Μετά την Ουκρανία, τα Βαλκάνια θα γίνουν το θέατρο μιας νέας αντιπαράθεσης Ανατολής – Δύσης; Η Ρωσία επενδύει και πάλι στην περιοχή, τόσο για εμπορικούς όσο και για γεωπολιτικούς λόγους. Όμως, ακόμα και αν συντηρήσει την επιρροή που ασκεί παραδοσιακά στα Βαλκάνια η Μόσχα, δεν μπορεί να τρέφει ελπίδες σε μια περιοχή που στρέφεται όλο και περισσότερο προς την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Σερβία, το Κόσοβο, το Μαυροβούνιο και η (πρώην Γιουγκοσλαβική) Δημοκρατία της Μακεδονίας βρίσκονται σε μια «ζώνη πυρός» μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης: Αυτό δήλωνε εμφαντικά ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρρυ, στις 24 Φεβρουαρίου, στην επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της Γερουσίας. Όμως, η πρώτη που έκανε τον παραλληλισμό μεταξύ της Ουκρανίας και των Βαλκανίων ήταν η Ρωσία. Τα επιχειρήματα που επικαλέστηκε η Μόσχα τον Μάρτη του 2014 σχετικά με την προσάρτηση της Κριμαίας, ακούγονταν σαν ειρωνική ηχώ των αντίστοιχων επιχειρημάτων του ΝΑΤΟ για να δικαιολογήσει τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς σε βάρος αυτού που είχε απομείνει από τη Γιουγκοσλαβία: και στις δυο περιπτώσεις επρόκειτο για την αποφυγή μιας ανθρωπιστικής κρίσης.
Στη διεθνή διάσκεψη για την ασφάλεια, στο Μόναχο, στις 7 Φεβρουαρίου του 2015, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επανέλαβε αυτό τον παραλληλισμό υπογραμμίζοντας ότι «δεν είχε διεξαχθεί δημοψήφισμα για την αυτοδιάθεση στο Κόσοβο», ενώ στην Κριμαία είχε διεξαχθεί. Για τον ίδιο λόγο η απόσχιση της Κριμαίας και στη συνέχεια η ενσωμάτωσή της στη Ρωσική Ομοσπονδία, είναι περισσότερο συμβατές με το διεθνές δίκαιο από την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κόσοβο (1).
Σε αυτό το πλαίσιο, το Ρωσοσερβικό Ανθρωπιστικό Κέντρο για επείγουσες καταστάσεις της Νις, μιας πόλης στη νότια Σερβία, τροφοδοτεί συνεχώς υποψίες και αντιπαραθέσεις. Εγκαινιάστηκε το 2012 από το Ρώσο υφυπουργό Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης Βλαντιμίρ Πούτσκοφ (2) και εγκαταστάθηκε από το 2014 σε ένα παλιό εργοστάσιο παραγωγής υλικών πληροφορικής, μερικές εκατοντάδες μέτρα από τους διαδρόμους του τοπικού αεροδρομίου. Μια δεκάδα πυροσβεστικά και άλλα τόσα οχήματα παντός εδάφους είναι παρκαρισμένα στην αυλή. Οι αποθήκες, τοποθετημένες σε παράταξη, γεμάτες με ηλεκτρικές γεννήτριες, σωρούς από κλινοσκεπάσματα και σκηνές, χαρτοκιβώτια με ιατρικό υλικό. Πιο πέρα, μια υπερσύγχρονη αίθουσα επικοινωνιών, επιτρέπει την παρακολούθηση των επιχειρήσεων σε απ’ ευθείας σύνδεση με το Βελιγράδι και τη Μόσχα.
Οι δημοσιογράφοι έχουν πρόσβαση σε όλους τους χώρους: το κέντρο, που απασχολεί περίπου σαράντα εργαζόμενους, επικαλείται απόλυτη διαφάνεια. «Είμαστε ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Πρόκειται για το πρώτο κέντρο αυτού του είδους έξω από τα σύνορα της Ρωσικής Ομοσπονδίας», δηλώνει ο διευθυντής του Βίκτορ Σαφυάνοφ. Εξηγεί ότι υπήρξε υπεύθυνος πολιτικής προστασίας στην Αγία Πετρούπολη και ότι έχει διευθύνει μια «διεθνή αποστολή στο Αφγανιστάν το 2002», αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι διαθέτει «στρατιωτική εμπειρία». Το κέντρο απέδειξε τη χρησιμότητά του το 2014: οι Ρώσοι διασώστες παρείχαν πρώτοι τις υπηρεσίες τους κατά τις τρομερές πλημμύρες που κατέστρεψαν τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη και τη Σερβία.
