Στις 6 Σεπτεμβρίου, το Nuclear Suppliers Group (NSG) -το καρτέλ 45 χωρών που ελέγχει το παγκόσμιο εμπόριο ατομικών υλικών- αποφάσισε ομόφωνα να επιτρέψει στην Ινδία να έχει πρόσβαση σε πυρηνικό εξοπλισμό και καύσιμα από τα μέλη του, παρόλο που παραμένει εκτός της Συνθήκης για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών και αρνείται να επιτρέψει τη διεθνή επιθεώρηση των πυρηνικών σταθμών της. (1)
Η είσοδος της Ινδίας στην ελίτ των κρατών που κατέχουν και πυρηνικά όπλα αλλά και το δικαίωμα να επιδίδονται σε πυρηνικό εμπόριο με τον υπόλοιπο κόσμο, σηματοδοτεί μία από τις πιο σημαντικές αλλαγές του διεθνούς συστήματος, έπειτα από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και την ανάδυση της Κίνας. Μαρτυρά επίσης τη μεταστροφή της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, έπειτα από την οικονομική της μεταμόρφωση.
Το δώρο στο Δελχί
Η απόφαση του NSG δεν θα μπορούσε να έχει ληφθεί χωρίς τη συναίνεση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες βλέπουν την πυρηνική συμφωνία ως τον άξονα γύρω από τον οποίο θα χτιστεί μια μελλοντική στρατηγική συμμαχία μεταξύ Ουάσινγκτον και Νέου Δελχί, με στόχο να ενισχύσει την αμερικανική ηγεμονία στην αχανή ασιατική περιοχή που εκτείνεται από τη Μέση Ανατολή έως την Κεντρική Ασία και τον Ειρηνικό. Άλλωστε, ο αμερικανός υπουργός Άμυνας Ρόμπερτ Γκέιτς χαρακτήρισε πρόσφατα τη χώρα του «έθνος του Ειρηνικού, με σημαντικό ρόλο στην Ασία». (2)
Δήλωσε, δε, ότι οι ΗΠΑ δεν επιθυμούν να είναι απούσες από τη μελλοντική αρχιτεκτονική για την ασφάλεια στην περιοχή.
Γνωρίζοντας, μάλιστα, ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν συμπεριφέρονται στην Ινδία ως ισότιμη, το Νέο Δελχί δεν βλέπει με κακό μάτι τις αμερικανικές φιλοφρονήσεις.
Δυτικά και ανατολικά, η προσέγγιση της κυβέρνησης Μπους έχει οδηγήσει σε έναν καταστροφικό πόλεμο (Ιράκ), στην απειλή ενός άλλου (Ιράν) και στην ανάδειξη της Βόρειας Κορέας ως νέας πυρηνικής δύναμης. Ακόμα και στην περίπτωση του Αφγανιστάν, όπου η Ινδία υποστηρίζει την κυβέρνηση, γεννιούνται αμφιβολίες σχετικά με τη σοβαρότητα της πολιτικής της Ουάσιγκτον και της σιωπής της σχετικά με τους δεσμούς του πακιστανικού στρατού με τους «νεο-Ταλιμπάν». Το ίδιο ισχύει και για την προσφυγή σε αποκλειστικά στρατιωτικά μέσα αντί για την προώθηση της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.
Η Αμερική και η Κίνα έχουν βαρύνοντα ρόλο στον στρατηγικό σχεδιασμό του Νέου Δελχί. Ωστόσο, η ινδική κοσμοθεωρία σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί καθαρά αμερικανο-κεντρική ή κινεζο-κεντρική. Καθώς η Ινδία προσπαθεί να γίνει δύναμη, η εξωτερική πολιτική της διεξάγεται σε πέντε βασικά μέτωπα.
Το πρώτο είναι η άμεση γεωγραφική περιοχή της, η Νότια Ασία. Η ινδική στρατηγική στην περιοχή στοχεύει στο να αναπτύξει φυσικούς και οικονομικούς δεσμούς με όλους της τους γείτονες, παρά τη διένεξη του Κασμίρ, η οποία περιορίζει της δυνατότητες προσέγγισης με το Ισλαμαμπάντ.
Ωστόσο, οι σχέσεις της Ινδίας με τους γείτονές της, συμπεριλαμβανομένου και του Πακιστάν, ποτέ δεν ήταν καλύτερες.
Η περιοχή είναι σήμερα μακριά από το να αποτελεί έναν οικονομικό πόλο με συνοχή, ούτε καν χώρο επιρροής για την αδιαφιλονίκητη επέκταση του ινδικού κεφαλαίου.
