Πριν από λίγες εβδομάδες, η κατά τα λοιπά έγκυρη βρετανική εφημερίδα «The Guardian» ακύρωσε μια «πολιτική κρουαζιέρα» που είχε προγραμματίσει για την άνοιξη του 2019. Σε συνεργασία με την Political Tours, οι συμμετέχοντες, έναντι αντιτίμου 2.500 λιρών, θα μάθαιναν για την «σύγχρονη Ελλάδα» συναντώντας πολιτικούς, δημοσιογράφους, ΜΚΟ… Μετά την κατακραυγή που ξέσπασε, κυρίως στο Διαδίκτυο, η εφημερίδα απέσυρε το πακέτο. Ωστόσο, δεν είναι η μόνη που διοργανώνει τέτοιου είδους κρουαζιέρες. Το περιοδικό «The Nation» στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και η «Le Figaro» στο Παρίσι, ανάμεσα σε άλλους, ναυλώνουν υπερπολυτελή κρουαζιερόπλοια. Εκεί, οι ταξιδιώτες συνδυάζουν διαλέξεις διανοουμένων, λουκούλλεια γεύματα και πολιτιστικές ανακαλύψεις. Το 2009, ο δημοσιογράφος Σεμπαστιάν Φοντενέλ συμμετείχε σ’ ένα τέτοιο ταξίδι δέκα ημερών, που διοργανώθηκε από το «Philosophie Magazine», ξεκίνησε στις 13 Μαΐου από τη Μασσαλία και ολοκληρώθηκε δέκα ημέρες μετά, στη Σαντορίνη.
Τετάρτη 13 Μαΐου, ημέρα πρώτη
Στο λιμάνι της Μασσαλίας, μια κυρία παρατηρεί ότι «οι τραγουδιστές έφθασαν». Πληροφορία ακριβέστατη. Εκτός από μια μικρή λεπτομέρεια. Οι βεντέτες που νομίζει ότι αναγνώρισε δεν είναι τροβαδούροι (κάθε άλλο), όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς από τα κυματιστά μαλλιά τους, αλλά στοχαστές. Και όχι από τους πιο άσημους, εφόσον επρόκειτο για τον Λικ Φερί, τον Ζακ Ζιγιάρ και τον Πασκάλ Μπρικνέρ (1). Ήρθαν για να συμμετάσχουν σε μια «φιλοσοφική κρουαζιέρα» δέκα ημερών στη Μεσόγειο, με κεντρικό θέμα «Ο πλουραλισμός των πολιτισμών στην εποχή της παγκοσμιοποίησης».
Στις 6 το απόγευμα, το «Princess Danae» αναχωρεί για τη Σικελία, όπου θα φθάσει τη μεθεπομένη. Το στενόμακρο κρουαζιερόπλοιο, που «ανακαινίστηκε το 2006», με εκατόν εξήντα δύο μέτρα μήκος και είκοσι ένα μέτρα πλάτος, αριθμεί επτά επίσημα καταστρώματα, με τα όμορφα ονόματα Γαλαξίας, Ερμής, Αφροδίτη, Δίας, Κρόνος, Αρης, Ποσειδώνας, και δύο καταστρώματα-φαντάσματα, τα οποία δεν εμφανίζονται στα σχέδια που παρουσιάζονται στους πεντακόσιους επιβάτες. Εκεί, κοντά στο μηχανοστάσιο, μένουν τα περισσότερα από τα διακόσια σαράντα μέλη του πληρώματος, ο μικρόκοσμος των αμπαριών.
Καθώς πέφτει η νύχτα, ο ιδιοκτήτης της ειδικευμένης στην «πολιτιστική ψυχαγωγία» εταιρείας Intermèdes, η οποία διοργανώνει, από κοινού με το μηνιαίο περιοδικό «Philosophie Magazine», αυτή την «κρουαζιέρα-γεγονός», παρουσιάζει επίσημα τους τρεις διάσημους διανοητές, οι οποίοι, με τις διαλέξεις τους, θα δώσουν ρυθμό στο ταξίδι: «Τρεις ελεύθερους ανθρώπους που, πολύ συχνά, στοχάζονται κόντρα στο ρεύμα». Κοντολογίς, με τρεις εικονοκλάστες. Μερικές ημέρες πριν από την κρουαζιέρα, ο Μπρικνέρ (θαρραλέα) είχε καταγγείλει από τις στήλες της «Le Monde» τους κινδύνους του κομμουνισμού, ενώ ο Φερί είχε αρνηθεί να συμμετάσχει ως υποψήφιος στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, σε έναν συνδυασμό του UMP (του κυβερνώντος κόμματος του Νικολά Σαρκοζί) όπου του προσέφεραν, δίκην εγκλήματος καθοσιώσεως, μόλις την τέταρτη θέση (2) υποψηφίου.
Προς μεγάλη χαρά των επιβατών, θα ταξιδεύει μαζί τους και ένας προσκεκλημένος-έκπληξη: ο δημοσιογράφος Ζαν-Φρανσουά Ραμπιγιού, ο οποίος παρουσιάζει στο La Chaine info (LCI, όμιλος Bouygues) τις περιβόητες συζητήσεις «Φερί-Ζιγιάρ». Η παρουσία του υπόσχεται την εν πλω αναβίωση της ηλεκτρισμένης ατμόσφαιρας των παθιασμένων τους συζητήσεων.
Πέμπτη 14 Μαΐου, ημέρα δεύτερη
Μεταξύ 11 και 12 το πρωί, κάποια Βικτόρια δίνει «μαθήματα μπλακ Τζακ» στο καζίνο του σκάφους (κατάστρωμα Δίας). Όμως, σε όλη τη διάρκεια της κρουαζιέρας, η νεαρή γυναίκα θα βασιλεύει σε έναν σχεδόν έρημο χώρο, όπου οι κουλοχέρηδες προσελκύουν κυρίως τους μουσικούς του πλοίου: οι ταξιδιώτες έχουν διάθεση για φιλοσοφία, όχι για κέρματα.
