el | fr | en | +
Accéder au menu

Ο ελβετικός σουγιάς του Διαδικτύου

Twitter: 140 χαρακτήρες αλλάζουν την πληροφόρηση

Ηδη από την εμφάνισή του, το 2006, το Twitter προτείνει στους χρήστες του Διαδικτύου να δημοσιοποιούν σύντομα μηνύματα μέσω του Διαδικτύου και προς τα κινητά τηλέφωνα. Πολύ απλή και δωρεάν, η καινούρια αυτή υπηρεσία μετρά πλέον εκατοντάδες εκατομμύρια εγγεγραμμένων. Θα μετατραπεί σύντομα, σύμφωνα με τις φιλοδοξίες των δημιουργών του, σε «πληροφοριακό παλμό του πλανήτη»;

Είναι, άραγε, δυνατόν έπειτα από μία δεκαπενταετία από το άνοιγμά του στο ευρύ κοινό, η ιδιαιτερότητα του Διαδικτύου, το ότι δηλαδή πρόκειται για ένα μέσο μαζικής επικοινωνίας κατασκευασμένο από τους χρήστες του, να εξακολουθεί να διαφεύγει από πολλές αναλύσεις; Συχνά, ο Παγκόσμιος Ιστός εξακολουθεί να παρουσιάζεται ως απλή σύγκλιση προϋπαρχόντων τρόπων πληροφόρησης. Μια τέτοια αντίληψη όμως, αντιλέγει ο ερευνητής Ντομινίκ Καρντόν, «μεταφέρει προς το Διαδίκτυο μοντέλα επινοημένα από τα παραδοσιακά Μέσα: άσκηση συντακτικού ελέγχου, οικονομία βασισμένη στη σπανιότητα των προσφερόμενων αγαθών, παθητική αντίληψη του κοινού». (1)

Στο μεταξύ, η ιδιαίτερη φύση του Διαδικτύου έγινε εξαιρετικά εμφανής με τον ερχομό του Web 2.0 και των εύκολων στη χρήση εργαλείων του. Έτσι, η πλατφόρμα των ιστολογίων επέτρεψε σε χρήστες του Διαδικτύου χωρίς ιδιαίτερες δεξιότητες στον προγραμματισμό να δημοσιεύουν μόνοι τα κείμενά τους. Ωστόσο, η αναμφισβήτητη τυποποίηση που προέκυψε στους ιστότοπους, σε πείσμα της αρχικής δημιουργικής αφθονίας, προκαλεί την απογοήτευση ορισμένων πρωτοπόρων. (2)

Η άνοδος της ισχύος των κοινωνικών δικτύων, όπως του MySpace, του Facebook και του Twitter, σηματοδοτεί το επόμενο στάδιο σε αυτή τη διεύρυνση του κύκλου όσων παράγουν περιεχόμενο. Ακόμη και αν παραμένει συχνή η αλληλοεπικάλυψη των μέσων έκφρασης, ο κοινωνικός Ιστός «επιτρέπει στους λιγότερο προικισμένους όσον αφορά το πολιτιστικό κεφάλαιο χρήστες του Διαδικτύου να βγουν στο προσκήνιο μέσα από μορφές πιο σύντομες και πιο εύκολες από τη σύνταξη ενός ιστολογίου». (3)

Η «ΦΟΥΣΚΑ»

Και η μανία δεν παύει να διογκώνεται: όποια και αν είναι εντέλει η μακροπρόθεσμη επιτυχία του, το νεογέννητο Google+, που παρουσιάστηκε στο κοινό τον Ιούνιο του 2011, ήδη μετρούσε 5 εκατ. εγγεγραμμένους χρήστες μέσα στον επόμενο μήνα. Το Facebook δεν είχε καταφέρει να φθάσει αυτόν τον αριθμό παρά έπειτα από τα τρία πρώτα χρόνια της ύπαρξής του και το Twitter έπειτα από 33 μήνες. (4) Στις αρχές Αυγούστου, ύστερα από μία ακόμη αύξηση μετοχικού κεφαλαίου, το Twitter, σύμφωνα με την ίδια την εταιρεία, εκτιμήθηκε στα 8 δισ. δολάρια, κάτι που οδήγησε σε υπόνοιες περί κερδοσκοπικής «φούσκας», εφόσον το επιχειρηματικό μοντέλο του ιστότοπου παραμένει ακόμη εξαιρετικά ασταθές.

Το Twitter οδήγησε στο αποκορύφωμά τους την πλαστικότητα και την προσαρμοστικότητα που επιτρέπει ο συμμετοχικός Ιστός. Έχοντας μέχρι στιγμής δείξει ότι προχωρεί βασισμένη στο «βλέποντας και κάνοντας», η επιχείρηση επαναπροσδιορίζεται αδιάκοπα και επικυρώνει μία μία τις πρωτοβουλίες των χρηστών. Η ερώτηση που παρουσιαζόταν στη σελίδα από τη δημιουργία της, το 2006, «Τι κάνεις αυτή τη στιγμή;», δεν πυροδοτούσε σώνει και καλά χειμάρρους παθιασμένων πληροφοριών• την αγνοούσαν λοιπόν συχνά οι χρήστες, οι οποίοι αφιέρωναν τους 140 χαρακτήρες των tweet («τιτιβισμάτων») τους σε κάθε πιθανό και απίθανο σκοπό: την παραγωγή της δικής τους επισκόπησης του τύπου, τον σχολιασμό της επικαιρότητας, συχνά άμεσο, την αμοιβαία επικοινωνία, την ανακοίνωση συγκεντρώσεων, το μοίρασμα φωτογραφιών και βίντεο, τη διάδοση μικρών αγγελιών... Η εταιρεία το κατέγραψε και η αρχική ερώτηση αντικαταστάθηκε, τον Νοέμβριο του 2009, από το πιο ανοιχτό «Τι συμβαίνει;».

Οι χρήστες απόκτησαν επίσης τη συνήθεια, προκειμένου να αναμεταδώσουν ένα «τουίτ» που έβλεπαν να περνά και τους φαινόταν αστείο ή τους τραβούσε την προσοχή, να το αντιγράφουν, βάζοντας προηγουμένως το διακριτικό «RT» (retweet), προωθώντας το έτσι στους δικούς τους «ακόλουθους». Και σε αυτή την περίπτωση, η λειτουργία ενσωματώθηκε στις παρεχόμενες υπηρεσίες, με ένα πλήκτρο «retweet» να κάνει την εμφάνισή του το 2010.

Είναι δύσκολο να ταξινομηθεί αυτός ο μείζων παίκτης του Διαδικτύου. Το Twitter είναι ένα κοινωνικό δίκτυο που επιτρέπει τις ανταλλαγές μεταξύ φίλων όπως το Face-book, ή μήπως είναι μάλλον ένα πρακτορείο ειδήσεων όπου ο καθένας έχει τη δυνατότητα να είναι ταυτόχρονα πομπός και δέκτης ενημέρωσης; Οι ιδρυτές του ποτέ δεν πήραν μια ξεκάθαρη απόφαση για το τι από τα δύο θέλουν. Το 2010, ο Εβαν Ουίλιαμς, πρόεδρος, διευθύνων σύμβουλος και ένας εκ των ιδρυτών, το όριζε αποφασιστικά ως «δίκτυο πληροφόρησης» (5) όμως, έναν χρόνο αργότερα, είδαμε να εμφανίζονται καινούριες λειτουργίες με σκοπό να μας επιτρέπουν να «βρίσκουμε τους φίλους μας» ευκολότερα.

Η «ΤΟΥΙΤΟΣΦΑΙΡΑ»

Ο στόχος του Twitter ήταν να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό και ταυτόχρονα να δώσει λύση στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλοί νεοεγγραφέντες ώσπου να βρουν τον προσανατολισμό τους. Οι νέες πρωτοβουλίες ωστόσο δεν έγιναν ομόφωνα δεκτές: «"Βρείτε τους φίλους σας στο Twitter": Όχι, ευχαριστώ!», διαμαρτυρήθηκαν ορισμένοι. Ή επίσης: «Οι φίλοι μου δεν είναι έτοιμοι να κατανοήσουν την εμμονή μου με την Κέιτι Πέρι [αμερικανίδα ποπ τραγουδίστρια]». (6) Πράγματι, στο Twitter ο χρήστης, περισσότερο από το να προσπαθεί να ανασυγκροτήσει τον κύκλο, των φίλων και των γνωστών, πριν απ’ όλα επιλέγει να ακολουθήσει λογαριασμούς που μεταδίδουν πληροφορίες οι οποίες τον ενδιαφέρουν• ακόμη κι αν γνωρίζει προσωπικά κάποιους από τους «πομπούς», η λογική που το κάνει είναι διαφορετική.

Άλλωστε εδώ όλα είναι δημόσια: τι αναρτούμε («τουιτάρουμε»), ποιους ακολουθούμε, ποιοι μας ακολουθούν. Ενώ στο Facebook ο κανόνας είναι η περιορισμένη πρόσβαση, λίγοι είναι οι χρήστες που ενεργοποιούν τη λειτουργία «προστασία των τουίτ». Το ενδιαφέρον στο Twitter εντοπίζεται στην ευρύτερη δυνατή κυκλοφορία των μηνυμάτων του. Η στήλη «Τάσεις» επιτρέπει ανά πάσα στιγμή να βλέπουμε ποια θέματα είναι «στα πάνω τους», σε όλο τον κόσμο ή ανά χώρα (ή ακόμη και ανά πόλη). Ωστόσο, η διαδικτυακή αυτή εφαρμογή αποδεικνύεται ιδιαιτέρως κατάλληλη για τη μικρή κλίμακα, εκεί όπου καθένας κάνει το κέφι του συνθέτοντας μια προσωπική συλλογή των λογαριασμών που ακολουθεί -σοβαρών ή ασήμαντων, γενικών ή υπερεξειδικευμένων. Ενας λογαριασμός μπορεί να διατηρείται από ένα άτομο, αλλά και από μια επιχείρηση, έναν σύλλογο, μια στρατευμένη ομάδα, ένα μέσο μαζικής ενημέρωσης... Να σημειωθεί ότι πάνω από 40% των χρηστών δεν δημοσιεύουν τίποτε και πάνω από το 80% του περιεχομένου παράγεται από το 20% των εγγεγραμμένων. (7)

Οι φωτογραφίες από ένα ταξίδι ή από μια γιορτή πάντοτε θα βρίσκουν πιο σωστά τη θέση τους στο Facebook. Όμως το Twitter, που κάθε άλλο παρά ψυχρό και ουδέτερο ψηφιακό τηλέτυπο είναι, δημιούργησε επίσης και έναν νέο τρόπο συσχέτισης των πληροφοριών, που εδώ αναμεταδίδονται πλουσιοπάροχα μέσα από συνδέσμους προς διάφορες πηγές. Κάποτε περιορισμένη στην ιδιωτική σφαίρα, η αντίδραση στην επικαιρότητα έχει πλέον αποκτήσει δημόσια διάσταση και βάρος. Στην «τουιτόσφαιρα» ανακατεύεται ένα πρωτοφανές μείγμα πληροφοριών, φλυαριών και σχολίων, τα οποία κάποτε διακρίνονταν σαφώς μεταξύ τους, κάτι που συχνά υποκινεί τη δυσπιστία και την περιφρόνηση όσων δεν είναι εξοικειωμένοι. Κακώς, σύμφωνα με τον Καρντόν: «Αν η επιβεβαίωση της υποκειμενικότητας, η χαλάρωση των τρόπων έκφρασης, ο χλευασμός της πληροφορίας, το χιούμορ και η κυνική αποστασιοποίηση, οι φήμες και οι προκλήσεις κ.ο.κ. έχουν αρχίσει να γίνονται κεντρικές τάσεις στη σχέση μας με την πληροφόρηση, η απαίτηση για ακρίβεια και η αναζήτηση νέων δεδομένων δεν παύουν επίσης να ενισχύονται». (8)

Πράγματι, οι εξαπατήσεις και οι ψευδείς διαδόσεις εντοπίζονται ταχύτατα: η διερεύνηση και η εργασία της επαλήθευσης των δεδομένων, τις οποίες κάποτε μόνο οι δημοσιογράφοι επωμίζονταν, πλέον επαφίενται σε όλους τους διαδικτυακούς χρήστες και εκτυλίσσονται στο φως της ημέρας. Έτσι, τον Αύγουστο του 2011, μερικές εβδομάδες αφότου το ιστολόγιο Α Gay Girl in Damascus («Ένα ομοφυλόφιλο κορίτσι στη Δαμασκό») αποκαλύφθηκε ότι ήταν ψεύτικο, ένας βρετανός φοιτητής ξεμπρόστιασε στο Twitter μια άλλη πλασματική ιστολόγο από την Αραβία: η παραγωγή των διαδικτυακών άρθρων της, ασυνάρτητη και μεροληπτική, του κίνησε την περιέργεια. (9)

Συχνά χαρακτηριζόμενο ως «ελβετικός σουγιάς», το Twitter οφείλει τη δημοτικότητά του στην ακραία ποικιλομορφία των χρηστών του και στους τρόπους χρήσης που επιτρέπει, συνδυασμένα με τους πολύ ισχυρούς κώδικες της κοινότητάς του. Όπως όλα τα κοινωνικά δίκτυα, επιτρέπει την ένταξη, στο ομογενοποιημένο πλαίσιο ενός «προφίλ», ατόμων που οι ζωές τους μπορεί να απέχουν έτη φωτός μεταξύ τους. Όλοι μοιράζονται το ίδιο περιβάλλον λειτουργίας, την ίδια γλώσσα, τις ίδιες πρακτικές σε σχέση με την εικονική κοινωνικότητα. Από αυτά προκύπτει μια ψηφιακή εσπεράντο, τα συστατικά της οποίας οι άραβες διαδηλωτές, τον προηγούμενο χειμώνα, ή οι ισπανοί «αγανακτισμένοι», τον Μάιο, αναπαρήγαγαν στα πανό και στις αφίσες τους ως σημεία αναγνώρισης.

Μερικές φορές όμως μεταφέρεται και η υπενθύμιση του χάσματος που χωρίζει ορισμένους εγγεγραμμένους από κάποιους άλλους: τον Φεβρουάριο, υπερασπιστές της δημοκρατίας στο Μπαχρέιν, αγανακτισμένοι από τη βίαιη καταστολή των διαδηλώσεων, άρχισαν να τα βάζουν με τις πριγκίπισσες της βασιλικής οικογένειας μέσω Twitter, εισπράττοντας απαντήσεις απύθμενης αλαζονείας: «Ασε τους ανθρώπους της ελίτ να συνομιλούν μεταξύ τους, όσο εσείς μας φθονείτε σιωπηλά. (...) Δεν είναι δικό μου λάθος αν η ζωή σου είναι σκατένια. Δεν έχεις λεφτά, έτσι; Σε πονάει να βλέπεις ανθρώπους σαν κι εμάς να απολαμβάνουν τη ζωή, ε;». (10)

Επιπλέον, η ευελιξία αυτού του εργαλείου συνεπάγεται και μια ταχύτητα αντιδράσεων που έχει συμβάλει πολύ στη φήμη του, επιτρέποντάς του να ξεπερνά στο νήμα τα ειδησεογραφικά πρακτορεία και τα τηλεοπτικά συνεργεία. Ενα τουίτ έχει τη μορφή σύντομου μηνύματος και πολλοί χρήστες συνδέονται από το κινητό τους. Από τη στιγμή που δημοσιοποιούνται, οι σημαντικές ειδήσεις διαδίδονται με διαστημική ταχύτητα. «Τίποτε σε αυτή τη Γη δεν πηγαίνει πιο γρήγορα από το Twitter», συμπέραινε δημοσιογράφος της «Le Figaro», όπως και πολλοί συνάδελφοί του, κατά τις ημέρες των επιθέσεων στη Βομβάη, τον Νοέμβριο του 2008. (11)

Η συλλογική οικειοποίηση των πληροφοριών μετατρέπει την «τουιτόσφαιρα» σε χώρο έντονων αντιπαραθέσεων. Εκεί θα βρούμε ό,τι χειρότερο και ό,τι καλύτερο μπορεί να δημιουργήσει ένα πλήθος: την αμοιβαία έξαψη, τη δικτατορία του συναισθήματος, την εγκατάλειψη κάθε αναστολής• επίσης όμως και την επεξεργασία μιας κριτικής ματιάς και μιας ανάλυσης διαφορετικής από εκείνη των παραδοσιακών ΜΜΕ.

Η ιλιγγιώδης επιτάχυνση, από κοινού με τον εθισμό που μπορεί να προκαλέσει το Twitter, δεν παύει να προκαλεί ερωτήματα. Οι ανθρώπινες ικανότητες της συγκέντρωσης της προσοχής, της αντίληψης και της εξαγωγής συμπερασμάτων δοκιμάζονται με έναν ρυθμό και μια ένταση που απειλούν να τις εξαντλήσουν. Η λογική των ΜΜΕ, που θεωρεί φυσικό να εναλλάσσονται οι φάσεις του παθιασμένου ενδιαφέροντος και της απόλυτης αδιαφορίας σε σχέση με το ίδιο αντικείμενο, φτάνει στο αποκορύφωμά της: όσοι τον περασμένο Μάρτιο έδιναν μάχες στα κοινωνικά δίκτυα για την Λιβύη, ούτε καν θυμούνται το ζήτημα μερικούς μήνες μετά. Και ο τρόπος που προτείνεται η επίσκεψη σε ορισμένους σχετικούς συνδέσμους σε αφήνει σκεπτικό: «Το άρθρο αυτό είναι ήδη χθεσινό, αξίζει όμως να διαβαστεί».

Το Twitter διατρέχει τον κίνδυνο να βρεθεί υποταγμένο στην άμεση επικαιρότητα, όπως μια πεταλούδα κολλημένη στο φωτισμένο παράθυρο, και να καταλήξει να ζει σε έναν χρόνο που δεν θα διαθέτει πλέον ούτε ειδικό βάρος ούτε βάθος. (12) Καθώς ο ιστότοπος δεν ανταποκρίνεται καλά στις θεματικές αναζητήσεις των αρχείων του, οι πιο φανατικοί οπαδοί του κατατρύχονται από τον τρόμο «να μην χάσουν κάτι» αν θα αποσυνδεθούν. «Κοιτάξτε τον εαυτό σας, κοιτάξτε εμάς, υπνωτισμένους από τον ποταμό των λέξεων, των πληροφοριών, των σκέψεων και των συναισθημάτων που παρελαύνουν από τις οθόνες αφής μας», ανησυχούσε -προσωρινά- ο δημοσιογράφος Ζαν-Κριστόφ Φερό. (13)

Το στοίχημα είναι λοιπόν να βρούμε τον τρόπο με τον οποίο θα αντλήσουμε από τον ψηφιακό χείμαρρο χωρίς να πνιγούμε. Αντιμέτωποι με αυτή την πρόκληση, δεν μπορούμε παρά να ζηλέψουμε εκείνους που, πριν από μόλις είκοσι χρόνια, κατήγγελλαν την τυραννική εισβολή μιας νέας τεχνολογίας, θεωρώντας εαυτούς ήδη καταδικασμένους από το δίλημμα εκείνης της εποχής: «αποστολή φαξ ή θάνατος». (14)

Mona Chollet

Δημοσιογράφος, Le Monde diplomatique
Κούτσης Θανάσης (μτφ)Δημοσιογράφος

(1Dominique Cardon, «La Démocratie Internet. Promesses et limites», Seuil, Παρίσι, 2010.

(2Βλ. Philippe De Jonckheere, «Début», Le bloc-notes du Désordre, 26 Ιουνίου 2011, www.desordre.net.

(3Dominique Cardon, ό.π.

(4«Google+ : bon démarrage, mais la route est encore longue», 4 Αυγούστου 2011, www.generation-nt.com.

(5«Twitter ne veut plus être un réseau social», 17 Μαρτίου 2010, www.infos-du-net.com.

(6«Twitter se met-il la pression?», 19 Ιουλίου 2011, www.gizmodo.fr.

(7«Is Twitter a waste of time?», 2 Ιουνίου 2011, www.problogger.net. Από το ίδιο και όλες οι υπόλοιπες μετρήσεις που αναφέρονται.

(8«Jusqu’où va la démocratie sur Internet?», συνέντευξη με τον Dominique Cardon», 7 Ιουλίου 2011, www.nonfiction.fr.

(9«Twitter investigation uncovers another Middle East hoax», 2 Αυγούστου 2011, http://thenextweb.com.

(10Βλ. «Bahrain Antoinette: Let them eat LOL :-)», 18 Φεβρουαρίου 2011, http://thegrumpyowl.com.

(11Laurent Suply, «Ma soirée Bombay, ou pourquoi Twitter est désormais indispensable», Suivez le geek, 27 novembre 2008, http://blog.lefigaro.fr.

(12Βλ. «Faire face à une civilisation qui vit dans le présent», 6 Σεπτεμβρίου 2010, www.internetactu.net, και Hartmut Rosa, Accélération. Une critique sociale du temps, La Découverte, Παρίσι, 2010.

(13«Frères humains, qu’est-ce que Twitter a fait de nous?», 11 Σεπτεμβρίου 2010, http://monecranradar.blogspot.com.

(14Maurice Ronai, «“Faxer” ou périr, une culture de l’urgence », «Le Monde Diplomatique», Μάιος 1991.

Μοιραστείτε το άρθρο