Ανατρέχοντας στην πλειονότητα των πορτρέτων του μεξικανού Κάρλος Σλιμ που κατέκλυσαν τον τύπο όταν κατέκτησε τη δεύτερη θέση ανάμεσα στους πλουσιότερους του πλανήτη, διαπιστώνει κανείς ότι ο τρόπος της ζωής του μοιάζει περισσότερο με του μέσου Μεξικανού και λιγότερο με των μελών του «jet set», τα οποία «περιφρονεί βαθύτατα». (1) «Αποφεύγει να κάνει φιγούρα επιδεικνύοντας τα πλούτη του, λατρεύει το μπέιζμπολ, δεν χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή, συνήθως δεν εμφανίζεται σε κοσμικά δείπνα, προτιμά τις καυτερές πιπεριές από το χαβιάρι και για μεγάλο διάστημα οδηγούσε ο ίδιος το αυτοκίνητό του». (2) Υποτίθεται ότι όλα πάνω του δείχνουν «αυστηρότητα», αν όχι και «ταπεινότητα». (3) Όλα... εκτός από τον τζίρο του.
Σύμφωνα με την επιθεώρηση «Forbes», στις αρχές του 2008 η περιουσία του Σλιμ έφθανε στα 60 δισ. δολάρια. Για το Sentido, μια μεξικανική ιστοσελίδα οικονομικής ενημέρωσης, οι υπολογισμοί του «Forbes» υστερούν σημαντικά σε σχέση με την πραγματικότητα, καθώς ο «βασιλιάς Μίδας», όπως τον αποκαλούν, επωφελήθηκε από την ανάκαμψη του χρηματιστηρίου τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα η περιουσία του να ξεπερνάει πλέον τα 67 δισ. δολάρια. Μάλιστα, σε σχέση με το 2000, η περιουσία του αυξήθηκε κατά 740%. (4) Εκείνη την περίοδο, βρισκόταν «μόλις» στην 33η θέση της παγκόσμιας κατάταξης των δισεκατομμυριούχων.
Η περιουσία του Σλιμ ξεπερνάει το ένα τέταρτο του προϋπολογισμού του κράτους, ενώ υπερβαίνει το 40% της συνολικής κεφαλαιοποίησης του χρηματιστηρίου της Πόλης του Μεξικού. Κατέχει όμως κι ένα άλλο απόλυτο ρεκόρ: η περιουσία του αντιστοιχεί στο 8% του ΑΕΠ της χώρας του (5) -συγκριτικά, η περιουσία του Ροκφέλερ δεν ξεπέρασε ποτέ το 2,5% του αμερικανικού ΑΕΠ.
Έτσι, το πορτρέτο του Κάρλος Σλιμ ως «γιου του εμποράκου» (6) παραπέμπει ίσως λιγότερο άμεσα στην πραγματικότητα και περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο ο σύγχρονος καπιταλισμός περιγράφει τον ίδιο του τον εαυτό. Το περιοδικό «Le Point» αρχίζει ένα από τα πολλά πορτρέτα του Κάρλος Σλιμ που έχει δημοσιεύσει με τα εξής λόγια: «Ποιος δεν ονειρεύτηκε να ξυπνήσει ένα πρωί και να βρεθεί ανάμεσα στη μεγάλη οικογένεια των εκατομμυριούχων; Πιστέψτε με, αυτό μπορεί ακόμα να σας συμβεί. Οι νέοι εκατομμυριούχοι φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια». (7)
Οι πολιτικές φιλίες
Σύμφωνα με την καπιταλιστική μυθολογία, το «μυστικό» της επιτυχίας των σύγχρονων ηρώων οφείλεται σε εξαιρετικές διανοητικές δυνατότητες και προδιάθεση, οι οποίες συχνά διακρίνονται ήδη από την περίοδο της παιδικής ηλικίας! Αν και πιθανότατα ο Σλιμ ήταν όντως εξαιρετικά «προικισμένος», δεν διαφέρει και τόσο πολύ από την πλειονότητα όσων συνηθίζουμε να συναντάμε στις «λίστες του "Forbes"» (8): πιθανότατα, δε, οφείλει την περιουσία του λιγότερο στην αγάπη του για τους αριθμούς... και περισσότερο στη γέννησή του και στις πολιτικές φιλίες του.
Γεννημένος πλούσιος (ο πατέρας του, μετανάστης λιβανικής καταγωγής, έκανε περιουσία στον κλάδο των ακινήτων την εποχή της μεξικανικής επανάστασης), ο Σλιμ σύντομα έγινε από τους κυριότερους χρηματοδότες του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος (PRI), που κυβέρνησε χωρίς την παραμικρή διακοπή το Μεξικό μέχρι το 2000. Φυσικά, αυτό του εξασφάλισε και ορισμένα ανταλλάγματα...
Το 1982, η πτώση των τιμών του πετρελαίου πυροδότησε μια σοβαρή οικονομική κρίση στο Μεξικό. Ο πρόεδρος Χοσέ Λοπέζ Πορτίγιο εθνικοποίησε τις τράπεζες: ο στόχος του ήταν λιγότερο η οικοδόμηση ενός «σοσιαλιστικού» κράτους και περισσότερο η «εθνικοποίηση του ιδιωτικού χρέους της ολιγαρχίας». (9) Ωστόσο, η παραδοσιακή ελίτ ανησύχησε και ξεπούλησε τα περιουσιακά της στοιχεία για να εγκαταλείψει τη χώρα όσο το δυνατόν γρηγορότερα.
Όμως, δεδομένου ότι οι φίλοι του βρίσκονταν στην εξουσία, ο Σλιμ δεν συμμεριζόταν τις ανησυχίες τους. Έτσι, εκμεταλλεύθηκε τον πανικό για να αρπάξει ορισμένες από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις της χώρας. Η Seguros de Mexico, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία της χώρας, την οποία αγόρασε για 44 εκατομμύρια δολάρια, αξίζει σήμερα 2,5 δισ. Αλλά η περιουσία του απογειώθηκε πραγματικά χάρη στον καλό του φίλο Κάρλος Σαλίνας ντε Γκορτάρι, ο οποίος εξελέγη πρόεδρος το 1988. Όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα άρχισαν να ασκούν μεγάλη πίεση για «άνοιγμα της οικονομίας», ο Σαλίνας, αν και συμφωνούσε με αυτήν την εξέλιξη, προτίμησε να ευνοήσει την ανάπτυξη ενός εθνικού κεφαλαίου, το οποίο να μπορεί να αντισταθεί στις επιθέσεις των αμερικανικών επιχειρήσεων. Επρόκειτο λιγότερο για μια «εθνικιστική» αντίληψη και περισσότερο για την επιδίωξη της δημιουργίας άμεσων σχέσεων με τα μελλοντικά οικονομικά κέντρα της χώρας. Καθώς δε ο πρόεδρος είχε ανέλθει στην εξουσία χάρη σε μια εκτεταμένη εκλογική νοθεία, η οποία δεν είχε περάσει απαρατήρητη, είχε κάθε λόγο να ενδιαφέρεται να εξασφαλίσει την εύνοια των μεγαλοεπιχειρηματιών.
Έτσι, τότε πουλήθηκαν εκατοντάδες κρατικές επιχειρήσεις, κατά προτίμηση σε επιχειρηματίες που ήταν δίπλα στο καθεστώς. Ο αριθμός των μεξικανών δισεκατομμυριούχων, από δύο το 1991, το 1994, στη λήξη της θητείας του προέδρου, είχε αυξηθεί στους 24. Ο σημαντικότερος από αυτούς ήταν ο Κάρλος Σλιμ.
Το 1990, ο Σλιμ εξαγόρασε -σε συνεργασία με τη Southwestern Bell και τη France Telecom- την εταιρεία Telefonos de Mexico (Telmex) κάτω από εξαιρετικά αδιαφανείς συνθήκες. Εκτός από το τίμημα, το οποίο η μεξικανική κυβέρνηση είχε τη λεπτότητα να διατηρήσει σε εξαιρετικά λογικό επίπεδο (στα 2 δισ. δολάρια, δηλαδή στο 20% του κεφαλαίου της εταιρείας), οι όροι της αγοραπωλησίας απάλλασσαν τον Σλιμ από τις ενοχλήσεις του ανταγωνισμού. Όπως εξηγεί η «Wall Street Journal», (10) «ενώ χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Βραζιλία διαίρεσαν τα κρατικά μονοπώλια σε αριθμό εταιρειών που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους, το Μεξικό πούλησε το μονοπώλιό του άθικτο, απαγορεύοντας κάθε μορφή ανταγωνισμού για περίοδο έξι ετών».
Επιπλέον, στην Telmex δόθηκε η μοναδική άδεια κινητής τηλεφωνίας εθνικής εμβέλειας. Η εταιρεία, η οποία ελέγχει σήμερα το 90% της σταθερής τηλεφωνίας της χώρας, είναι πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη εισηγμένη στο χρηματιστήριο σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Από την πλευρά της, η America Mοvil -η θυγατρική κινητής τηλεφωνίας του ομίλου Σλιμ- κατέκτησε με ευκολία την πέμπτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας, καλύπτοντας το 70% της μεξικανικής αγοράς.
Ομως, η αυτοκρατορία του Σλιμ δεν περιορίζεται μονάχα στις τηλεπικοινωνίες.
Κάθε φορά που χρησιμοποιεί ηλεκτρικό ρεύμα, που γεμίζει το ντεπόζιτο του αυτοκινήτου του με βενζίνη, που αγοράζει ένα βιβλίο, έναν δίσκο ή μια σοκολάτα μέσα σε κάποιο πολυκατάστημα, που ανεβαίνει στο τρένο, που καπνίζει, που αθλείται, που βλέπει τηλεόραση, που σερφάρει στο Ίντερνετ ή που χρησιμοποιεί χαρτί τουαλέτας, ο μέσος Μεξικανός γεμίζει με πέσος τις -βαθιές- τσέπες του Σλιμ.
Πράγματι, η αυτοκρατορία του, το Grupo Carso, περιλαμβάνει περισσότερες από 250 επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε πλήθος τομέων της οικονομίας: αλυσίδες πολυκαταστημάτων (Sanborns), καπνοβιομηχανίες (Cigatam), ορυχεία και εταιρείες χημικών (Empresas Frisco), σιδηρόδρομο (Ferromex), υποβρύχια καλώδια και σωλήνες από PVC (Condumex), πετρελαιαγωγούς και εξέδρες άντλησης πετρελαίου. Επιπλέον, δραστηριοποιείται στον χώρο των ηλεκτρονικών υπολογιστών, κατέχοντας, μεταξύ άλλων, το 3% της Apple, το οποίο μάλιστα απέκτησε -χάρη σε μια ευτυχή σύμπτωση- μερικές ημέρες πριν από την επάνοδο του Στιβ Τζομπς στην ηγεσία της εταιρείας, γεγονός που προκάλεσε την άνοδο της τιμής της μετοχής κατά 480%.
Ο λατίνος αυτοκράτορας
Εν ολίγοις, ο Σλιμ δραστηριοποιείται σχεδόν σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής -ιδίως στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών- ενώ λέγεται ότι αποφάσισε να ενισχύσει την παρουσία του στη γεωργία, επενδύοντας στον κλάδο των βιοκαυσίμων στην Παραγουάη.
Συνολικά, το Grupo Carso έχει κύκλο εργασιών που ξεπερνάει τα 150 δισ. δολάρια. Απασχολεί 220.000 άτομα, στα οποία μοιράζονται φυλλάδια που διακηρύσσουν τους εξής στόχους: «Να αυξήσουμε την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, να μειώσουμε τα έξοδα και τις δαπάνες». (11) Οι στόχοι αυτοί υλοποιούνται με μεγάλη σπουδή. Αν και οι εργαζόμενοι λαμβάνουν εξαιρετικά πενιχρές αμοιβές.
Φυσικά, μια τέτοια επιτυχία ανοίγει πολλές πόρτες -οι οποίες με τη σειρά τους διευκολύνουν τις μελλοντικές. Έτσι, ο Σλιμ παίζει μπριτζ με τον Μπιλ Γκέιτς -εξάλλου, είναι συνέταιροι- συναναστρέφεται τους Ροκφέλερ, τον πρίγκιπα Κάρολο, τον πρώην πρωθυπουργό της Ισπανίας Φελίπε Γκονζάλες -ο οποίος είναι ο λομπίστας του σε ολόκληρο τον κόσμο- και τον πρώην δήμαρχο της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι, του οποίου χρηματοδότησε την προεκλογική εκστρατεία -όπως τώρα χρηματοδοτεί κι εκείνη της Χίλαρι Κλίντον.
Κληρονομιά, πολιτικές διασυνδέσεις και εκμετάλλευση των εργαζομένων: το «μυστικό» της περιουσίας του Σλιμ στηρίζεται λιγότερο σε κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο και περισσότερο στους παραδοσιακούς μοχλούς της καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Ωστόσο, δεν πρέπει να τον φανταστεί κανείς σαν κανέναν παλιομοδίτη, σκονισμένο συντηρητικό! Κάθε άλλο. Κατά τη γνώμη του, σήμερα, η μεγάλη διαχωριστική γραμμή «δεν περνάει ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά, αλλά μεταξύ νεωτερικότητας και απαρχαιωμένων πρακτικών». (12) Έτσι, προς μεγάλη έκπληξη πολλών, ο Σλιμ δεν κρύβει την φιλία του με τον πρόεδρο της Βραζιλίας, Λουίς Ιγνάσιο Λούλα ντα Σίλβα, καθώς συμμερίζεται την κριτική που ασκεί στον νεοφιλελευθερισμό.
Σε τελική ανάλυση, στο Μεξικό, τα συμφέροντα του Σλιμ «προηγούνται» των εθνικών συμφερόντων. Για παράδειγμα, τα τιμολόγια του Grupo Carso ξεπερνούν κατά 260% εκείνα των γειτονικών χωρών για τις συνδέσεις στο Ιντερνετ, κατά 312% για την κινητή τηλεφωνία και κατά 65% για τη σταθερή. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Κεντρικής Τράπεζας Γκιγέρμο Ορτίζ, αυτό το γεγονός έχει άμεσες συνέπειες στην «ανταγωνιστικότητα του έθνους». (13)
Μήπως για όλους αυτούς τους λόγους έπρεπε να ασκηθεί κριτική στο μονοπώλιο του Σλιμ; Στο Μεξικό κανένας δεν παίρνει αυτό το ρίσκο. Το Grupo Carso έχει μετατραπεί σε οικονομική σπονδυλική στήλη της χώρας και κανείς δεν διανοείται να τα βάλει μαζί του. Χάρη στη γενναιοδωρία του, ο Σλιμ έχει κατορθώσει να εξασφαλίσει την επιείκεια ολόκληρου του πολιτικού κόσμου: χρηματοδοτεί το σύνολο των πολιτικών κομμάτων και ιδιαίτερα τους δύο μονομάχους των τελευταίων προεδρικών εκλογών. (14)
Αλλά και τα μεγάλα συνδικάτα, τα οποία απολαμβάνουν τη γενναιοδωρία του από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, αναγνωρίζουν ότι η κριτική τους έχει εξασθενήσει. Κι όσον αφορά τα ΜΜΕ, η κοινή λογική προστάζει -όπως και σε άλλα μέρη του κόσμου- να αποφεύγεις να ερεθίσεις τους διαφημιζόμενους. Κι ο Σλιμ είναι ο σημαντικότερος από αυτούς.
Για τον Αντρές Οπενχάιμερ, έναν από τους γνωστότερους αρθρογράφους της Λατινικής Αμερικής, θα ήταν μάταιο να ασκήσει κανείς κριτική στην περιουσία του Σλιμ. Αντίθετα, «έπρεπε να δημιουργηθεί μια κουλτούρα φιλανθρωπίας μέσα από την οποία θα επαινούνταν εκείνοι που προσφέρουν περισσότερα και θα θεωρούνταν πραγματικοί ήρωες». (15) Απ’ ό,τι φαίνεται, ο Σλιμ εισάκουσε αυτήν την έκκληση, αν και διευκρινίζει «ότι δεν είναι διατεθειμένος να μοιράσει την περιουσία του από δω κι από κει, σάμπως να ήταν ο Αϊ-Βασίλης». (16) Έτσι, μέσα σε μερικά χρόνια, ο μεγιστάνας χρηματοδότησε 200.000 εγχειρήσεις, 70.000 ζευγάρια γυαλιά οράσεως, 150.000 υποτροφίες και 95.000 ποδήλατα. (17)
Κι αυτό είναι μονάχα η αρχή. Ο φιλάνθρωπος ανήγγειλε την πρόθεσή του να επενδύσει 4 δισ. δολάρια -λίγο λιγότερο από το 7% των χρημάτων που κέρδισε την τελευταία επταετία- για τη χρηματοδότηση διάφορων φιλανθρωπικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Όπως υποστηρίζει, «ο ιδιωτικός τομέας οφείλει να εμπλακεί άμεσα στη δημιουργία του ανθρώπινου και του φυσικού κεφαλαίου», (18) έτσι ώστε να δημιουργήσει πελατεία για τα προϊόντα του.
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»