Πριν από την αναχώρηση, κάθε ταξιδιώτης έχει τοποθετηθεί σε μια αριθμημένη ομάδα τριάντα ατόμων. Ο χωρισμός σε εύκολα διαχειρίσιμες διμοιρίες χρησιμεύει στα γεύματα, όπου κάθε ομάδα έχει τα δικά της τραπέζια, στις διαλέξεις, κατά τις οποίες οι ομάδες κατανέμονται σε διάφορα μέρη του πλοίου, στις εκδρομές και αλλού.
Στις 14:15, ο Φερί, ο ελεύθερος άνθρωπος (που εκείνες τις ημέρες απολαμβάνει τη θάλασσα), υπουργός Νέας Γενιάς, Εθνικής Παιδείας και Έρευνας από το 2002 έως το 2004 (στην κυβέρνηση Ζαν-Πιέρ Ραφαρέν), δίνει στο Μεγάλο Σαλόνι (κατάστρωμα Δίας) την πρώτη διάλεξή του -για τις ομάδες 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 11 και 12. Οι ομάδες 4, 9, 10 και 13 θα την παρακολουθήσουν από το σινεμά του πλοίου (κατάστρωμα Αφροδίτη), όπου μεταδίδεται απ’ ευθείας. Θέμα; «Γιατί στην εποχή της παγκοσμιοποίησης πολλαπλασιάζονται οι φόβοι;»
Ο φιλόσοφος δείχνει σχεδόν αμέσως ποιος είναι: ένας προικισμένος ομιλητής, ένας πολύ έμπειρος θεατρίνος που κατακτά ένα ήδη φιλικό ακροατήριο και που διαπρέπει στο να προκαλεί θυμηδία σε χρόνο πολύ μικρότερο απ’ όσον χρειάζεται για να γράψει τις άνευ χιούμορ ατάκες του.
«Η παγκοσμιοποίηση προκάλεσε φόβους σε όλους τους ανθρώπους του καιρού μας», διαπιστώνει. Όμως, «όταν κυριευόμαστε από το άγχος, από τον φόβο, γινόμαστε ανόητοι, εγωκεντρικοί». Μάλιστα, διευκρινίζει, «όταν ήμουν υπουργός, δεν δέχθηκα ούτε μία αντιπροσωπεία που τα πρώτα της λόγια να μην ήταν: “Ανησυχούμε…”». Το κοινό γελάει, υποδεχόμενο μάλλον θετικά τη ρηξικέλευθη ιδέα ενός εγωκεντρικού και ανόητου συνδικαλισμού των εκπαιδευτικών. Είναι πια έτοιμο να ακούσει ότι «η παγκοσμιοποίηση είναι το άνοιγμα του ανταγωνισμού στην ανοιχτή θάλασσα», ότι «ο επιχειρηματίας που δεν εισάγει καινοτομίες είναι τελειωμένος» και ότι, κατά συνέπεια, η επιχείρηση είναι ο τόπος της «διαρκούς επανάστασης», όπου το «μικροαστείν» είναι επίσημα απαγορευμένο. Στο Μεγάλο Σαλόνι, η συμφωνία είναι γενική.
Ορμητικός, ο ομιλητής κρατάει σφιχτά τα ηνία της συζήτησης, αλλά κάνει και μία παραχώρηση στο κοινό του: παρ’ όλο που, προφανώς, πρέπει να στεκόμαστε με δυσπιστία απέναντι στις τρομερές υπερβολές μιας αποχαλινωμένης παγκοσμιοποίησης και τις καταναλωτικές καταχρήσεις, όμως «οι αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης παραληρούν» με «την άποψη ότι, πίσω από τις αγορές, υπάρχουν άνθρωποι που κινούν τα νήματα».
Πίσω από τις αγορές; «Δεν υπάρχει κανείς». Όσο για τους ανθρώπους που θεωρούν ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, πρόκειται για πολύ περίεργες προσωπικότητες: έτσι, το Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, όπου τον είχε «στείλει» ο Ζακ Σιράκ το 2003, άφησε στον Φερί την ανάμνηση ενός είδους «ζωοπανήγυρης, έστω κι αν ήταν γεμάτο με αντίπαλους της παγκοσμιοποίησης και όχι με αγελάδες».
Το «πρόβλημα δεν είναι εάν είσαι αριστερός ή δεξιός», συνεχίζει ο φιλόσοφος: «Ο Ζακ Ζιγιάρ είναι αριστερός, εγώ έχω τη φήμη του δεξιού, αλλά αυτά που μας χωρίζουν είναι ελάχιστα, είμαστε σύμφωνοι για το 99,9% των θεμάτων, θα μπορούσαμε να ιδρύσουμε κόμμα!»
Κατά τα λοιπά, οι ιδεολογικοί διαχωρισμοί προκαλούν αξιοθρήνητα φαινόμενα: «Όλοι αυτοί οι Μπαντιού, οι Ρανσιέρ (3) -με συγχωρείτε…, για μένα, είναι καραγκιόζηδες- τι προσωπική ζωή πρέπει να ζουν για να έχουν ανάγκη από τέτοια επιβεβαίωση στη δημόσια παρουσία τους;» Το ερώτημα προκαλεί θορυβώδη χαχανητά. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο του ομιλητή, όμως, τον υποχρεώνει να γενικεύσει τον προβληματισμό: «Μήπως το ενδιαφέρον των ουτοπιστών επαναστατών για το συλλογικό αποτελεί αντιστάθμισμα μιας μέτριας προσωπικής ζωής; Το ερώτημα θα άξιζε να τεθεί». Μετά τη διάλεξη, έρχεται το ημίωρο των ερωτήσεων-απαντήσεων. Ένας ακροατής σηκώνεται: πρόκειται για τον Ζιγιάρ. «Ήσουν εξαιρετικός», λέει στον Φερί.
