρα του τρομοκρατικού χτυπήματος» (6)
Οι «επαναπροωθούμενοι»
Η γαλλική αστυνομία επιβίβασε στο πλοίο δύο άτομα ινκόγκνιτο. «Επαναπροωθούμενους» (7), όπως τους αποκαλεί το πλήρωμα.
Το γαλλικό υπουργείο Εσωτερικών έχει υπογράψει συμφωνία με την Comanav, εξηγεί ο Γκρεγκορί, υπάλληλος της Euromer, του ταξιδιωτικού γραφείου που εκδίδει τα περισσότερα εισιτήρια σε αυτή τη γραμμή. Υπάρχει διαρκής κράτηση μιας δίκλινης καμπίνας σε κάθε πλοίο, η οποία προορίζεται για τα άτομα που επαναπροωθούνται στα σύνορα. Μάλιστα, στο "Μαρακές Εξπρές" προβλέπονται δύο καμπίνες, για την περίπτωση που ανάμεσα στους επαναπροωθούμενους υπάρχουν και γυναίκες».
Σε ποια καμπίνα βρίσκονται αυτοί οι δύο άντρες; «Δεν μπορώ να σας το πω», απαντάει ο πλοίαρχος μόλις του θίγουμε το θέμα. «Ωστόσο δεν είναι έγκλειστοι, έχουν το δικαίωμα να κυκλοφορούν ελεύθερα». Κανένας Γάλλος αστυνομικός δεν τους συνοδεύει.
Ο Γκρεγκορί τον διαψεύδει: «Στο "Μαρακές Εξπρές" ταξιδεύουν κλεισμένοι μέσα στην καμπίνα τους. Γιατί πριν από δύο χρόνια ένας από αυτούς πήδηξε στη θάλασσα, τρία χιλιόμετρα από τις ακτές. Τον ψαρέψαμε, αλλά χρειάστηκε να σταματήσουμε και το δρομολόγιο είχε τεράστια καθυστέρηση». Πού οφείλεται η ενόχληση με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι ερωτήσεις μας;
«Το πλήρωμα ντρέπεται λιγάκι που συμμετέχει στην απέλαση συμπατριωτών, και αυτές οι καμπίνες χρεώνονται με το ακριβότερο δυνατό τιμολόγιο στο γαλλικό κράτος» μας εξηγεί ο υπάλληλος της Euromer. Τη στιγμή που καθόμαστε στο τραπέζι για το δείπνο, δυνατά κύματα ταρακουνούν το πλοίο. Το προσωπικό μοιράζει χαρτοσακούλες.
Πέμπτη βράδυ, μεσάνυχτα, στο σαλόνι «Μεντίνα», που είναι φίσκα στον κόσμο. Σε μια μικρή εξέδρα, ένας άντρας παίζει βιολί και τραγουδάει τραγούδια σααμπί. Η ηχητική εγκατάσταση μικροφωνίζει. Δίπλα του, αντικαθιστώντας την ανατολίτικη ορχήστρα, ένας άντρας προσπαθεί να παίξει κάτι στο σινθεσάιζερ. Ο πατέρας της Ναΐμα είναι εδώ. Χαλαρώνει, ντυμένος με μια πανέμορφη καφετιά κελεμπία με ασημένιες ανταύγειες.
«Στη Γαλλία δεν θα τολμούσα να βγω έτσι στον δρόμο. Είμαι στη Γαλλία, κάνω όπως οι Γάλλοι. Αλλά εδώ, στο καράβι, είμαστε ήδη λιγάκι στο Μαρόκο». Ακόμα και οι νέοι, απογοητευμένοι από τη χάλια ατμόσφαιρα στην ντισκοτέκ «Κάσμπα», έρχονται να ακούσουν τη «μουσική των γέρων».
Στη μικρή πίστα, ένας μεθυσμένος άντρας χορεύει με ξέφρενες κινήσεις, προσελκύοντας γύρω του μερικές γυναίκες που διασκεδάζουν μαζί του. Οι θεατές χαμογελάνε. Πριν πάει για ύπνο, ο πατέρας της Ναΐμα μας ζητάει: «Θα ήθελα να γράψετε το εξής στην εφημερίδα σας: όταν έφτασα στη Γαλλία, στα εργοστάσια, στη Σιτροέν, στη Σίμκα, οι μηχανές δούλευαν ακόμα με ατμό, το καυτό λάδι πιτσίλιζε παντού. Και ποιος τις δούλευε αυτές τις μηχανές; Μονάχα οι ξένοι. Το ίδιο συνέβαινε και στην κατασκευή γεφυρών κι αυτοκινητόδρομων. Και σήμερα που όλα έχουν εκσυγχρονιστεί, που δώσαμε στη Γαλλία όλη τη δύναμη που είχαμε, 20χρονα παιδιά τότε, μας λένε πια ότι δεν μας θέλουν. Λένε ότι τρώμε το ψωμί τους. Αυτά είναι ανυπόφορα λόγια»...
Παρασκευή 6 Ιουλίου, ώρα 10 (Μαρόκου). Λόγω της μικρής θαλασσοταραχής, η Ταγγέρη κάνει την εμφάνισή της στο βάθος του ορίζοντα μετά από 41 ώρες. Μόλις ξεπερνάμε το ακρωτήριο του Γιβραλτάρ, ο άνεμος μαστιγώνει το πλοίο. Δυσκολευόμαστε να συνειδητοποιήσουμε ότι αγγίζουμε την πρώτη όχθη της Αφρικής. Η Ταγγέρη πλησιάζει.
Νόστιμον ήμαρ
Στο κέντρο του τοπίου, ένας υπέροχος τετράγωνος μιναρές δεσπόζει σε ολόκληρη την πόλη. Δεξιά μας, τα λευκά σπίτια της Κάσμπα και της Μεντίνα κατεβαίνουν σαν καταρράκτης προς την ακτή. Αριστερά μας, στην παραλία, σύγχρονες πολυκατοικίες, οι οποίες έκαναν ξαφνικά την εμφάνισή τους μέσα σε μια δεκαετία, προαναγγέλλοντας τις επικείμενες ανατροπές.
Σε λιγότερο από έναν χρόνο, το νέο λιμάνι, τεράστιο, θα υποδέχεται τα πρώτα πλοία που θα έρχονται από την Κίνα. Εκεί θα δένει στο μέλλον και το «Μαρακές Εξπρές», 40 χιλιόμετρα μακριά από την Ταγγέρη. Προτού κατέβει στο γκαράζ για να βγάλει το αυτοκίνητο, η Ζινέμπ, καθηγήτρια οικονομικών στην Τουλούζη, αφήνει το βλέμμα της να γλιστρήσει στους γυμνούς λόφους στα αντερείσματα του Ριφ: «Το πλεονέκτημα του πλοίου σε σχέση με το αεροπλάνο είναι ότι επιτρέπει έναν σταδιακό εγκλιματισμό. Σιγά σιγά, ξαναβρίσκεις την επαφή με τις ρίζες σου».