Υπάρχουν ωστόσο πολλές αμφιβολίες. Μήπως πρόκειται για βιτρίνα ενός πυρήνα πληροφοριών και κατασκοπείας; Μερικοί φθάνουν μέχρι το σημείο να μιλούν για ένα «ρωσικό camp Bondsteel», αναφερόμενοι στην αμερικανική στρατιωτική βάση που έχει δημιουργηθεί στο Κοσοβο και φιλοξενεί επτά χιλιάδες άνδρες. Είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς αν η (πραγματική) ανθρωπιστική δράση δεν υποκρύπτει άλλες δραστηριότητες. Αλλά ένα πράγμα είναι βέβαιο: το κέντρο, που είναι υπό την κοινή εποπτεία του υπουργείου Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης της Ρωσίας και του υπουργείου Εσωτερικών της Σερβίας είναι ενδεικτικό της στρατηγικής σημασίας που η Ρωσία αποδίδει στα Βαλκάνια. «Το συγκρότημα είναι γέννημα της πολιτικής βούλησης της Ρωσίας. Το Κρεμλίνο πρότεινε τη δημιουργία του», διαβεβαιώνει ο Μπόρις Τάντιτς, πρώην Πρόεδρος της Σερβίας, ο οποίος υπέγραψε τη συμφωνία δημιουργίας του κέντρου. «Όμως ήταν πάντα σαφές ότι δε θα στέγαζε στρατιωτικές δραστηριότητες».
Στη διάρκεια των δύο προεδρικών του θητειών (2004-2012) ο Τάντιτς προσανατόλισε τη Σερβία προς την ευρωπαϊκή προοπτική, φροντίζοντας ταυτόχρονα να ενισχύσει τους δεσμούς με τη Ρωσία. «Ήθελα να βελτιώσω τις σχέσεις τόσο με τη Μόσχα, όσο και με τις Ηνωμένες Πολιτείες και με την Κίνα, κι όλα αυτά χωρίς να τεθεί σε αμφισβήτηση ο βασικός μας προσανατολισμός προς την Ευρωπαϊκή Ένωση», εξηγεί. Η Σερβία έλαβε, την 1η Μαρτίου 2012, το καθεστώς της επίσημης υποψήφιας για ένταξη χώρας. Την ίδια χρονική περίοδο, η Ρωσία παραλάμβανε τα κλειδιά της σερβικής αγοράς ενέργειας. Στις 24 Δεκεμβρίου 2008 ο Τάντιτς υπέγραφε την πώληση του 51% της Εταιρείας Πετρελαίων της Σερβίας, (Naftna Industrija Srbje, NIS), μιας δημόσιας επιχείρησης με μονοπωλιακό καθεστώς, στο γίγαντα Gazprom (3). Το ύψος του τιμήματος, 400 εκατομμύρια ευρώ, ήταν τρεις έως πέντε φορές χαμηλότερο των εκτιμήσεων των αναλυτών (4). Η συμφωνία επιτρέπει στους Ρώσους να έχουν δεσπόζουσα θέση, τόσο στη μεταφορά υδρογονανθράκων στη χώρα, όσο και στη διανομή τους στο εσωτερικό της.
Υποψήφιος του Σερβικού Προοδευτικού Κόμματος (SNS), το οποίο προέκυψε από την εθνικιστική και παραδοσιακά ρωσόφιλη ακροδεξιά, ο Τόμισλαβ Νίκολιτς νίκησε στις προεδρικές εκλογές της 6ης Μαΐου 2012 τον Τάντιτς. Στη συνέχεια, το SNS κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία στις πρόωρες εκλογές του Μαρτίου του 2014. Το 2008, πραγματοποίησε μια θεαματική φιλοευρωπαϊκή στροφή. Έκτοτε, μολονότι το Βελιγράδι και η Μόσχα διατηρούν στενές σχέσεις, ο νέος ισχυρός άνδρας της χώρας, ο πρωθυπουργός Αλεξάνταρ Βούτσιτς, διεκδικεί μια όλο και πιο φιλοδυτική πολιτική γραμμή. Είτε πρόκειται για οπορτουνισμό, είτε για πεποίθηση, αυτή η στάση θα μπορούσε ακόμα και να θέσει υπό αμφισβήτηση την αδιαπραγμάτευτη αρχή της στρατιωτικής ουδετερότητας της Σερβίας.