Στο δείπνο, τα εγκώμια για τον ομιλητή δίνουν και παίρνουν: «Έχει, πραγματικά, ένα δαιμόνιο ταλέντο» ορκίζεται μια εβδομηντάχρονη οπαδός του που έχει διαβάσει «όλα τα βιβλία του» -ακόμη κι αν ορισμένα, πρέπει να το ομολογήσει, είναι «αρκετά δύσκολα».
Όταν η νύχτα πέφτει στη Μεσόγειο, η μουσική κατακλύζει το κρουαζιερόπλοιο. Ο Ζιλ και η Ντιαμιλά παίζουν γνωστές επιτυχίες των τροπικών στο Λίντο Μπαρ (κατάστρωμα Ερμής), ο Ζαν-Λικ Βισέντε φτιάχνει ατμόσφαιρα στο Πόρτο Μπαρ και η ορχήστρα Onyx αναβιώνει διαχρονικά χιτ στα βελούδα του Μεγάλου Σαλονιού… Αλίμονο, οι περισσότεροι ταξιδιώτες, κυρίως συνταξιούχοι, δεν απολαμβάνουν αυτή την ντεμοντέ γοητεία της βραδιάς στο «Princess Danae», αφού πέφτουν για ύπνο πολύ νωρίτερα. Με μέσο όρο ηλικίας τα 75 χρόνια, δεν παρατηρείται και μεγάλη κινητικότητα μετά τις 10 το βράδυ, ειδικά όταν μόλις έχει τελειώσει μια μακρά ημέρα πνευματικής καλλιέργειας δίπλα σε ελεύθερους στοχαστές.
Παρασκευή 15 Μαΐου, ημέρα τρίτη
Στην εφημερίδα «La Gazette», που αποτελεί, στο πλοίο, «το» (εσπερινό) έντυπο αναφοράς, και το οποίο οι ταξιδιώτες βρίσκουν κάθε βράδι στην καμπίνα τους, ο Μπρικνέρ, αρθρογράφος της, παρατηρεί: «Το πλοίο έχει μια γοητεία, καθώς αποτελεί την κατ’ εξοχήν μαγική κιβωτό, που δεν ανάγεται ποτέ σε ένα απλό μέσο μεταφοράς. Με την καρίνα του να αναδύεται για να δραπετεύει καλύτερα προς τον αέρα, αιωρείται μεταξύ θάλασσας και ουρανού, καθιστό και, συνάμα, όρθιο πάνω στα νερά». Το κρουαζιερόπλοιο είναι, επίσης, μια ομπρέλα: «Όταν ο ουρανός σκοτεινιάζει, τότε το πλεούμενο κτίριο γίνεται πανοπλία, οι τοίχοι του μαζεύονται, η ελαστικότητά τους γίνεται καταφύγιο, που πίσω του προστατεύομαι από την κακοκαιρία».
Στο μεσημεριανό γεύμα, οι συζητήσεις δεν περιστρέφονται γύρω από τη φιλοσοφία, ούτε γύρω από τους φιλοσόφους, αλλά γύρω από ευχάριστες αναμνήσεις προηγούμενων θαλάσσιων ταξιδιών: σε τελική ανάλυση, πρόκειται για διακοπές. Πολύ γρήγορα, οι παρέες έχουν διαμορφωθεί. Από την προηγουμένη, οι θέσεις των ταξιδιωτών στα διάφορα τραπέζια δεν αλλάζουν σχεδόν καθόλου. Οι φιλόσοφοι γευματίζουν στο ίδιο τραπέζι -οικογενειακά, αλλά χωρίς τα παιδιά τους, που τα έχουν αναλάβει μπέιμπι σίτερ. (Ο Φερί έχει έρθει με τη γυναίκα, τα παιδιά, τον αδερφό και τη νύφη του, ενώ ο Ζιγιάρ ταξιδεύει πιο χαλαρά, με τη γυναίκα του Σουζάν, η οποία, ως λάτρις του έμμετρου λόγου, θα προσκαλέσει, στις 18 Μαΐου, τους ταξιδιώτες, σε μια «κρουαζιέρα στη γαλλική ποίηση», καθόλου δυσάρεστη κατά τα άλλα).
Γρήγορα γίνεται προφανές ότι οι τρεις στοχαστές του πλοίου δεν επιθυμούν ιδιαίτερα τον συγχρωτισμό με την πλέμπα των ταξιδιωτών -οι οποίοι, ωστόσο, πλήρωσαν ακριβά το δικαίωμα να τους συναναστρέφονται. Οι λιγότερο ακριβές θέσεις, στις εσωτερικές καμπίνες (χωρίς φινιστρίνι) των καταστρωμάτων Ποσειδώνας και Κρόνος κοστίζουν 1.570 ευρώ. Σε αντίθεση με τα 4.310 ευρώ, για τις σουίτες Βεράντα, στην κορυφή του κρουαζιερόπλοιου, που είναι, εννοείται, εξωτερικές και διαθέτουν ψυγείο, φορητό μπαρ και μπαλκόνι -όπου καταλύουν οι τρεις φιλόσοφοι. Με τέτοιο αντίτιμο, ελπίζει κανείς να πλησιάσει λίγο περισσότερο τους επιφανείς προσκεκλημένους, κατά τις ώρες που κάνουν την εμφάνισή τους στο κατάστρωμα Ερμής. Ελπίδα που διαψεύδεται, προς λύπη πολλών ταξιδιωτών, οι οποίοι δείχνουν βέβαια κατανόηση -ο διανοούμενος έχει ανάγκη να του φέρονται διακριτικά- περίμεναν όμως «μεγαλύτερη εγγύτητα». Στα διάφορα λιμάνια, η ίδια απογοήτευση. Οι αναμνηστικές φωτογραφίες ευτυχούσαν να συμπεριλαμβάνουν έναν Φερί ή έναν Ζιγιάρ, με την αποβίβαση, όμως, ο καθένας έπαιρνε τον δρόμο του. Οι ταξιδιώτες από τη μία, οι φιλόσοφοι από την άλλη, με πιο προσεγμένο πρόγραμμα. Στην Τρίπολη της Λιβύης, για παράδειγμα, ο πρέσβης της Γαλλίας θα κάνει στους τρεις στοχαστές την τιμή να τους φιλοξενήσει -θα το αναφέρει μάλιστα ο Μπρικνέρ αργότερα σε μια συζήτηση.