Παρά την καθαρή αύξηση του εμπορίου στη Νότια Ασία, η γειτονική περιοχή δέχεται μόνο το 5,5% των εμπορικών εξαγωγών της Ινδίας παγκοσμίως, σε αντιδιαστολή με το 15% στη Νοτιοανατολική Ασία και το 21% στην περιοχή που ορίζεται στις στατιστικές του ινδικού υπουργείου Εμπορίας ως «Δυτική Ασία και Βόρεια Αφρική». (3)
Στο δεύτερο μέτωπο, η Ινδία πρέπει να αναπροσδιορίσει τις σχέσεις της με τις παγκόσμιες δυνάμεις. Εκτός από τους σημαντικούς δεσμούς με τις ΗΠΑ και την Κίνα, το Νέο Δελχί διατηρεί και επεκτείνει προσεκτικά τις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, και κυρίως με τη Γαλλία και τη Βρετανία, αλλά και με τη Ρωσία χωρίς να ξεχνάει την Ιαπωνία.
Παιχνίδι για «λίμπερο»
Δίνει επίσης αρκετή σημασία σε άλλες ανερχόμενες δυνάμεις, όπως η Βραζιλία και η Νότια Αφρική, εταίρους της στο φόρουμ IBSA (Ινδία, Βραζιλία, Νότιος Αφρική).
Παράλληλα, το Νέο Δελχί, συμμετέχει στην τρόικα «RIC», στο πλαίσιο της οποίας οι υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας, της Ινδίας και της Κίνας συναντώνται ετησίως για να συζητήσουν πολιτικά και οικονομικά ζητήματα.
Τον Μάιο του 2008, στο Εκατερίνεμπουργκ, οι τρεις υπουργοί του RIC συναντήθηκαν με τον βραζιλιάνο ομόλογό τους στην πρώτη σύνοδο του «BRIC», κάτι που ο βραζιλιάνος πρόεδρος, Λούις Ινιάσιο ντα Σίλβα, είχε οραματιστεί το 2007, κατά τη σύνοδο του G8 στο Χάιλεγκενταμ, φοβούμενος ότι οι ανερχόμενες δυνάμεις θα λειτουργούν ως κομπάρσοι σε μία παράσταση σκηνοθετημένη από τις παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις.
Στο τρίτο μέτωπο, η Ινδία πρέπει να αντιμετωπίσει πολλά διακρατικά ζητήματα που εμφανίστηκαν στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια. Είτε αυτά αφορούν το εμπόριο, την τρομοκρατία, την κλιματική αλλαγή, την ενέργεια ή την ασφάλεια των τροφίμων. Η χώρα παρεμβαίνει πλέον δυναμικά, δημιουργώντας συχνά ποικίλες συμμαχίες ή συνασπισμούς που σε πρώτη ανάγνωση φαίνονται εξωπραγματικοί.
Στο τέταρτο μέτωπο, το Νέο Δελχί οφείλει να διαχειριστεί την πρόσφατη ανάδειξη του ινδικού κεφαλαίου σε διεθνή παίκτη. Από τη Βολιβία, όπου η εταιρεία Jindal επενδύει μαζικά στον σιδηροχαλυβουργικό τομέα, μέχρι την Ευρώπη, με την Tata και άλλες ινδικές εταιρείες, η ινδική κυβέρνηση βρίσκεται αντιμέτωπη με μία νέα σειρά προκλήσεων και δεν τις αποφεύγει.
Συνηθισμένη να υπερασπίζεται τον εαυτό της απέναντι στις οικονομικές απαιτήσεις των ξένων κυβερνήσεων, τώρα καλείται να εφαρμόσει πρακτικές λόμπι για την προώθηση των δικών της πολυεθνικών σε τομείς που εκτείνονται από την ενέργεια, τη χαλυβουργία και τις μεταφορές μέχρι τη φαρμακοβιομηχανία και την πληροφορική.
Το πέμπτο μέτωπο αφορά την Ασία ως ενιαίο γεωστρατηγικό χώρο. Την επαύριο της ανεξαρτησίας, ινδοί ηγέτες όπως ο Τζαβαχαρλάλ Νεχρού, έδωσαν ύψιστη σημασία στην ήπειρο. Το 1955, η Ινδία συμμετείχε στη σύνοδο του Μπαντούνγκ, στην Ινδονησία, όπου ξεκίνησε το κίνημα των αδεσμεύτων. (4)
Σιγά σιγά, όμως, το βάρος της Ασίας στην εξωτερική της πολιτική μειώθηκε. Ακόμα και όταν οι ινδοί ηγέτες μιλούσαν για την «Ασία», εννοούσαν την Κίνα. Πλέον, η Ινδία έχει επίγνωση του ότι η Νότια Ασία βρίσκεται στο κέντρο της ηπείρου. Οσο δεν υπάρχει ειρήνη και σταθερότητα στην περιοχή, η Ινδία δεν μπορεί να προάγει τα στρατηγικά της συμφέροντα.