Όταν της ζητήθηκε από τους Ευρωπαίους εταίρους της να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, η σερβική κυβέρνηση το αρνήθηκε στο όνομα των οικονομικών της συμφερόντων και της παραδοσιακής φιλίας των δύο χωρών. Η γνωστή για τις φιλοαμερικανικές της απόψεις, Γελένα Μίλιτς, διευθύντρια του Ινστιτούτου Ευρωατλαντικών Σπουδών του Βελιγραδίου (CEAS), εκτιμά ότι «όσο προχωρά η ενταξιακή διαδικασία της Σερβίας, το περιθώριο ελιγμών της θα μειώνεται. Η χώρα θα υποχρεωθεί να ευθυγραμμίσει την πολιτική της με αυτή της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Δεν είμαστε ακόμα σε αυτό το σημείο και το Βελιγράδι πιστεύει πάντα ότι μπορεί να διατηρήσει μια γραμμή ισορροπίας σε έναν κόσμο που έχει πολωθεί από την ουκρανική κρίση.
Οι γειτονικές Σλοβενία και Κροατία επίσης δεν έχουν κόψει τις γέφυρες με τη Μόσχα: Ρώσοι και Σλοβένοι επιχειρηματίες συναντήθηκαν στη Λουμπλιάνα στα τέλη του 2014. Το Φεβρουάριο του 2015 το ρωσοκροατικό οικονομικό φόρουμ προκάλεσε έντονες αντιπαραθέσεις εξαιτίας του διεθνούς εμπάργκο. Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι δύο χώρες, εφαρμόζουν τις κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας χωρίς ενθουσιασμό. Η ουγγρική εταιρεία πετρελαίου και αερίου (Magyar Olaj És Gazípari MOL) επρόκειτο να πουλήσει στο ρωσικό γίγαντα Rosneft το μερίδιό της στην κροατική εταιρεία INA Industrija Nafte, όμως η συναλλαγή απαγορεύτηκε κατόπιν εντολής των Βρυξελλών στις αρχές του 2014, γεγονός που χειροτέρευσε την κρίση στην πετρελαϊκή βιομηχανία της Κροατίας. Τα οικονομικά συμφέροντα της Ρωσίας στην περιοχή συγκεντρώνονται στον ενεργειακό τομέα, καθώς οι υπόλοιπες εμπορικές σχέσεις είναι περιορισμένες. Έτσι, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει, με μεγάλο προβάδισμα έναντι της Ρωσίας, ο πρώτος εταίρος όλων των χωρών της περιοχής.
Η επίσκεψη του Βλαντιμίρ Πούτιν στο Βελιγράδι, στις 16 Οκτωβρίου 2014, επρόκειτο να προσφέρει την ευκαιρία για τον εορτασμό της φιλίας μεταξύ της Σερβίας και της Ρωσίας. Προκειμένου δε, να καταστεί ο Ρώσος πρόεδρος ο τιμώμενος προσκεκλημένος της πιο μεγάλης στρατιωτικής παρέλασης από το θάνατο του στρατάρχη Τίτο, είχε αποφασιστεί να τελεστούν λίγες ημέρες νωρίτερα οι εορτασμοί της 70ης επετείου της απελευθέρωσης του Βελιγραδίου (20 Οκτωβρίου 1944). Δυστυχώς η μέρα εξελίχθηκε άσχημα, καθώς η Σερβία αρνήθηκε να δώσει διπλωματικό καθεστώς σε όλο το προσωπικό του ανθρωπιστικού κέντρου της Νις. Σε αντίποινα, ο Ρώσος πρόεδρος απέρριψε το αίτημα του Βούτσιτς για μείωση κατά 200 εκατομμύρια ευρώ της οφειλής για το αέριο. Έξι εβδομάδες αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου, η Ρωσία ανακοίνωσε την εγκατάλειψη του σχεδίου κατασκευής του αγωγού αερίου South Stream, που προβλεπόταν να τροφοδοτεί την Ευρώπη με ρωσικό αέριο παρακάμπτοντας την Ουκρανία (5).