Στις 3 το μεσημέρι ακριβώς, ο Μπρικνέρ, αλλάζοντας το ένδυμα του ποιητή-αρθρογράφου με το αντίστοιχο του ομιλητή, θέτει στον εαυτό του την ερώτηση: «Η ευτυχία είναι δυτική επινόηση;» και ξεκινά αμέσως. Ο φιλόσοφος αναφέρεται κυρίως σε μια ραδιοφωνική συζήτηση, κατά την οποία ο καημένος Μπούτρος Μπούτρος Γάλι, ο Αιγύπτιος πρώην γενικός γραμματέας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, αντιμέτωπος με την ευρύτητα της σκέψης του Μπρικνέρ, προσπαθούσε μάταια, επί μία ώρα, να βρει «την αραβική λέξη» για την ευτυχία -λέξη που δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και στην Κίνα, όπου μιλούν μάλλον για «ισορροπία». Μετά από το περιστατικό αυτό, ποιος θα τολμούσε να αμφισβητήσει την απόλυτη ανωτερότητα του δυτικού μοντέλου;
Μόλις πέφτει η νύχτα, η θάλασσα αγριεύει και τα μέλη του πληρώματος, που έχουν τοποθετηθεί στα καταστρώματα κάθε λίγα μέτρα, μοιράζουν κομψές μικρές πλαστικές σακούλες. Από ό,τι φαίνεται, οι περισσότεροι ταξιδιώτες θα αποφύγουν το βραδινό τραπέζι, γεγονός που εκπλήσσει, αφού στο «Princess Danae» ο κόσμος τρώει πραγματικά πολύ. Πρωινό μέχρι τις 9 στο εστιατόριο «Μιμόζα», χωρίς κράτηση τραπεζιού ή σελφ-σέρβις στην πισίνα, γεύμα που ξεκινάει ήδη από τις 12, τσάι (με ελαφρύ φαγητό) στις 16:30, δείπνο σε δύο δόσεις από τις 7 το απόγευμα. Στη συνέχεια, μετά τις 11 το βράδι, για όσους νιώθουν ακόμη ένα κενό, σερβίρονται σνακς στα σαλόνια -που, ορισμένες βραδιές, αντικαθίστανται από πλουσιοπάροχους «θεματικούς» μπουφέδες, όπως τον μπουφέ της Τετάρτης 20 Μαΐου, όπου βασιλεύει το μαγειρικό ροκοκό και τον οποίο οι ταξιδιώτες θα έχουν την ευκαιρία να «φωτογραφήσουν και να βιντεοσκοπήσουν» για δεκαπέντε λεπτά, πριν αρχίσουν να τρώνε. Έτσι, μένουν ωραία αναμνηστικά, ακόμη κι όταν η όρεξη έχει ικανοποιηθεί.
Σάββατο 16 Μαΐου, ημέρα τέταρτη
Άνεμοι επτά μποφόρ απαγορεύουν στο κρουαζιερόπλοιο να προσεγγίσει στο λιμάνι της Σους, ανακοινώνει ο καπετάνιος. Δεν θα γίνει, τελικά στάση στην Τυνησία. Το «Princess Danae» γίνεται πανοπλία, οι τοίχοι του μαζεύονται, η ελαστικότητά τους γίνεται καταφύγιο πίσω από το οποίο οι επιβάτες προστατεύονται και, τελικά, βάζει πλώρη για τη Λιβύη.
Η καταιγίδα, όμως, φέρνει και κάτι καλό, καθώς οι Φερί, Ζιγιάρ και Ραμπιγιού στήνουν αυτοσχέδια, μέσα στο πρωινό, «όπως στην τηλεόραση» και προς μεγάλη χαρά των θεατών τους, «μια συζήτηση Φερί-Ζιγιάρ, προϊόν παγκοσμίως γνωστό». Θέμα; «Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια». Καμία ιδιαίτερη σχέση με τους διάφορους πολιτισμούς στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, (που είναι και το θέμα της κρουαζιέρας) παραδέχεται ο Ραμπιγιού, αλλά «ο Λικ και ο Ζακ» το ήθελαν τόσο πολύ που ο συντονιστής δεν μπορούσε να τους αρνηθεί.
Για ένα τέτοιο ζήτημα, το κοινό περιμένει τη γνώμη του Φερί, πρώην υπουργού Παιδείας, με ανυπομονησία -και δεν απογοητεύονται. «Το επίπεδο πέφτει. (…) Δεν κατάφερα ποτέ να βάλω τις κόρες μου, που τις βλέπετε να τρέχουν μέσα στο πλοίο, να διαβάσουν χωρίς πίεση». Χειροκροτήματα. Και στη συνέχεια: «Οι φοιτητές που κάνουν καταλήψεις διαπράττουν έγκλημα απέναντι στον εαυτό τους». Ζωηρά χειροκροτήματα. Και μετά: «Όποιος θεωρεί ότι οι φοιτητές δεν πρέπει να έχουν καμία επαφή με τον κόσμο των επιχειρήσεων είναι τελείως τρελός». Τώρα τα χειροκροτήματα είναι παρατεταμένα και πολύ ζωηρά. Ο Ραμπιγιού, σε μεγάλα κέφια, προτείνει ένα χάπενινγκ: «Ολοι οι νοσταλγοί του Μάη του ’68 να μαζευτούν στη γέφυρα και να πέσουν στη θάλασσα!» Η αίθουσα ουρλιάζει, ξεχνώντας να παρατηρήσει ότι η παρουσία των κοριτσιών του Φερί στο πλοίο, σε περίοδο μαθημάτων, θα μπορούσε να έχει, με τη λογική αυτή, κάτι το απρεπές: ο Φερί δεν είναι που καυτηριάζει «την κυριαρχία του παιδιού-βασιλιά, που έχει πεισθεί ότι έχει μόνο δικαιώματα και καμία υποχρέωση», την ώρα που οι ίδιες του οι κόρες χάνουν οκτώ ημέρες μαθημάτων;
Μέσα στο πλήθος που αποχωρεί από το Μεγάλο Σαλόνι, μια συνταξιούχος συνοψίζει: «Είναι αλήθεια ότι οι φοιτητές που κάνουν καταλήψεις δεν είναι οι καλύτεροι. Το κάνουν για να γλιτώνουν τις εξετάσεις».
Το απόγευμα, νέα συζήτηση, με θέμα την είσοδο της Τουρκίας στην Ευρώπη. Ο Ζιγιάρ είναι αντίθετος. Αντίθετος είναι και ο Μπρικνέρ -γεγονός που δεν τον εμποδίζει να έχει πλήρη επίγνωση ότι το μέλλον του κόσμου διακυβεύεται (και) στον Βόσπορο: «Η πραγματική ερώτηση, βέβαια, είναι πώς να νικήσουμε το ριζοσπαστικό Ισλάμ», τονίζει. Όσο για τον Φερί, δηλώνει «του αντίθετου ρεύματος», ένθερμος υποστηρικτής της ένταξης των Οθωμανών, η ρητορική του όμως θυμίζει αρκετά τον συνομιλητή του. «Χαίρομαι που πλησιάζουμε την πραγματική ερώτηση, που, φυσικά, είναι πώς θα εξευρωπαΐσουμε το Ισλάμ» λέει ο Φερί. Και συνεχίζει:. «Οπωσδήποτε, υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών και ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη καταστροφή του αιώνα που έρχεται». Αλλά «το ζήτημα είναι να μάθουμε εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συμφέρον να ενσωματώσει στην Ευρώπη μια χώρα εβδομήντα εκατομμυρίων μουσουλμάνων» ή να αφήσει τον τουρκικό λαό να γλιστρήσει στον φανατισμό.
Μια κυρία ανακοινώνει παρορμητικά ότι δεν έχει καμία πρόθεση πολιτικής ορθότητας: «Για μένα, η Τουρκία στην Ευρώπη θα είναι σαν τη μύγα μες στο γάλα. Υπενθυμίζω ότι το Κοράνι απαιτεί οι ισλαμιστές, επομένως όσοι πιστεύουν στη μουσουλμανική θρησκεία, να σκοτώνουν τους άπιστους. Δεν θέλω να έχω τέτοιους τύπους μέσα στα πόδια μου», εξηγεί. Η αίθουσα συμφωνεί. Μια άλλη ταξιδιώτισσα παίρνει τον λόγο: «Είμαι μουσουλμάνα, με καταγωγή από τον Λίβανο», εξηγεί μάλλον απρόσεκτα. Θεωρεί ότι η θρησκεία της πρέπει, πράγματι, να εκκοσμικευθεί. Κρίνει, όμως, ότι «το Ισλάμ δεν έχει επεκτατικές βλέψεις». Η αίθουσα γκρινιάζει.
Ο Μπρικνέρ παίρνει ξανά τον λόγο: «Ολόκληρος ο μουσουλμανικός κόσμος επανισλαμίζεται. (…) Όσο περισσότερο πλησιάζουν οι μουσουλμάνοι τη Δύση τόσο περισσότερο την μισούν. Τους πιάνει αλλεργία με αυτό που είμαστε. Αρκετοί από τους ίδιους τους μουσουλμάνους διαμαρτύρονται ότι δεν έχουν πια ταυτότητα, ότι δεν έχουν δημιουργήσει τίποτε εδώ και αιώνες. Ο δικός μας ρόλος, των Ευρωπαίων, θα ήταν να τους βοηθήσουμε να βγουν από αυτή την κατάσταση».
Ενας συνταξιούχος γιατρός, από την Μπαγιόν, ζητάει τον λόγο: αυτό που τον «τρομοκρατεί» είναι, λέει, «η πολυγαμία, η κλειτοριδεκτομή». Εκνευρίζεται: «Δεν θέλω την Τουρκία για σεξουαλικούς λόγους».
Στο δείπνο, ένας άλλος γιατρός, από το Παρίσι αυτή τη φορά, λέει: «Ο Φερί και ο Ζιγιάρ σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο, ο ένας θα μπορούσε να πάρει τη θέση του άλλου». Η σύζυγός του, με θαυμασμό: «Είναι φυσικό, γνωρίζονται. Και γνωρίζουν τόσο πολλά πράγματα…».
Εκείνος: «Είναι αλήθεια ότι με έχει εντυπωσιάσει η έκταση των γνώσεων του Φερί. Φιλοσοφία, πολιτική, θρησκεία, ψυχανάλυση, μπορεί να μιλήσει για τα πάντα. Ενώ ο Ζιγιάρ είναι βέβαια έξοχος, αλλά στη θρησκεία, στην ψυχανάλυση; Δεν είμαι σίγουρος ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει».
Εκείνη: «Ο Μπρικνέρ μου αρέσει πολύ. Είναι κοφτός, λέει αυτό που σκέφτεται».
Μην έχοντας συνείδηση ότι είναι μάρτυρες της διαιώνισης μιας συναίνεσης που στηρίζεται σε δήθεν τολμηρές διαπιστώσεις -ο καπιταλισμός έχει τρελαθεί, αλλά κανένα σύστημα δεν μπορεί να συγκριθεί μαζί του, ο κόσμος είναι πλούσιος λόγω της ποικιλομορφίας του, η Δύση όμως έχει την αποστολή να τον οδηγήσει στον δρόμο της ανάπτυξής του-, οι ταξιδιώτες απολαμβάνουν τη «φιλοσοφική» κρουαζιέρα τους. Καθώς συνδυάζει το τερπνόν των εκδρομών και των πλούσιων γευμάτων μετά του ωφελίμου των σεμιναρίων, όλοι νιώθουν άνετα που μαυρίζουν και, ταυτόχρονα, μορφώνονται. Το εξαντλητικό πρόγραμμα δεν αφήνει, έτσι κι αλλιώς, ιδιαίτερο χρόνο για ενδοσκόπηση ή για την αφομοίωση των μαθημάτων που προσφέρουν οι βεντέτες του καταστρώματος.
Κυριακή 17 Μαΐου, ημέρα πέμπτη
Για τρεις ημέρες, το «Princess Danae» εισέρχεται στα χωρικά ύδατα της Λιβύης: η πώληση τσιγάρων και οινοπνευματωδών ποτών απαγορεύεται αυστηρά. Ευτυχώς, υπάρχει μπίρα χωρίς αλκοόλ στο κρουαζιερόπλοιο.
Στο δείπνο, μια κυρία με πείρα από φιλοσοφικές κρουαζιέρες εκφράζει τη λύπη της για τη φετινή απουσία του Αντρέ Κοντ-Σπονβίλ (4), ο οποίος συμμετείχε στην περσινή, την πρώτη του είδους (με τη συμμετοχή, ήδη, του Φερί «και ενός Γερμανού φιλοσόφου»), γιατί επισημαίνει «ο Κοντ-Σπονβίλ είναι φοβερός: πάνω στη σκηνή θυμίζει τον Ρεϊμόν Ντεβός» (5).
Τρίτη 19 Μαΐου, ημέρα έβδομη
Το πρωί, ο Ζιγιάρ δίνει διάλεξη για τη σύγκρουση των πολιτισμών. «Η σύγκρουση που φέρνει αντιμέτωπο το Ισλάμ με τη Δύση έχει ως θεμέλιο την ταπείνωση», εξηγεί ο διάσημος αρθρογράφος του «Nouvel Observateur»: «Ο ισλαμισμός δεν επιθυμεί οικονομική, αλλά στρατιωτική εκδίκηση, με τα μέσα του αδυνάτου -από το μαχαίρι μέχρι τα πυρηνικά όπλα. Οι ισλαμιστές γνωρίζουν ότι η αναμέτρηση, όχι απλώς με τη Δύση αλλά με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, είναι ζήτημα ταχύτητας, εξ ου και το γεγονός ότι γοητεύονται από τη μέθοδο της πλήρους ισοπέδωσης». Ο Ζιγιάρ, ο οποίος «κατανοεί και υποστηρίζει την εξέγερση όταν στοχεύει την κυριαρχία των Δυτικών», «την πολεμά όταν επιτίθεται σε οικουμενικές αξίες». Με τον χρόνο του να είναι περιορισμένος, παραπέμπει, για το ζήτημα αυτό, «στο βιβλίο του Πασκάλ Μπρικνέρ, “Ο Λυγμός του Λευκού Ανθρώπου”» (6). Θαυμάσια σύμπτωση: το ίδιο απόγευμα, ο Μπρικνέρ δίνει διάλεξη με θέμα «Οι ενοχές της Δύσης», στην οποία καταγγέλλει, όπως κάνει (πολύ) συχνά, την παράλυτη από τις ενοχές «νεο-τριτοκοσμική σκέψη», η οποία έχει κυριεύσει «τη διανόηση και πολύ μεγάλη μερίδα της πολιτικής ελίτ και των μέσων ενημέρωσης», και, στη συνέχεια, εκφράζει τη λύπη του γιατί «αυτού του είδους η μεταμέλεια εκδηλώνεται πάντα προς τη μία κατεύθυνση»: «ούτε ο τροτσκισμός ούτε η οικολογία ούτε ο μαοϊσμός έχουν κάνει έναν ειλικρινή απολογισμό, το αντίθετο μάλιστα». Κατά τον ίδιο τρόπο, «εάν οι ανώτατες μουσουλμανικές αρχές εκδήλωναν κι αυτές μεταμέλεια», έστω λίγο, «κάτι τέτοιο θα διαβεβαίωνε τους Δυτικούς, ότι ανησυχούν δικαιολογημένα».
Οι νεότεροι ταξιδιώτες γευματίζουν για μεσημέρι στον μπουφέ της πισίνας. Ένας από αυτούς, που έχει μεγαλώσει ως υιοθετημένο παιδί στη νότια Γαλλία και παραδίδει σεμινάρια επαγγελματικής κατάρτισης, λέει ενοχλημένος: «Εδώ έχουμε ένα κοινό που έχει κατακτηθεί εκ των προτέρων, που γνωρίζει τι ήρθε να ακούσει». Παρατήρηση αρκετά διεισδυτική.
Το βράδυ, στο Μεγάλο Σαλόνι, το Philippe Duchemin Trio παρουσιάζει στις 19:15 (για «τις ομάδες 1 έως 6») και, αργότερα, στις 21:15 (για τους υπόλοιπους), «Μια βραδιά στο Σεν-Ζερμέν-ντε-Πρε» -τον κατ’ εξοχήν τόπο καλλιέργειας, όπως είναι γνωστό, της φιλοσοφίας που προτιμούν τα μέσα ενημέρωσης.
ρ
Τετάρτη 20 Μαΐου, ημέρα όγδοη
Σε κάθε λιμάνι, όπως σήμερα στη Λιβύη, «πολιτιστικοί συνοδοί» της εταιρείας Intermèdes ξεναγούν τους ταξιδιώτες -που είναι χωρισμένοι σε ομάδες, τις ίδιες όπως και στα γεύματα- στις εξορμήσεις τους. Οι ξεναγοί, διαθέτοντας πανεπιστημιακή μόρφωση και αξιοθαύμαστη καλλιέργεια, μεταμορφώνονται με προθυμία σε πειραχτήρια και μάλιστα σε συνεννόηση μεταξύ τους. Κατά την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο της Κυρήνης, ορισμένοι αντλούν μια διεστραμμένη απόλαυση από την ανάγνωση αποσπασμάτων ενός διασκεδαστικού «Εγκωμίου της φαλάκρας», έργου του έλληνα φιλόσοφου Συνέσιου της Κυρήνης, μακρινού προδρόμου του Φερί, που είχε γεννηθεί το 370 μ.Χ.: «Από όλα τα πλάσματα που ζουν στη Γη, ο άνθρωπος είναι εκείνος που διαθέτει τη μεγαλύτερη ευφυΐα και το λιγότερο τρίχωμα. (…) Φαίνεται ότι τρίχωμα και λογική δεν συμβαδίζουν καθόλου, πουθενά δεν τα βρίσκουμε να συνυπάρχουν». Έτσι, «εκείνοι που θα έχουν την τύχη να χάσουν τα μαλλιά τους, οι φαλακροί, θα δεχθούν τις περισσότερες τιμές».
Καθένας είναι ελεύθερος να διακρίνει -ή να μην διακρίνει- ένα έμμεσο εγκώμιο προς τους τρεις θαλάσσιους φιλοσόφους του «Princess Danae»: οι ξεναγοί, οι οποίοι δέχονται πρώτοι τις σχετικές ερωτήσεις απαντούν, με ένα χαμόγελο -υποχρέωσίς τους… (7)
Αργά το απόγευμα, σε έναν άψογα ασφαλτοστρωμένο δρόμο, τρία παιδιά πετούν πέτρες στα λεωφορεία με τα οποία οι εκδρομείς επιστρέφουν στο λιμάνι της Βεγγάζης. Ένα παρμπρίζ σπάει -χωρίς συνέπειες: το δεύτερο τζάμι κράτησε. Μια απορία πλανάται: «Ποιος ήταν ο στόχος;» Οι φήμες στο κρουαζιερόπλοιο θέλουν, την ίδια ημέρα, το μικρό λεωφορείο των φιλοσόφων να γυρίζει πίσω, με το αιτιολογικό ότι το εστιατόριο όπου πήγαιναν τους φαινόταν κάπως μέτριο: στην Τζαμαχιρία (8), γνωρίζει άραγε κανείς ποτέ ποιοι κίνδυνοι παραμονεύουν τον δυτικό ταξιδιώτη;
Το βράδυ, το πλοίο αφήνει τα λιβυκά χωρικά ύδατα. Οι επιβάτες του μπορούν, ξανά, να καταναλώσουν αλκοόλ: ορισμένοι δυσκολεύονται να κρύψουν τη συγκίνησή τους: «Όλα αυτά τα μπουκάλια, τι ωραία!» αναφωνούν δύο ζευγάρια. Δίνουν παραγγελία: καφέ για τις κυρίες, αρμανιάκ για τους κυρίους.
Πέμπτη 21 Μαΐου, ημέρα ένατη
Την ημέρα της Αναλήψεως, στα 367 μίλια από τη Βεγγάζη, το «Princess Danae» κατευθύνεται προς τη Σαντορίνη, πλέοντας σε σκούρα μπλε νερά βάθους 2.400 μέτρων. Ο Φερί, πριν αναρωτηθεί, στο τελευταίο του one-man show, εάν «τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι οικουμενικά», διευκρινίζει πρωτύτερα, «επειδή πολλοί τον ρώτησαν», ότι, ναι, όπως έχει προγραμματιστεί, θα αφιερώσει τα βιβλία του μέσα στην ημέρα. Ένας στεναγμός ανακούφισης διατρέχει την αίθουσα.
Μία ώρα αργότερα, ο φιλόσοφος ολοκληρώνει τη διάλεξή του, με την αποκάλυψη (είχε ήδη εκμυστηρευθεί, μερικές ημέρες πριν, ότι αυτό θα είναι το θέμα του επόμενου βιβλίου του) ότι εισερχόμαστε «σε έναν νέο ανθρωπισμό, της καρδιάς, της υπέρβασης προς τον Άλλο, μετα-ιμπεριαλιστικό, μετα-εθνικιστικό», έναν «ανθρωπισμό του ανθρώπου-Θεού, μια εποχή που το ιερό θα έχει ανθρώπινο πρόσωπο», χωρίς κανέναν «μεταφυσικό στόμφο». Κάτι τέτοιο δεν εμποδίζει καθόλου να βρισκόμαστε στέρεα δεμένοι σε έναν κόσμο όπου ο, ελεύθερος και όχι νοθευμένος, ανταγωνισμός αποτελεί στοίχημα χειραφέτησης. «Εμείς οι Ευρωπαίοι βρισκόμαστε σε μια αντιφατική θέση απέναντι στον καπιταλισμό:, Βλέπουμε καθαρά ότι η κριτική του είναι δικαιολογημένη, αλλά δεν μπορούμε παρά να ευχόμαστε να εδραιωθεί και στον υπόλοιπο κόσμο με τα ίδια αποτελέσματα που είχε και σε μας: δημοκρατία, κοσμικό κράτος, ανθρώπινα δικαιώματα. Σήμερα, η Κίνα εξανθρωπίζεται χάρη στον καπιταλισμό».
Από την αίθουσα ανεβαίνει ένας στεναγμός: «Είναι απίστευτη η καλλιέργεια αυτού του ανθρώπου». Στη συνέχεια, έρχεται μια ερώτηση που αγγίζει τα όρια της αυθάδειας και που το κοινό, επαγρυπνώντας, τιμωρεί αμέσως με ένα επιφώνημα αποδοκιμασίας: «Απευθύνομαι ταυτόχρονα στον φιλόσοφο και τον πολιτικό. Δεν θεωρείτε μειωτικό να λέτε ότι οποιαδήποτε κριτική του καπιταλισμού είναι φιλοσοβιετική;» Πληγωμένος, ο φιλόσοφος αναφωνεί: «Δεν έπαψα καθόλου να τον επικρίνω ο ίδιος, εδώ, πολύ πιο ριζοσπαστικά από ό,τι κάνουν συνήθως οι διάφοροι Μπεζανσνό». Δεν είναι και πολύ σαφές, αλλά αφού λέγεται με αυτοπεποίθηση…
Το απόγευμα, νέα συζήτηση Φερί-Ζιγιάρ (με τη συμμετοχή του Μπρικνέρ) -η τελευταία, όπως λέει με λύπη ο Ραμπιγιού. Θέμα της; «Η οικονομική κρίση». «Σε μια κοινωνία που μας παρουσιάζει ως πρότυπα τους κυρίους Αρνό και Μπολορέ εγώ δεν νιώθω και πολύ άνετα» (9), εξομολογείται ο Ζιγιάρ. Η αίθουσα διχάζεται. Ο Φερί θολώνει τα νερά: «Δεν νιώθω μίσος για το χρήμα, δεν έχω περιουσία ούτε πληρώνω φόρο μεγάλης περιουσίας. Αυτό που με σοκάρει, για παράδειγμα, στον Ντανιέλ Μπουτόν (πρώην πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της τράπεζας Société générale), είναι ότι, αρχικά, ήταν υπουργός της κυβέρνησης Ζιπέ -όχι επιχειρηματίας. Αντίθετα, όταν βλέπω τον φίλο μου Φρανσουά Πινό, που ξεκίνησε από το μηδέν, δεν μου δημιουργεί πρόβλημα» (10).
Ο Μπρικνέρ διευκρινίζει: «Το έργο που μας περιμένει από εδώ και πέρα δεν είναι η καταστροφή του καπιταλισμού, αφού, με μια υπέρτατη ειρωνεία, την οποία ούτε οι μπολσεβίκοι δεν είχαν ονειρευτεί, ο καπιταλισμός καταστράφηκε μόνος του, μέσα από τη νίκη του. Πλέον, το δίλημμα δεν είναι μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, αλλά μεταξύ διαφορετικών τύπων οικονομίας της αγοράς. Πρέπει να επανεφεύρουμε τον καπιταλισμό».
Ενώ αφιερώνει τα βιβλία του, όπως είχε υποσχεθεί, ο Φερί ακούει έναν θαυμαστή του να του εξομολογείται: «Εγώ είμαι που σας τσίγκλησα λίγο με τις “επαναστατικές” ερωτήσεις μου». Ο φιλόσοφος χαμογελά πλατιά: «Και σας ευχαριστώ! Το κλίμα παραήταν ήρεμο: και, για να σας πω την αλήθεια, φοβόμουν ότι θα έχω απέναντί μου τη Δεξιά του καμαμπέρ» (11).
Στα μπαρ, το κοκτέιλ της ημέρας (3,50 ευρώ) είναι το Blue Hawaian: ρούμι, μπλε κουρασάο, κρέμα καρύδας και χυμός ανανά. Το ποτήρι σαμπάνιας (9,50 ευρώ) και η μπίρα Χάινεκεν (3 ευρώ) διατίθενται σε τιμή προσφοράς. Τα προτεινόμενα κρασιά είναι Ιταλίας, ένα λευκό (14 ευρώ) και ένα κόκκινο (15 ευρώ).
Παρασκευή 22 Μαΐου, ημέρα δέκατη
Σε ένα από τα σκάφη με τα οποία γίνεται η αποβίβαση των επιβατών στη Σαντορίνη, μια κυρία στρέφεται προς έναν ναύτη που έχει ανέβει από τα έγκατα του «Princess Danae», για να περάσει μερικές ώρες στη στεριά: «Do you speak French?» «Νο», απαντά ο ναύτης. «English?» Ούτε. Ελαφρώς εκνευρισμένη, η γυναίκα γυρνάει στον άντρα της και του λέει: «Ας μην δώσουμε έκταση, μάλλον είναι λαθρεπιβάτης…»
Την επομένη, οι ταξιδιώτες επιστρέφουν αεροπορικώς. Νανουρισμένοι από τον ήχο του διαδρόμου αποσκευών στο αεροδρόμιο του Παρισιού, όλοι περιμένουν ήδη την επόμενη κρουαζιέρα.