Η ασιατική συνιστώσα της ινδικής εξωτερικής πολιτικής είναι εκείνη που ενδιαφέρει εντονότερα τις ΗΠΑ. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον δεν αντέδρασε στην ινδική πρόταση για ένα ασιατικό ενεργειακό δίκτυο, ούτε αντιστάθηκε στη συμμετοχή της στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). (5)
Στο επίκεντρο του πολιτικού διαλόγου στην Ινδία βρίσκονται, σήμερα, οι σχέσεις με την Κίνα και τις ΗΠΑ. Η ανάδυση της Κίνας αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση και οι ηγέτες της Ινδίας είναι τυχεροί που η Ουάσιγκτον πιστεύει ότι έχει κοινά συμφέροντα με το Νέο Δελχί. Αλλά η Κίνα και η Ινδία μοιράζονται επίσης κοινά συμφέροντα, κυρίως σε σχέση με τις νέες παγκόσμιες προκλήσεις, κάτι που δεν συμβαίνει με τις ΗΠΑ. Η Ινδία προσπαθεί να διατηρήσει μια εύθραυστη ισορροπία και με τις δύο μεγάλες δυνάμεις.
Ελιγμοί με το Ιράν
Έτσι η ινδική ελίτ βλέπει με καλό μάτι την αμερικανική παρουσία στη Δυτική Ασία, αλλά διστάζει να συνεργαστεί με την Ουάσινγκτον σε άλλες περιοχές, όπως η Κεντρική Ασία, αφού αυτό θα σήμαινε διαταραχή των σχέσεων με τη Ρωσία ή άλλους δυνητικά σημαντικούς παίκτες, όπως το Ιράν.
Η αμερικανική προσδοκία, ωστόσο, είναι πως η Ινδία θα πεισθεί να συνεργαστεί στενά με την Ουάσινγκτον στο σύνολο των ασιατικών ζητημάτων. Εξάλλου, όσο κι αν προσπαθεί η ίδια, δυσκολεύεται ιδιαίτερα να επιλέξει ανενόχλητη τις περιοχές όπου η συνεργασία με τις ΗΠΑ φαίνεται δυνατή.
Σε ό,τι αφορά το Ιράν, για παράδειγμα, οι ινδικοί τομείς των χημικών λιπασμάτων και της ενέργειας θα επωφελούνταν από τη δημιουργία του αγωγού φυσικού αερίου 7 δισ. δολαρίων που συζητείται με την Τεχεράνη και το Ισλαμαμπάντ.
Άλλος ένας τομέας όπου υπάρχει ενδεχόμενη ασυμφωνία μεταξύ των δύο στρατηγικών συμμάχων είναι η άμυνα. Το Defense Framework Agreement που η Ινδία υπέγραψε με τις ΗΠΑ τον Ιούνιο του 2005, προβλέπει ευρεία επέκταση των στρατιωτικών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. (6) Ενώ το όφελος για την Ινδία θα είναι η μεταφορά τεχνολογιών αιχμής για την εγχώρια βιομηχανία πολεμικών εξοπλισμών, την αμερικανική πλευρά την ενδιαφέρει περισσότερο να αντικαταστήσει τη Ρωσία (και το Ισραήλ) ως ο κύριος προμηθευτής πολεμικών εξοπλισμών της χώρας, χωρίς να δεσμευτεί παράλληλα για τη μεταφορά τεχνολογίας.
Επιθυμούν, επίσης, να αναπτύξουν στην περιοχή κοινές επιχειρήσεις με τις ινδικές ένοπλες δυνάμεις και να αποκτήσουν εύκολη πρόσβαση στα ινδικά λιμάνια, κάτι που το Νέο Δελχί βιάζεται να αποδεχτεί.
Πράγματι, ο ρυθμός και το εύρος των στρατιωτικών ασκήσεων έχουν επιταχυνθεί σε τέτοιο βαθμό, που ένας αμερικανός ακαδημαϊκός τόνισε πρόσφατα πως «η Ινδία και η Σοβιετική Ένωση την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ποτέ δεν είχαν τους δεσμούς που η Ινδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σήμερα». (7)
Για να κατανοήσει κανείς τη δημοφιλία της στρατηγικής συμμαχίας με τις ΗΠΑ σε μεγάλη μερίδα των μεσαίων ινδικών στρωμάτων και του στρατού, πρέπει να θυμηθεί την ήττα που είχε υποστεί η χώρα από την Κίνα στον πόλεμο του 1962. Βέβαια, όσο η στρατιωτική και οικονομική δύναμη της Ινδίας μεγαλώνει, η αυτοπεποίθηση της χώρας για την ικανότητά της να αντιμετωπίσει την κινεζική δύναμη ενισχύεται.
«Η Κίνα του σήμερα δεν είναι η ίδια με αυτήν που ξεκινήσαμε να προσεγγίζουμε προσεκτικά πριν από τριάντα χρόνια», εξηγούσε πρόσφατα ανώτερος ινδός αξιωματούχος, ανώνυμα. «Αλλά, επίσης, τείνουμε να ξεχνάμε πως ούτε η σημερινή Ινδία είναι αυτή που ήταν. Τείνουμε να ξεχνάμε αυτά που έχουμε πετύχει... Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια θέση εντελώς νέα για τις σχέσεις μας». Ίσως αυτός είναι ο λόγος που οι επίσημες ανακοινώσεις του Νέου Δελχί αλλάζουν σταδιακά.
Πριν από μόλις τρία χρόνια ο τότε υπουργός Εξωτερικών Σιάμ Σαράν υποστήριζε την ινδο-αμερικανική συνεργασία στο όνομα μιας «πολύ καλύτερης ισορροπίας στην περιοχή». (8)
Σήμερα, ο ινδός υπουργός Εξωτερικών, Πρανάμπ Μουκέρχεε, μιλάει όχι τόσο για «ισορροπία» με τη βοήθεια της Ουάσιγκτον, αλλά για την ανάγκη μιας «ασιατικής αρχιτεκτονικής ασφαλείας», μιας ελαστικής έννοιας, που επιτρέπει να μην γίνεται συνεχώς αναφορά στην αμερικανική συμμετοχή, δηλαδή κυριαρχία.
Θέμα ισορροπίας
Επιπλέον, οι Ινδοί διερωτώνται εάν η Ασία είναι αρκετά μεγάλη για να αντέξει την ανάδυση και της Ινδίας και της Κίνας. Κάποιοι πιστεύουν πως η απάντηση είναι αρνητική και πως το Νέο Δελχί θα χρειαστεί τελικά να στραφεί στην Ουάσινγκτον για να ισοφαρίσει με τον κινεζικό δράκο.
Κατά τα άλλα, η Κίνα προσπάθησε χωρίς να το πετύχει να συνασπίσει τους αντιτιθέμενους στην αλλαγή των κανόνων του παιχνιδιού μέσα στο Nuclear Suppliers Group (NSG) και να μπλοκάρει την πυρηνική συμφωνία.
Όμως οι σχέσεις στο τρίγωνο ΗΠΑ, Ινδία, Κίνα είναι πολύ πιο πολύπλοκες. Από τη μία, η αμερικανική πολιτική δεν μπορεί να αρκεστεί στην περικύκλωση ή στον containment (περιορισμό) της Κίνας. Από την άλλη, η πολιτική της Ινδίας αντικατοπτρίζει μια αμφίσημη στρατηγική. Κάποιες στιγμές, η πλάστιγγα γέρνει πιο πολύ προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Θέμα ισορροπίας για το Νέο Δελχί.
Παρόλο που το εμπάργκο για τις πυρηνικές τεχνολογίες άρθηκε κυρίως χάρη στις ΗΠΑ, η Ινδία θα μπορεί να αγοράσει πυρηνικό εξοπλισμό από χώρες όπως η Γαλλία και η Ρωσία με όρους πολύ πιο συμφέροντες από αυτούς που προτείνουν οι αμερικανικές εταιρείες.
Μπορεί η Ινδία να καταπλήξει τον κόσμο με το «βάθος της αγνωμοσύνης της», αρνούμενη στους αμερικανούς μερίδιο από τα πολλά δισεκατομμύρια δολάρια που θα προκύψουν από αυτό το χρυσωρυχείο;
Ή, μήπως, θα νιώσει υποχρέωση και θα υποκύψει στις βουλήσεις της Ουάσιγκτον στον οικονομικό, στρατιωτικό και πολιτικό τομέα, ακόμα και με τίμημα τη σταθερότητα στο σύνολο της Ασίας;
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»