Η απόφαση εξηγείται κυρίως από την άρνηση της Βουλγαρίας, κάτω από την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να επιτρέψει τη διέλευση του αγωγού από το βουλγαρικό έδαφος, μετά τις βουλευτικές εκλογές της 5ης Οκτωβρίου 2014, που επανέφεραν στην εξουσία τον ηγέτη της δεξιάς Μπόικο Μπορίσοφ. Στη Βουλγαρία, η αντιπαράθεση δεξιάς – αριστεράς παραμένει συνδεδεμένη με ενεργειακά διακυβεύματα και με τις σχέσεις με τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Λίγο μετά τη νίκη του, ο Μπορίσοφ υποδέχτηκε μετά βαΐων και κλάδων τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρρυ, ανακοινώνοντας με την ευκαιρία τη δέσμευση της χώρας του υπέρ της Μεγάλης Διατλαντικής Αγοράς, καθώς και την επανέναρξη της εξόρυξης σχιστολιθικού αερίου (μολονότι η βουλγαρική νομοθεσία απαγορεύει ακόμα τον υδραυλικό θρυμματισμό). Ο Κέρρυ υποσχέθηκε ότι οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν τη Βουλγαρία «να αποκτήσει ενεργειακή ανεξαρτησία» -με δυο λόγια, να μην εξαρτάται από τη Ρωσία.
Για τις χώρες από τις οποίες προβλεπόταν να περάσει η χάραξη του South Stream –Βουλγαρία, Σερβία Ουγγαρία, με πρόβλεψη διακλαδώσεων προς την (πρώην Γιουγκοσλαβική) Δημοκρατία της Μακεδονίας, τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη και τη Σλοβενία– η εγκατάλειψη του σχεδίου είναι κακή είδηση, μολονότι το σχεδιαζόμενο εγχείρημα του αγωγού αερίου προς την ελληνοτουρκική μεθόριο (Turkish Stream) φαίνεται να το υποκαθιστά σε σημαντικό βαθμό. Ο Μίλοραντ Ντόντικ, προέδρος της Σερβικής Δημοκρατίας (Republika Srpska) της μία από τις δύο οντότητες της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, εκτιμά τη ζημιά από την ακύρωση του εγχειρήματος σε ένα δισεκατομμύριο ευρώ (6). Οι κύριες ρωσικές επενδύσεις στην οντότητα αφορούν τον ενεργειακό τομέα. Το 2007, η κυβέρνηση εκχώρησε το 65% του μετοχικού κεφαλαίου της Naftna Industrija RS (NIRS) στην εταιρεία Njeftegazinkor, επιτρέποντάς της να πάρει τον έλεγχο δύο διυλιστηρίων και μιας σειράς πρατηρίων βενζίνης. Στην πραγματικότητα, «η πιο επιτυχημένη ιδιωτικοποίηση της χώρας», σύμφωνα με τα λόγια του ανθρώπου που την προώθησε, του Ντόντικ, αποδείχτηκε γρήγορα καταστροφική. Οι ζημιές των δύο διυλιστηρίων συσσωρεύτηκαν, καθώς οι Ρώσοι ουδέποτε πραγματοποίησαν τις επενδύσεις που υποσχέθηκαν για τον εκσυγχρονισμό τους. Η Njeftegazinkor ανήκει κατά 40% στη ρωσική δημόσια επιχείρηση Zarubeshneft και κατά 60% σε τρεις αγνώστους. Στη Σερβική Δημοκρατία πολλοί διαβεβαιώνουν ότι ο πραγματικός της ιδιοκτήτης είναι ο ισχυρός άνδρας της οντότητας (7).
«Η επίκληση της Ρωσίας είναι πρωταρχικής σημασίας επιχείρημα για τον Ντόντικ», εξηγεί η Τάνια Τόπιτς, υπεύθυνη του γραφείου του Ιδρύματος Φρήντριχ Έμπερτ στην Μπάνια Λούκα. «Πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση, ανακοινώνει ρωσικά προγράμματα και πιστώσεις. Έχει ανάγκη να αποδείξει στην κοινή γνώμη των Σέρβων της Βοσνίας ότι παραμένει σύμμαχος των Ρώσων. Ακόμα κι αν αυτές οι πιστώσεις δεν έρθουν ποτέ, έχουν υπόσταση στο συσχετισμό δυνάμεων που δημιουργεί, τόσο με τις αρχές του Σαράγεβο, όσο και με τις Βρυξέλλες και το Βελιγράδι». Στην πάντα διαιρεμένη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, η Μπάνια Λούκα αναφέρει εδώ και χρόνια το ενδεχόμενο ενός δημοψηφίσματος για την αυτοδιάθεσή της: είναι ένας τρόπος για να ενισχύσει τις πολιτικές απαιτήσεις και να εμποδίσει κάθε προσπάθεια να αποκτήσει ισχυρή κεντρική εξουσία η χώρα, κάθε αμφισβήτηση των οντοτήτων που γεννήθηκαν από τις Συμφωνίες του Ντέιτον (1995). Για τον Ντόντικ, η διοργάνωση στην Κριμαία ενός δημοψηφίσματος ήταν θεόσταλτο δώρο: ξύπνησε τους δυτικούς φόβους για το ενδεχόμενο να τον δουν να διοργανώνει μια παρόμοια διαδικασία, την οποία θα αναγνώριζε αμέσως η Μόσχα και θα ισοδυναμούσε με την πράξη θανάτου της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης
Μια μαρίνα πολυτελείας στις ακτές της Αδριατικής
Παρά την ύπαρξη προνομιακών σχέσεων, έχει άραγε πραγματικά ο Πούτιν την επιθυμία να επεκτείνει στη Νοτιοανατολική Ευρώπη τη λογική της αντιπαράθεσης με τη Δύση; Αυτό σκέφτονται, από όσο φαίνεται, οι ανώτατοι Αμερικανοί αξιωματούχοι. Έτσι, η Αμερικανίδα υφυπουργός Εξωτερικών Κριστίν Γουόρμουθ διαβεβαίωνε στα τέλη Φεβρουαρίου 2015, με την ευκαιρία μιας ακρόασης ενώπιον της Επιτροπής Άμυνας του Κογκρέσου, ότι η Ρωσία «ενδεχομένως να επικεντρώσει την προσοχή της σε μικρές χώρες, όπως το Μαυροβούνιο, που δεν είναι ακόμα μέλη του ΝΑΤΟ, προκειμένου να προκαλέσει αστάθεια».
Από την απόκτηση της ανεξαρτησίας του, το 2006, το Μαυροβούνιο βρίσκεται πράγματι σε μια ιδιαίτερη κατάσταση. Ενώ οι ηγέτες του διακηρύσσουν πίστη στην Ευρώπη και στην Ατλαντική Συμμαχία, η χώρα προσελκύει πλήθος ρωσικών επενδύσεων. Ο ολιγάρχης Ολέγκ Ντεριπάσκα, από το στενό κύκλο του Πούτιν, αγόρασε, το 2005, το συγκρότημα παραγωγής αλουμινίου της Ποντγκόριτσα (ΚΑΡ). Ο «βασιλιάς του αλουμινίου» έβαλε χέρι στην κυριότερη επιχείρηση της χώρας, υποσχόμενος επενδύσεις που ποτέ δεν έγιναν. Τη στιγμή που η ΚΑΡ είναι πλέον χρεοκοπημένη, ο Ντεριμπάσκα έχει προσφύγει στη Δικαιοσύνη κατά του Μαυροβουνίου, πράγμα που δεν τον εμποδίζει να εμπλέκεται σε άλλα σχέδια επενδύσεων, όπως η μαρίνα του Πόρτο Μοντενέγκρο, η πιο πολυτελής της Αδριατικής, που κατασκευάστηκε στη θέση του παλιού ναυπηγείου του Τιβάτ. Όπως συμβαίνει συχνά στο Μαυροβούνιο, η πραγματική δομή του κεφαλαίου είναι δυσδιάκριτη, όμως δίπλα στις επίσημες επενδύσεις, «θα βρει κανείς, μέσω ενός συστήματος αχυρανθρώπων, τον πρωθυπουργό Μίλο Ντουκάνοβιτς», επισημαίνει ο Ντέγιαν Μίγιοβιτς, οικονομικός αναλυτής.
Υπάρχουν υποψίες ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει σε όλα τα σχέδια κατασκευών, που εδώ και μια δεκαετία καταστρέφουν την ομορφιά των ακτών του Μαυροβουνίου. Έτσι, το ξενοδοχείο Splendid στην Μπούντβα ανήκει επισήμως στην εταιρεία Lewit Finance Montenegro, που ανήκει στον Βίκτορ Ιβανένκο, πρώην αρχηγό της KGB την εποχή της διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Ιβανένκο έγινε δισεκατομμυριούχος ιδρύοντας την τράπεζα Menatep κι έπειτα τη διάσημη εταιρεία πετρελαιοειδών Ioukos. Όταν ο Πούτιν αποφάσισε να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με τους ιδιοκτήτες της Ioukos, ρίχνοντας τον Χοντορκόφσκι στη φυλακή, μόνο ο Ιβανένκο έμεινε άθικτος. «Σήμερα, ακόμα τον αποκαλούν ΄΄στρατηγό Βίκτορ΄΄. Είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των πολιτικών ηγετών της Πονγκόριτσα, του οργανωμένου εγκλήματος του Μαυροβουνίου, της ρωσικής Μαφίας και των μυστικών υπηρεσιών», έγραφε από το 2005 κιόλας το εβδομαδιαίο έντυπο του Μαυροβουνίου «Monitor». Φαίνεται ότι η οικογένεια Ντουκάνοβιτς είναι επίσης εταίρος στην ιδιοκτησία του Splendid. Ο Ντουκάνοβιτς διευθύνει το Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα (DPS), κληρονόμο της παλαιάς Ένωσης Μαυροβουνίων Κομμουνιστών (SKCG). Εναλλάσσεται από το 1989 στα αξιώματα του προέδρου και του πρωθυπουργού. Ο αδελφός του Αλεξάντρ διευθύνει τη μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της χώρας. Η αδελφή τους, Άνα Κολάρεβιτς, είναι μια ισχυρή δικηγόρος, η οποία διαχειρίστηκε τους πιο σημαντικούς φακέλους ιδιωτικοποιήσεων της χώρας, ενώ πλήθος οικογενειακών ιδιοκτησιών είναι πλέον στο όνομα του γιου του Πρωθυπουργού.
Οι στενές σχέσεις μεταξύ των ηγετών του Μαυροβουνίου, των ολιγαρχών και των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1990, όταν το Μαυροβούνιο, που υφίστατο τις διεθνείς κυρώσεις με τον ίδιο ακριβώς τρόπο με τη Σερβία, επιβίωσε επιδιδόμενο στο λαθρεμπόριο τσιγάρων σε μεγάλη κλίμακα. Παρά τους δομικούς δεσμούς, η Μόσχα δεν έδειξε να ενοχλείται από τον φιλοδυτικό προσανατολισμό του Μαυροβουνίου, από τότε που ο Ντουκάνοβιτς διέρρηξε τις σχέσεις του με τον Σέρβο μέντορά του, τον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, το 1997. Τουλάχιστον μέχρι πέρυσι.
Γιατί, από τις 22 Μαΐου 2014, το Μαυροβούνιο εφαρμόζει τις κυρώσεις που έχει επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση. «Οι ρώσοι επενδυτές εγκαταλείπουν τη χώρα. Αμέσως, η τιμή του τετραγωνικού μέτρου έπεσε κατά 15% στο τελευταίο τρίμηνο του 2014, και η πτώση αναμένεται να συνεχιστεί και το 2015», παραπονιέται ο Ιβάν Ντάσιτς, διευθυντής του μεσιτικού γραφείου Montenegro Prospects. Κι ενώ οι Ρώσοι επενδυτές είχαν ήδη μειωθεί κατά 30% από το 2013, η πτώση του ρουβλίου χειροτέρευσε τη φυγή των Μοσχοβιτών πελατών, η αγοραστική δύναμη των οποίων έχει εξαφανιστεί. Η ρήξη μεταξύ Μόσχας και Μαυροβουνίου είναι άραγε πραγματική ή πρόκειται για σκηνοθεσία; Μήπως η Ρωσία έχει επιλέξει να χρησιμοποιήσει αυτήν τη μικρή χώρα ως Δούρειο Ίππο στις δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ;
Μαυροβούνιο, φωλιά κατασκόπων
Στο Μαυροβούνιο απονεμήθηκε, το 2010, το επίσημο καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρα, ενώ το ίδιο επιδιώκει και την ένταξή του στο ΝΑΤΟ. Το αίτημά του απορρίφθηκε το 2014, επισήμως εξαιτίας του υψηλού βαθμού διαφθοράς και της επικυριαρχίας του οργανωμένου εγκλήματος, αλλά πιθανότατα ο πραγματικός λόγος ήταν η μαζική παρουσία πρακτόρων της Μόσχας. Σύμφωνα με τον αντικαθεστωτικό Νεμπόζα Μεντόγεβιτς «μεταξύ είκοσι πέντε με πενήντα τέσσερις Μαυροβούνιοι πράκτορες πρέπει να έχουν σχέσεις με τη Μόσχα» (8). Πρόκειται κυρίως για πρώην αξιωματικούς του γιουγκοσλαβικού στρατού, που εντάχθηκαν, το 2006, στο νέο στρατό του Μαυροβουνίου.
Το θέμα της ένταξης του Μαυροβουνίου στην ατλαντική συμμαχία θα τεθεί και πάλι στους επόμενους μήνες και στη συνέχεια η Ποντγκόριτσα θα κληθεί να επικυρώσει την ένταξη είτε με ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο είτε με δημοψήφισμα. Η κοινή γνώμη είναι πολωμένη γύρω από το ζήτημα, όμως ο Ζέλκο Ιβάνοβιτς, διευθυντής της αντιπολιτευόμενης εφημερίδας «Βιγέστι», είναι πεισμένος ότι ο Ντουκάνοβιτς θα επιλέξει το δημοψήφισμα: «Το θέμα θα προκαλέσει τη διάλυση της αντιπολίτευσης, ένα μέρος της οποίας είναι φιλοδυτικό και ένα άλλο φιλορωσικό. Δραματοποιώντας το διακύβευμα, η εξουσία θα επωφεληθεί των ευρωπαϊκών φόβων για να εμφανίσει τον εαυτό της ως υπερασπιστή του δυτικού προσανατολισμού της χώρας, απέναντι στο ΄΄ρωσικό δράκο΄΄. Αυτό θα της δώσει μια νέα λευκή επιταγή για θέματα διαφθοράς και οργανωμένου εγκλήματος».
Σε ένα κλίμα που θυμίζει τον ψυχρό πόλεμο, όλα τα χτυπήματα επιτρέπονται, αρκεί να ξέρει κανείς να είναι χρήσιμος στους πιο ισχυρούς από αυτόν… Οι Βαλκάνιοι πολιτικοί κυρίαρχοι, όπως ο Ντουκάνοβιτς και ο Ντόντικ, ξέρουν να επωφελούνται σε εξαιρετικό βαθμό των διεθνών ανταγωνισμών για να σταθεροποιήσουν την εξουσία τους. Οι νεοφερμένοι, όπως ο Βούτσιτς, πιστεύουν ότι μπορούν να επωφεληθούν διατηρώντας μια σχέση ισορροπίας μεταξύ των διαφορετικών στρατοπέδων. Όμως η Ιστορία έχει δείξει ότι το δράμα των βαλκανικών λαών ήταν ότι τις πιο πολλές φορές υπήρξαν πιόνια στις συγκρούσεις μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων.
Η Δημοκρατία της Μακεδονίας στο κέντρο της αντιπαράθεσης
Μήπως την κρίση που μαστίζει τη Δημοκρατία της Μακεδονίας από την αρχή του χρόνου, πρέπει να την εντάξουμε στην αντιπαράθεση ανάμεσα στη Ρωσία και στη Δύση; Το συντηρητικό και εθνικιστικό καθεστώς αυτής της ασταθούς πολυεθνικής χώρας που γειτονεύει με το Κόσοβο, συνταράσσεται από όσα αποκαλύπτει, μέρα με τη μέρα, ο ηγέτης της σοσιαλδημοκρατικής αντιπολίτευσης Ζόραν Ζάεβ. Οι μαγνητοφωνήσεις που έχουν γίνει αποδεικνύουν πως ο πρωθυπουργός Νικόλα Γκρουέβσκι και οι στενοί του συνεργάτες οργανώνουν τη διαφθορά, επιτηρούν και καθοδηγούν τη Δικαιοσύνη και τα ΜΜΕ, με δυο λόγια έχουν τον έλεγχο της χώρας. Η προέλευση αυτών των μαγνητοφωνήσεων είναι αμφίβολη. Ο Ζάεβ ισχυρίζεται ότι έχει έναν «πληροφοριοδότη» μέσα στις μυστικές υπηρεσίες, όμως τα βλέμματα στρέφονται προς μυστηριώδεις ξένες υπηρεσίες, που κατά τα φαινόμενα έχουν επιλέξει να βοηθήσουν τον αρχηγό της αντιπολίτευσης. Η τελευταία, από τον Μάιο είναι στους δρόμους. Αξιώνει την παραίτηση του Γκρουέβσκι και κατασκηνώνει μπροστά στην έδρα της κυβέρνησης της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ένα μοντέλο που θυμίζει τις «χρωματιστές επαναστάσεις».
Ο Γκρουέβσκι και το κόμμα του, η Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση Μακεδονίας – Δημοκρατικό Κόμμα για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα (VMRO-DPMNE), κέρδισαν για πρώτη φορά στις εκλογές του 2006. Διεκδικούσαν τότε το διπλό στόχο της ένταξης στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ. Υποστήριζαν ένα ακραία νεοφιλελεύθερο όραμα για την οικονομία, που βασιζόταν σε μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, καθώς και στην χαμηλή φορολογία και το κοινωνικό ντάμπινγκ που θα έφερνε τις θαυματουργές ξένες επενδύσεις. Οι επενδύσεις αυτές ουδέποτε ήρθαν και την ίδια στιγμή η Δημοκρατία της Μακεδονίας, βυθισμένη στην οικονομική κρίση, έβλεπε την ευρωατλαντική της υποψηφιότητα να εμποδίζεται εξαιτίας τής μη επίλυσής της διαφοράς της με την Ελλάδα σχετικά με το όνομά της (1).
