el | fr | en | +
Accéder au menu

Ο δήμιος επιστρέφει ως εφιάλτης

Ένας σκελετός στην ντουλάπα του Τιμόρ

Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ανακαλύφθηκε κοντά στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας του Ανατολικού Τιμόρ, Ντίλι, ομαδικός τάφος με στοιβαγμένα τα πτώματα θυμάτων του ινδονησιακού στρατού κατοχής, μιας κατοχής που διήρκεσε από το 1975 έως το 2002. Με τον κατοχικό στρατό είχαν συνεργαστεί ντόπιοι αστυνομικοί, στρατιωτικοί και πολιτοφύλακες, από τους οποίους πολλοί παραμένουν ατιμώρητοι. Η αμνηστία και η συμφιλίωση που επέλεξε η κυβέρνηση του Ανατολικού Τιμόρ, αμφισβητήθηκε ευρέως καθώς η κουλτούρα της ατιμωρησίας υποσκάπτει τις πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ενός κράτους δικαίου.

JPEG - 47.1 kio

Ο άνδρας διατηρεί μια πυκνή, λευκή γενειάδα -τα χαρακτηριστικά του είναι ακόμη ωραία. Βγαίνει με δυσκολία από το τρακαρισμένο ταξί και ρίχνει γύρω του τρομαγμένες ματιές, λες και βλέπει κάποιο φάντασμα. Με το βλέμμα καρφωμένο στο έδαφος, βαδίζει αργά προς το σπίτι του -μια μικρή βίλα στα περίχωρα του Ντίλι, με άριστα διατηρημένο γρασίδι γύρω γύρω. Φτάνοντας στην πόρτα του σπιτιού, ο άνδρας σηκώνει αργά το κεφάλι. Τα μάτια μας συναντιούνται, στα χείλη του ζωγραφίζεται ένα χαμόγελο -με κοιτάζει αλλά δεν με βλέπει.

«Ο πατέρας μου δεν φοβόταν τίποτε, ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ανεξαρτησίας», μου είχε εξηγήσει την προηγούμενη μέρα η κόρη του, Κρις Καρασκαλάο. Κοινωνική λειτουργός ειδικευμένη σε θέματα παιδικής ηλικίας και επίλυσης συγκρούσεων, πλησιάζει τα 30 αλλά φαίνεται μεγαλύτερη. Καθόμαστε σε μια απόμερη γωνιά του «Turismo», ενός από τα παλαιότερα ξενοδοχεία του Ντίλι, δίπλα στη θάλασσα. Στην άλλη πλευρά του κόλπου, το όμορφο νησί του Αταούρο με τα βουνά του μοιάζει απλησίαστο στο φως του δειλινού. Η Καρασκαλάο μιλάει καθαρά και ελεύθερα.

«Στις 17 Απριλίου 1999, ο πατέρας μου, Μανουέλ, μας χαιρέτησε, εμένα και τον μικρό αδερφό μου, Μανουελίτο, και έφυγε με το αυτοκίνητο για το Ντίλι. Κοντά στο αεροδρόμιο, άκουσε ότι το σπίτι μας είχε περικυκλωθεί από πολιτοφύλακες. Προσπάθησε να γυρίσει πίσω, αλλά ήταν πολύ αργά». Εκείνη την ημέρα, νωρίς το πρωί, ο αρχηγός της φιλο-ινδονησιακής πολιτοφυλακής Aitarak («Αγκάθι»), Εουρίκο Γκουτέρες, είχε συγκεντρώσει χιλιάδες ανθρώπους υπό τις διαταγές του.

Το 1999, είχε σκορπίσει τον τρόμο στο Ντίλι και στη γύρω περιοχή, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά το αιματηρό δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ, το οποίο έκτοτε ονομάζεται Τιμόρ-Λέστε. (1)

Δεκάδες άτομα που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από την εκστρατεία τρόμου είχαν βρει καταφύγιο στο σπίτι των Καρασκαλάο.

«Ηταν περίπου 150 στην αυλή μας», διηγείται η Καρασκαλάο με ουδέτερο ύφος. Επέζησαν μόνο 45. «Είναι θαύμα που είμαι ακόμα ζωντανή, δεν έπαθα ούτε γρατζουνιά», συνεχίζει. «Ο αδερφός μου υπήρξε το πρώτο τους θύμα. Τον κατατεμάχισαν. Οι υπαίτιοι της σφαγής δεν δικάστηκαν ποτέ».

Οι αγριότητες θυμίζουν Ρουάντα

Στο Τιμόρ-Λέστε, λίγες οικογένειες γλίτωσαν από τις συνέπειες της ινδονησιακής εισβολής το 1975. Κατά τη διάρκειά της, το ένα τρίτο του πληθυσμού σκοτώθηκε από τους βομβαρδισμούς, την πείνα και τις συστηματικές δολοφονίες -κι ούτε λόγος για τις αναγκαστικές εκτοπίσεις του πληθυσμού, τους βιασμούς, τα βασανιστήρια κ.λπ. Αναλογικά, πρόκειται για μία από τις πιο φρικτές σφαγές της πρόσφατης ιστορίας, ανάλογη με τις σφαγές στην Καμπότζη και στη Ρουάντα.

Μετά τη μαζική ψήφο υπέρ της ανεξαρτησίας, το 1999, στρατιώτες και πολιτοφύλακες που υποστηρίζονταν από την Ινδονησία προέβησαν σε νέες βιαιότητες. Περίπου 1.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ τα τρία τέταρτα των κτιρίων καταστράφηκαν. (2)

Τον περασμένο Αύγουστο, λίγο μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης για τα γεγονότα του 1999 από την Επιτροπή Αλήθειας Ινδονησίας και Τιμόρ-Λέστε, ο πρόεδρος, Χοσέ Ράμος-Όρτα, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης το 1996, επιχείρησε να δικαιολογήσει την απόφασή του να δώσει αμνηστία στον πολιτοφύλακα Τζόνι Μάρκες, που είχε καταδικαστεί σε ποινή κάθειρξης 33 ετών.

Πριν από εννέα χρόνια, ο Μάρκες, επικεφαλής της φιλο-ινδονησιακής πολιτοφυλακής Tim Alpha, είχε διατάξει, μεταξύ άλλων, τη σφαγή αντιπροσωπείας από καλόγριες που προσέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια. «Μπορώ να κατανοήσω ότι ο πρόεδρος τον συγχωρεί. Όμως δεν είναι καλό ένας άνθρωπος που έχει καταδικαστεί σε 33 χρόνια κάθειρξη να ζει ελεύθερος δίπλα μας, δίπλα στα θύματά του», (3) λέει με λύπη ο Αδορίτο ντα Κόστα Φρέιτας, ανιψιός ενός από τα θύματα.

Συνολικά, ο πρόεδρος έδωσε αμνηστία σε 16 ανθρώπους. Τέσσερεις από αυτούς, όλοι μέλη της Tim Alpha, έχουν κριθεί ένοχοι για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Ο Ράμος-Όρτα, που γλίτωσε από απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στις 11 Φεβρουαρίου 2008, στο Ντίλι, υποστηρίζει ότι η χώρα πρέπει να ξεπεράσει το τραγικό παρελθόν της με τη συγχώρεση: «Ως πρόεδρος, φέρω όλο το βάρος της απόφασης για αμνηστία, σύμφωνα με τη συνείδησή μου, γιατί γνωρίζω ότι και εμείς, οι Τιμορέζοι, πρέπει να αναλάβουμε τις ευθύνες μας», δήλωσε σε συνέντευξή του στο ABC, στις 28 του περασμένου Ιουλίου, στο Σίδνεϊ. «Ο δρόμος της εκδίκησης δεν θα μας οδηγήσει πουθενά».

Οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταδίκασαν έντονα την απόφασή του. «Είναι ξεκάθαρο ότι η ατιμωρησία για σοβαρά εγκλήματα δεν μπορεί να δώσει ένα καλό μήνυμα», διαβεβαιώνει ο Λουίς Τζεντίλε, εκπρόσωπος του Τιμόρ-Λέστε στην Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών.

Σύμφωνα με τον ιδιαίτερα χαρισματικό τιμορέζο πρωθυπουργό, Σανάνα Γκουσμάο, ηγέτη της αντίστασης από το 1978 μέχρι το 1992, οπότε και συνελήφθη, η χώρα πέρασε δυσκολίες, μετά τις ταραχές στο Ντίλι, το 2006, όταν αντιφρονούντες στρατιωτικοί προέβησαν σε βιαιότητες, το 2008 ήταν «έτος μεταρρυθμίσεων».

«Μετά τις 11 Φεβρουαρίου, καταφέραμε να ενώσουμε τον στρατό και την αστυνομία, ενώ, μέχρι τότε, αστυνομικοί και στρατιωτικοί αλληλοσυγκρούονταν και αλληλοσκοτώνονταν... Μια τέτοια ατμόσφαιρα παρότρυνε και τους νέους να αλληλοσκοτώνονται, να καίνε σπίτια, να επιδίδονται καθημερινά σε βιαιότητες. Σήμερα (...) βλέπουμε λιγότερη βία στους δρόμους. Είμαστε ένα καινούριο έθνος» (4), δηλώνει ο πρωθυπουργός.

Σύμφωνα με τον Τιμ Μπατζ, εθνικό διευθυντή της αναπτυξιακής υπηρεσίας Plan Timor-Leste, το 2008 σηματοδότησε, πράγματι, μια ξεκάθαρη πορεία προς τη σταθερότητα: «Κατά παράδοξο τρόπο, αυτό συνέβη μετά τις 11 Φεβρουαρίου και την απόπειρα δολοφονίας εναντίον των Ράμος-Ορτα και Γκουσμάο», εξηγεί.

Πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ υπογραμμίζει ότι το Τιμόρ-Λέστε μπορεί να διαλέξει τον δρόμο της προόδου ή τον δρόμο της βίας. (5) Επίσης, κάνει λόγο για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την αστυνομία και τις ένοπλες δυνάμεις στη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, που επιβλήθηκε από τις 11 Φεβρουαρίου μέχρι τις 8 Μαΐου 2008, μετά την απόπειρα δολοφονίας προέδρου και πρωθυπουργού. Μνημονεύονται 58 καταγγελίες, από χτυπήματα μέχρι απειλές δολοφονίας.

«Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες και έχουν επενδυθεί σημαντικά ποσά για την ανασυγκρότηση της αστυνομίας και του στρατού», εξηγεί η Πατ Ουόλς, σύμβουλος του πρωθυπουργού σε θέματα δικαιοσύνης. Και οι δύο μηχανισμοί, όμως, έχουν μολυνθεί από το σύστημα που επικρατούσε επί ινδονησιακής κατοχής, και ο ιός αποδεικνύεται τόσο ανθεκτικός όσο μια επιδημία ελονοσίας.

Το 2006, ο πρωθυπουργός λέγεται ότι συνάντησε τον Γκουτέρες, τον πρωταίτιο της σφαγής στην οικία των Καρασκαλάο. Ο Γκουτέρες είχε διαφύγει στην Ινδονησία, το 1999. Αν και δικάστηκε, αποφυλακίστηκε το 2006, αφού το Ανώτατο Δικαστήριο της Ινδονησίας ακύρωσε την κατηγορία περί εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και την καταδίκη του σε δεκαετή κάθειρξη.

Ο Γκουτέρες, που, εδώ και καιρό, έχει δραστηριοποιηθεί πολιτικά με το Ινδονησιακό Κόμμα Δημοκρατικού Αγώνα (PDI-Ρ) της πρώην προέδρου Μεγκαβάτι Σουκαρνοπούτρι (2001-2004), ανακοίνωσε την πρόθεσή του να κατέλθει ως υποψήφιος στις βουλευτικές εκλογές στην Ινδονησία. Εάν πιστέψουμε τον συγγραφέα Τζέσε Ράιτ, πρώην εκδότη της «Dili Weekly», ο Γκουτέρες συνάντησε τον τιμορέζο πρωθυπουργό για να συζητήσουν τις σχέσεις μεταξύ του Τιμόρ και των γειτονικών επαρχιών της Ινδονησίας, στις οποίες ελπίζει να εκλεγεί βουλευτής.

«Εάν κάνατε μια δημοσκόπηση, είμαι πεπεισμένος ότι ο λαός [του Ανατολικού Τιμόρ] δεν θα επιδοκίμαζε τη συνάντηση αυτή», δηλώνει ο Ράιτ. «Αλλά δεν θα έκανα λόγο για αγανάκτηση. Πρόκειται περισσότερο για απογοήτευση». Κατά τη διατύπωση του Τζον Μ. Μίλερ, συντονιστή της αμερικανικής οργάνωσης East Timor and Indonesia Action Network (ΕΤΑΝ), «ο Γκουσμάο μοιάζει να επιθυμεί να θέσει τη συγχώρεση υπεράνω της δικαιοσύνης, ακόμη και για τους χειρότερους εγκληματίες».

Προεδρική υπέρβαση

Σύμφωνα με τον Ράιτ, «ο πρόεδρος δεν είχε αρμοδιότητα να χορηγήσει άμεση αμνηστία στον Ροζέριο Λομπάτο, (6) αλλά τα δικαστήρια δεν ακύρωσαν την απόφασή του. Τι να κάνεις όταν ένας πρόεδρος παραβαίνει ο ίδιος τον νόμο και τα δικαστήρια δεν αντιδρούν; Όταν δεν υπάρχει δικαιοσύνη στο ανώτατο θεσμικό επίπεδο, είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει στα κατώτερα κλιμάκια».

Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2008, και έπειτα από χρόνια διαπραγματεύσεων, ειδική ομάδα αργεντινών και αυστραλών ιατροδικαστών πέρασε αρκετές εβδομάδες στην ευρύτερη περιοχή του Ντίλι, αναζητώντας ομαδικούς τάφους. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Σόρεν Μπλάου, μία από τους υπεύθυνους των ανασκαφών, πρόκειται ουσιαστικά για «μια εκστρατεία άρνησης».

«Στο Τιμόρ-Λέστε, η αναζήτηση της αλήθειας είναι στενά συνυφασμένη με το πένθος», εξηγεί η Μπλάου. «Η αναγνώριση του πένθους και η ιστορική διακρίβωση των γεγονότων που το προκάλεσαν αποτελούν μια μορφή δικαιοσύνης».

Το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός μετέβη σε έναν από τους ομαδικούς τάφους έδωσε «νέα ελπίδα», εξηγεί από την πλευρά της η καθηγήτρια Μπλάου. «Για δύο ώρες, κάθισε και άκουσε τις οικογένειες των θυμάτων. Τέτοιες ενέργειες δείχνουν στον λαό ότι η κυβέρνηση αποδίδει σημασία στα πρόσωπα που χτυπήθηκαν από τις φρικαλεότητες».

Η Καρασκαλάο συμφωνεί με την άποψη αυτή. «Πώς μπορούμε να προχωρήσουμε όταν δεν γνωρίζουμε; Πενθώ για τον αδελφό μου, για την οικογένειά μου, γι’ αυτό που ήμουν τότε... Αλλά, η ζωή συνεχίζεται».

« Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»

Angela Robson

Συγγραφέας, δημοσιογράφος, μεταξύ άλλων στο World Service του BBC, στο Λονδίνο.

(1Το δημοψήφισμα στις 30 Αυγούστου 1999 για τον αυτοκαθορισμό του Ανατολικού Τιμόρ, που βρισκόταν υπό ινδονησιακή κατοχή από το 1975, ακολούθησαν σφαγές με δράστες τους οπαδούς της προσάρτησης στην Τζακάρτα. Βλ. Noam Chomsky, «Ανατολικό Τιμόρ: φρίκη και αμνησία», «Le Monde diplomatique»-«Κ.Ε.», 31/10/99.

(2Βλ. Soren Blau, «Should the past remain buried?», στο Damien Kingsbury και Michael Leach (διευθ. έκδοσης), «East Timor: Beyond Independence, Monash Asia Institute, Μελβούρνη» (Αυστραλία), σελ. 141-148.

(5«Report on human rights developments in Timor-Leste. The security sector and access to justice. 1 September 2007- 30 June 2008», Ηνωμένα Έθνη, 26 Αυγούστου 2008.

(6Πολιτικός που κατηγορήθηκε ότι, το 2006, εξόπλισε ομάδες εκτελεστών, σε πέντε περιπτώσεις. Έχει καταδικαστεί σε 7,5 χρόνια φυλάκιση, αλλά ζει στο Μπαλί.

Μοιραστείτε το άρθρο