Για ποιο πράγμα μιλάμε; GMT, PTCI, TTIP, APT ή Tafta;
Διάφορα αρχικά και ακρωνύμια κυκλοφορούν για να περιγράψουν μια κοινή πραγματικότητα, η οποία, στα γαλλικά, είναι επίσημα γνωστή ως Partenariat transatlantique sur le Commerce et l’investissement (PTCI) και στα αγγλικά ως Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) (Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων). Οι πολλαπλές αυτές ονομασίες οφείλονται, σε κάποιον βαθμό, στη μυστικότητα των διαπραγματεύσεων, η οποία έχει εμποδίσει τη διαμόρφωση κοινής ορολογίας. Το έργο των δικτύων αντίστασης, που τροφοδοτείται από τη διαρροή εγγράφων, έχει οδηγήσει στην εμφάνιση και νέων ακρωνυμίων: κυρίως το Tafta, στα αγγλικά (Transatlantic Free Trade Agreement), το οποίο χρησιμοποιούν και ορισμένες γαλλόφωνες οργανώσεις (όπως η συλλογικότητα Stop Tafta (1)), αλλά και το Grand Marché Transatlantique (GMT), στα γαλλικά.
Περί τίνος πρόκειται επισήμως;
Το ΤΤΙΡ είναι μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών, την οποία διαπραγματεύονται Ευρωπαϊκή Ένωση και Ηνωμένες Πολιτείες από τον Ιούλιο του 2013, με σκοπό να δημιουργήσουν τη μεγαλύτερη αγορά τού κόσμου, με περισσότερους από 800 εκατομμύρια καταναλωτές.
Μελέτη του Centre for Economic Policy Research (CEPR) -οργάνωση που χρηματοδοτείται από μεγάλες τράπεζες, την οποία, όμως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσιάζει ως «ανεξάρτητη (2)»- υποστηρίζει ότι η συμφωνία θα επέτρεπε την τόνωση της ετήσιας παραγωγής κατά 120 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ευρώπη και κατά 95 δισεκατομμύρια ευρώ στις Ηνωμένες Πολιτείες (3).
Οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, του είδους που προωθεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ), αποσκοπούν όχι απλώς στην ελάττωση των δασμών (4), αλλά και στον περιορισμό των λεγόμενων «μη δασμολογικών» φραγμών: ποσοστώσεων, διοικητικών διατυπώσεων ή υγειονομικών, τεχνικών και κοινωνικών προδιαγραφών. Εάν πιστέψει κανείς τους διαπραγματευτές, η διαδικασία θα οδηγούσε σε γενική αναβάθμιση των κοινωνικών και νομικών προδιαγραφών.
Περί τίνος πρόκειται στ’ αλήθεια;
Ο ΠΟΕ, που ιδρύθηκε το 1995, συνέβαλε ιδιαίτερα στη φιλελευθεροποίηση του παγκόσμιου εμπορίου. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις στο εσωτερικό του βρίσκονται σε τέλμα μετά την αποτυχία του «γύρου της Ντόχα» (ιδιαίτερα σχετικά με τα αγροτικά ζητήματα). Η περαιτέρω προώθηση του ελεύθερου εμπορίου προϋπέθετε την εκπόνηση μιας στρατηγικής παράκαμψης του προβλήματος. Έτσι, συνήφθησαν ή βρίσκονται σε φάση ολοκλήρωσης εκατοντάδες διμερείς συμφωνίες μεταξύ χωρών ή περιφερειών. Η ΤΤΙΡ αποτυπώνει την ολοκλήρωση της στρατηγικής αυτής: οι διατάξεις της, εάν υπογραφούν από τις δύο μεγαλύτερες εμπορικές δυνάμεις (οι οποίες εκπροσωπούν σχεδόν το ήμισυ της παγκόσμιας παραγωγής), θα μπορούσαν, τελικά, να επικρατήσουν σε όλον τον πλανήτη.
Η έκταση της ευρωπαϊκής εντολής διαπραγμάτευσης και οι προσδοκίες που έχουν εκφραστεί από την αμερικανική πλευρά, υποδηλώνουν ότι η ΤΤΙΡ υπερβαίνει κατά πολύ το πλαίσιο μιας «απλής» συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών. Συγκεκριμένα, το σχέδιο έχει τρεις βασικούς στόχους: εξάλειψη των τελευταίων δασμολογικών εμποδίων, περιορισμό των μη δασμολογικών φραγμών μέσω εναρμόνισης των προδιαγραφών (με την εμπειρία των προηγούμενων συμφωνιών να δείχνει ότι η εναρμόνιση θα γίνει «προς τα κάτω») και εφοδιασμό των επενδυτών με τα νομικά εργαλεία παραμερισμού οποιουδήποτε ρυθμιστικού ή νομοθετικού εμποδίου στο ελεύθερο εμπόριο. Με δύο λόγια, στόχος είναι η επιβολή εκατοντάδων ρυθμίσεων που προβλέπονταν ήδη στην Πολυμερή Συμφωνία για τις Επενδύσεις (Multilateral Agreement on investment, MAI, Βλ. το κείμενο του Bernard Cassen από το αρχείο, Νοέμβριος 1988.). και στην Εμπορική Συμφωνία κατά της Παραποίησης (5) (Anti-Counterfeiting Trade Agreement, ACTA), οι οποίες απορρίφθηκαν κάτω από την πίεση των κοινωνιών.
Για πότε προγραμματίζεται η υλοποίηση του σχεδίου;
Σύμφωνα με το επίσημο χρονοδιάγραμμα, οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2015. Θα ακολουθήσει μια μακρά διαδικασία επικύρωσης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και, στη συνέχεια, από τα κοινοβούλια των χωρών, εάν αυτό απαιτείται από το Σύνταγμά τους, όπως στη Γαλλία.
Ποιος διαπραγματεύεται;
Για λογαριασμό τής Ευρώπης, αξιωματούχοι τής Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ομόλογοί τους από το αμερικανικό υπουργείο Εμπορίου. Όλοι δέχονται ισχυρές πιέσεις από διάφορα λόμπι, τα οποία εκπροσωπούν κυρίως συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα.
Ποιες είναι οι συνέπειες για τα κράτη;
Η ΤΤΙΡ προβλέπει την υποταγή των νομοθεσιών που ισχύουν στις δύο πλευρές τού Ατλαντικού στους κανόνες των ελεύθερων συναλλαγών, οι οποίοι συνήθως ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις των μεγάλων επιχειρήσεων. Μέσω της συμφωνίας, τα κράτη θα συγκατατεθούν σε μια αξιοσημείωτη εγκατάλειψη της κυριαρχίας τους: πράγματι, όσα κράτη παραβιάζουν τα δόγματα του ελεύθερου εμπορίου θα είναι εκτεθειμένα σε οικονομικές κυρώσεις που μπορεί να φτάνουν τα δεκάδες εκατομμύρια ευρώ.
Σύμφωνα με την εντολή τής Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συμφωνία πρέπει «να προσφέρει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο νομικής προστασίας και εγγυήσεων για τις ευρωπαϊκές επενδύσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες» (και αντίστροφα). Δηλαδή, να επιτρέπει στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να επιτίθενται στις νομοθεσίες και στα ρυθμιστικά πλαίσια, όταν θεωρούν ότι δυσχεραίνουν τον ανταγωνισμό, την πρόσβαση στους διαγωνισμούς τού Δημοσίου ή τις επενδύσεις.
Το άρθρο 4 της εντολής διευκρινίζει: «Οι υποχρεώσεις της συμφωνίας θα αφορούν όλα τα επίπεδα των δημόσιων εξουσιών». Δηλαδή, θα εφαρμόζεται όχι μόνο σε επίπεδο κεντρικού κράτους, αλλά και σε κάθε δημόσια αρχή: περιφέρειες, δήμους κτλ. Μια δημοτική ρύθμιση θα μπορεί πλέον να προσβληθεί νομικά όχι σε ένα ελληνικό διοικητικό δικαστήριο, αλλά ενώπιον διεθνούς διαιτητικού δικαστηρίου. Για μια τέτοια ενέργεια, θα αρκεί κάποιος επενδυτής να θεωρήσει ότι η δημοτική απόφαση περιορίζει το «δικαίωμά [του] να επενδύσει όσα επιθυμεί, όπου επιθυμεί, όταν επιθυμεί και όπως επιθυμεί και να αντλήσει το όφελος που επιθυμεί (6)».
Καθώς η συνθήκη δεν θα μπορεί να τροποποιηθεί παρά με την ομόφωνη συγκατάθεση των κρατών που θα την έχουν υπογράψει, θα συνεχίσει να εφαρμόζεται ανεξάρτητα από ενδεχόμενες κυβερνητικές εναλλαγές.
Πρόκειται για σχέδιο που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ στην Ε.Ε.;
Τίποτε δεν απέχει περισσότερο από την αλήθεια: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη σύμφωνη γνώμη των 28 κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προωθεί ενεργά την ΤΤΙΡ, η οποία εκφράζει την πίστη της Επιτροπής στο ελεύθερο εμπόριο. Άλλωστε, το σχέδιο υποστηρίζεται από τις ισχυρές εργοδοτικές οργανώσεις, όπως ο Διατλαντικός Εταιρικός Διάλογος (Trans-Atlantic Business Dialogue, TABD). Η οργάνωση αυτή, η οποία ιδρύθηκε το 1995, με την παρότρυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του αμερικανικού υπουργείου Εμπορίου, και είναι πλέον γνωστή με το όνομα Trans-Atlantic Business Council (TABC), προωθεί έναν «γόνιμο διάλογο» μεταξύ των οικονομικών ελίτ των δύο ηπείρων, στην Ουάσινγκτον και στις Βρυξέλλες.