Αντιμέτωπος με αυτή την αποτυχία, ο Γκρουέβσκι αναπροσανατόλισε την πολιτική προς μια όλο και πιο εθνικιστική κατεύθυνση, εκθειάζοντας το αρχαίο παρελθόν της χώρας, ενώ το καθεστώς επέλεγε το δρόμο της αυταρχικής εκτροπής. Κι ενώ για χρόνια ήταν ο αγαπημένος των Δυτικών λόγω της στρατηγικής σημασίας της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, ο Γκρουέβσκι έγινε σιγά-σιγά αποσυνάγωγος τα τελευταία δύο χρόνια. Έτσι, προσέγγισε τη Μόσχα και το Βελιγράδι, πράγμα που δε στερείται ειρωνείας, καθώς θεωρεί εαυτόν κληρονόμο μιας φιλοβουλγαρικής και βίαια αντισερβικής πολιτικής παράδοσης. Κι ενώ ο αγωγός αερίου Turkish Stream προβλέπεται να διέλθει από τη Δημοκρατία της Μακεδονίας, η Ρωσία παρείχε την έντονη υποστήριξή της στην κυβέρνηση των Σκοπίων, καταγγέλλοντας τις δυτικές προσπάθειες «αποσταθεροποίησης» της χώρας. Από την πλευρά του, ο πρωθυπουργός δείχνει ότι προσπαθεί να κερδίσει χρόνο ανακοινώνοντας πρόωρες εκλογές, σε απάντηση στις διαδηλώσεις.
- Η Αθήνα θεωρεί ότι η ονομασία «Μακεδονία» ανήκει αποκλειστικά στην ελληνική ιστορική κληρονομιά. Το 1995 βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση με την προσωρινή επωνυμία της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Έκτοτε, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, χωρίς αξιόλογη πρόοδο, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών.
Επαναλαμβάνοντας στην Ουκρανία τον πόλεμο της δεκαετίας του ‘90
Μήπως ο πόλεμος στο Ντονμπάς θα μπορούσε να ξαναρχίσει έναν άλλο που διακόπηκε στα Βαλκάνια; Οι Κροάτες μαχητές από τους οποίους πήρε συνεντεύξεις ο Τύπος του Ζάγκρεμπ, έχουν όλοι το ίδιο όνειρο: να βρεθούν αντιμέτωποι με Σέρβους εθελοντές, για να αναβιώσουν στην Ουκρανία τον πόλεμο της δεκαετίας του ’90. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν ενταχθεί στο ακραία εθνικιστικό τάγμα Αζόφ (1). Ανάμεσά τους ο Ντένις Σέλερ, ένας πρώην αρχηγός των Bad Blue Boys, των φανατικών οπαδών της ποδοσφαιρικής ομάδας Ντιναμό Ζάγκρεμπ, για τον οποίο η Ουκρανία είναι «το τελευταίο οχυρό της χριστιανικής δεξιάς στην Ευρώπη» (2).
Σύμφωνα με τις αρχές του Βελιγραδίου, πολλές δεκάδες Σέρβων πολεμούν επίσης, κυρίως στις γραμμές των πολιτοφυλακών των «λαϊκών Δημοκρατιών του Ντόνετσκ και του Λουγκάνσκ», τις δυο αποσχιστικές περιοχές του Ντονμπάς (3). Η προσέλευση εθελοντών συνιστά ένα είδος ανταπόδοσης έναντι των μονάδων των Ρώσων Κοζάκων που είχαν πολεμήσει στο πλευρό των σερβικών δυνάμεων. Ο Ιγκόρ Στρέλκοβ, ανώτερος αξιωματικός της γενικής διεύθυνσης πληροφοριών (GRU) και υπουργός Άμυνας της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνετσκ» από το Μάιο μέχρι τον Αύγουστο του 2014, αφηγείται ότι έχει συμμετάσχει στις μάχες την περίοδο 1992-1993.
Τον Αλεξάνταρ Σάβιτς, γνωστό ως «Σβαμπ», δε χρειάζεται να τον παρακαλέσουν για να εξηγήσει τα τατουάζ που καλύπτουν εξ ολοκλήρου τα χέρια του και το στήθος του. