Άναυδοι οι διανοούμενοι της Μαύρης Ηπείρου τον κατηγορούν για λόγια μιας «άλλης εποχής». Ορισμένοι, ψάχνοντας ίσως περισσότερο τα πράγματα, αναρωτιούνται... μήπως πιστεύει αυτά που λέει (1). Τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης αναφέρθηκαν ελάχιστα στην προεδρική εμφάνιση, από την οποία κράτησαν κυρίως τα αποσπάσματα που αφορούν την αποικιοκρατία.
Ο Νικολά Σαρκοζί έκλεισε, μέσα σε μερικά λεπτά, την υπόθεση: μολονότι χαρακτήρισε «μεγάλο λάθος» αυτή την περίοδο της ιστορίας, διατύπωσε την άποψη ότι δεν είναι υπεύθυνη για τα σημερινά δεινά της ηπείρου. Συμβουλεύει, λοιπόν, τους Αφρικανούς να στραφούν προς το μέλλον. Το να αναμασάς το παρελθόν δεν είναι, βέβαια, καλό πράγμα. Αλλά ο εκπρόσωπος μιας χώρας ταυτισμένης με την αποικιοκρατία, είναι, άραγε, ο κατάλληλος για να αποφασίζει για κάτι τέτοιο, και μάλιστα μονομερώς;
Εκείνο που προκάλεσε κυρίως κατάπληξη ήταν η εξωφρενική περιγραφή που έκανε για την ήπειρο. Επικαλούμενος την «πολιτική που βασίζεται στις πραγματικότητες», ο Γάλλος πρόεδρος περιέγραψε μια Αφρική η οποία δεν υπάρχει, θυμίζοντας τις πατερναλιστικές αντιλήψεις του 19ου αιώνα. Μάλλον για να επιτρέψει στον εαυτό του να «σερβίρει» τα πιο χιλιοειπωμένα στερεότυπα, ο Νικολά Σαρκοζί φρόντισε αρχικά να αποδώσει τιμή στους πολιτισμούς των μαύρων, των οποίων «η σκέψη και η κουλτούρα» υπήρξαν γόνιμα για τους αποικιοκράτες. Αλλά η παρουσίαση την οποία έκανε στη συνέχεια για την ήπειρο προσανατολίζεται στη φολκλορική φαντασίωση: ζωγράφισε πολιτισμούς που είναι στραμμένοι προς το παρελθόν, χωρίς ιστορία, που ζουν «με τον ρυθμό των εποχών», όπου το ένστικτο παίζει πολύ πιο μεγάλο ρόλο από τη λογική, σε έναν κόσμο σχεδόν αποκλειστικά αγροτικό, «όπου η ανθρώπινη περιπέτεια δεν έχει τη θέση της». Η «υπεροχή» της Ευρώπης επιβεβαιώνεται έτσι εκ των πραγμάτων: αυτή εκπροσωπεί «το αίτημα της ελευθερίας, της χειραφέτησης και της δικαιοσύνης (...), το αίτημα της οικουμενικής λογικής και συνείδησης», αντίθετα με μια Αφρική που κυνηγάει «τελματωμένα» όνειρα.
Κάτι ξέχασε
Πενήντα χρόνια επιστημονικών εργασιών φαίνεται ότι διαφεύγουν από τον γάλλο πρόεδρο, ιδιαίτερα οι εργασίες του ιστορικού από τη Σενεγάλη Σέιχ Αντα Ντιόπ, του οποίου το όνομα φέρει το πανεπιστήμιο όπου εκφώνησε τον λόγο του ο Σαρκοζί, αλλά και οι εργασίες του κοινωνιολόγου Ζορζ Μπαλαντιέ ή της ιστορικού Ελέν ντ’ Αλμέιντα-Τοπόρ. Όλοι δείχνουν τον σύγχρονο χαρακτήρα των αφρικανικών κοινωνιών και αποκαθιστούν ένα παρελθόν που έχει παραποιηθεί εδώ και χρόνια.
Ο Νικολά Σαρκοζί γνωρίζει, άραγε, για παράδειγμα, ότι ενώ η Ευρώπη ήταν ακόμη φεουδαρχική, η Αφρική γνώριζε «συνταγματικά» βασίλεια τα οποία διέθεταν μηχανισμούς που εξισορροπούσαν τις εγκατεστημένες εξουσίες; Γνωρίζει, άραγε, ότι το πανεπιστήμιο Σανκορέ, στο σημερινό Μαλί, είχε 25.000 φοιτητές κατά τον 16ο αιώνα; Γνωρίζει, άραγε, ότι χιλιάδες αιωνόβια χειρόγραφα, που βρέθηκαν κυρίως στο Τομπουκτού, περιέχουν όλο το εύρος της αφρικανικής τεχνολογικής γνώσης πριν από την άφιξη των λευκών;
Ο Σαρκοζί πήγε στο Ντακάρ για να δικαιολογήσει μια περιοριστική μεταναστευτική πολιτική. Απευθυνόμενος πιο συγκεκριμένα στη νεολαία, αυτή που έχει κουραστεί να περιμένει καλύτερες μέρες που δεν έρχονται ποτέ, και η οποία υφίσταται τον πειρασμό της μετανάστευσης, διατύπωσε αρχικά ορισμένες συγκινητικές απόψεις. Δείχνοντας κατανόηση, περιέγραψε το θάρρος και τη θέληση που χρειάζονται για να εγκαταλείψει κανείς την οικογένειά του και να πάει να αναζητήσει εργασία σε μακρινές χώρες. Μπροστά σε κατάπληκτα βλέμματα, υιοθέτησε στη συνέχεια την ανεκτική στάση της «ειλικρίνειας» και, με τόνους οι οποίοι θυμίζουν συχνά τα «εν αληθεία, λέγω υμίν» της Βίβλου, παρότρυνε τους νέους να «επινοήσουν το μέλλον τους»... επί τόπου.
Επαναλαμβάνοντας το φιλελεύθερο «πιστεύω» υπογράμμισε την παρουσίασή του με φράσεις όπως, «η τύχη σας είναι κατ’ αρχήν ανάμεσα στα χέρια σας», «ήρθα να σας προτείνω να ξεπεράσετε (...) τον πόνο σας», «κανείς δεν θα αποφασίσει για λογαριασμό σας» κ.λπ. Λες και η τράπουλα δεν ήταν σημαδεμένη! Μερικές φορές, ο Γάλλος πρόεδρος γίνεται ακόμη και πραγματικά γελοίος, ιδιαίτερα όταν επιτρέπει στον εαυτό του να δώσει ορισμένες συμβουλές: «Θέλετε να μην υπάρχει πια πείνα; Αναζητήστε τότε τη διατροφική αυτάρκεια. Αναπτύξτε τότε τις καλλιέργειες για προϊόντα διατροφής».
Λες και αυτή η ιδέα δεν πέρασε ποτέ από τα αφρικανικά μυαλά! Απλώς, η προτεραιότητα που αποδίδεται στις εξαγωγές στις παγκόσμιες αγορές, κάτι που επιβλήθηκε από τους διεθνείς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς, την καθιστούν ανεφάρμοστη. Ο Γάλλος αρχηγός παραμένει επίσης σιωπηλός για τις σημερινές ευθύνες της Γαλλίας: το Παρίσι υποχρεώνει τις αφρικανικές χώρες να υιοθετούν οικονομικές «θεραπείες» που τις ωθούν να αργοσβήνουν, το Παρίσι υποστηρίζει τα πιο διεφθαρμένα καθεστώτα. Τη στιγμή που ο Νικολά Σαρκοζί μετέβαινε στην Γκαμπόν, στις 27 Ιουλίου, άρχιζε δικαστική έρευνα στη Γαλλία για τον πρόεδρο Ομαρ Μπόνγκο Οντίμπα, που βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 40 χρόνια.
Και υποκριτής
Ωστόσο, χαμένος μέσα στις φαντασιόπληκτες οπτασίες του, ο Νικολά Σαρκοζί απευθύνεται στη νεολαία: «Ανοίξτε τα μάτια» στον σύγχρονο κόσμο. Παράξενη προσταγή, αν σκεφτεί κανείς ότι ακριβώς επειδή βλέπουν τον κόσμο έτσι όπως είναι, ιδιαίτερα την προκλητική ευημερία των χωρών του Βορρά, οι Αφρικανοί αντέχουν όλο και λιγότερο την κατάστασή τους.
Η πληροφορία κυκλοφορεί μέσω της οικογένειας που έχει μεταναστεύσει, μέσω της τηλεόρασης και μέσω του διαδικτύου. Ακόμα και οι υφάντρες των πιο απομακρυσμένων χωριών του Βορρά στην Γκάνα γνωρίζουν ότι έχουν ανταγωνιστές στην Κίνα. Το πρόβλημα των Αφρικανών δεν είναι να «μπουν» στην πληροφορική, αλλά, όταν το κάνουν, να μη χάνουν τη σύνδεση με το διαδίκτυο κατά τη διάρκεια των διακοπών ηλεκτρικού ρεύματος -μία από τις επιπτώσεις, μεταξύ άλλων, του κύματος ιδιωτικοποιήσεων της δεκαετίας του 90.
Όμως, παρά την περισσότερο από μέτρια φήμη που έχει στην Αφρική -οι εικόνες του πρώην υπουργού Εσωτερικών «καλυμμένου» με τις αστυνομικές βεβαιότητές του με φόντο τα προάστια που καίγονταν, έκαναν το γύρο της ηπείρου- ο Νικολά Σαρκοζί αναμενόταν με ένα κάποιο ενδιαφέρον. Εκείνος δεν ήταν, άλλωστε, που διακήρυξε κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας ότι θέλει να θέσει τέρμα στη «Γαλλο-Αφρική»; Κατά τρόπο συμβολικό, λοιπόν, επέλεξε να μεταβεί στην Γκάνα και τη Νότια Αφρική παρά στη ζώνη της γαλλοφωνίας.
Οι Αφρικανοί, ιδιαίτερα οι νέοι, έχουν βαρεθεί τις υποσχέσεις που δεν τηρούνται -ποιος θυμάται, στη Γαλλία, ότι χόρευαν στους δρόμους της Δυτικής Αφρικής, στις 10 Μαΐου 1981, γιατί πίστευαν ότι είχε τελειώσει η «Γαλλο-Αφρική»; Περιμένουν με ανυπομονησία η Γαλλία να πάψει να διατηρεί σχέσεις με τους «νεκροθάφτες των ελπίδων τους» (2) και να διαλέγεται με συνομιλητές που εκπροσωπούν πραγματικά μια ήπειρο που μεταλλάσσεται βαθιά.
Και ο χρόνος πιέζει. Η εικόνα της Γαλλίας έχει κηλιδωθεί από τη γενοκτονία στη Ρουάντα και τις ταπεινώσεις μιας μεταναστευτικής πολιτικής που είναι ανόητα περιοριστική, οι εθνικές επιχειρήσεις υφίστανται τον κινεζικό και αμερικανικό ανταγωνισμό, οι παλιοί δικτάτορες φίλοι αρχίζουν να πεθαίνουν... Ίσως, όμως, ο Σαρκοζί έχει πολλούς φίλους ανάμεσα στα αφεντικά για να παρατείνει λίγο ακόμη ένα τόσο αποδοτικό σύστημα. Πήγε, λοιπόν, τελικά στη Σενεγάλη, μια χώρα σχεδόν δημοκρατική. Μετά πήγε στην Γκαμπόν, όπου οι γαλλικές επιχειρήσεις απολαμβάνουν ιδιαίτερη περιποίηση από την εξουσία του προέδρου Μπόνγκο, ο οποίος γνωρίζει τα πάντα (και περισσότερα) για το γαλλοαφρικανικό χωριό.
Αναζητώντας αναμφίβολα ένα λυρικό τέλος, ο άλλος πρόεδρος πρότεινε μια συμμαχία Γαλλίας-Αφρικής ενάντια... στις υπερβολές της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Για να καταπιεί, μάλιστα, ο κόσμος αυτό το απίθανο χάπι «αντι-παγκοσμιοποίησης», ξέθαψε το παλιό σχέδιο της «Ευρω-Αφρικής», αγαπητό στον Γκαστόν Ντεφέρ και στον Λεοπόλντ Σεντάρ Σενγκόρ του καιρού της αποικιοκρατίας.
Η Ευρώπη, η Γαλλία και η Αφρική ενωμένες για να προικίσουν με κανόνες την παγκοσμιοποίηση. Αυτή η απαραίτητη στρατηγική θα ήταν αξιόπιστη εάν οι εταίροι ήταν ισότιμοι και εάν, εδώ και 25 χρόνια, Ευρώπη και Γαλλία δεν είχαν υποταχθεί στον παγκοσμιοποιημένο φιλελευθερισμό, του οποίου έχουν καταστεί οι αφοσιωμένοι πρωτεργάτες. Ο Νικολά Σαρκοζί, όπως συνηθίζει, εξέφρασε κάτω από τη σημαία της αλλαγής, λόγια που δικαιολογούν την κατεστημένη τάξη.
Η ρήξη που αναγγέλθηκε από τον Γάλλο πρόεδρο βρίσκεται κυρίως στο ύφος των λόγων του που ανανεώνει ασφαλώς τη διπλωματική γλώσσα! Ισως, όπως υποθέτουν ορισμένοι παρατηρητές στη Σενεγάλη (3), αυτό θα ανοίξει τα μάτια εκείνων που πρέπει ακόμη να πεισθούν, στην Αφρική, για τον πραγματικό χαρακτήρα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης και των σχέσεων Βορρά-Νότου.
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»
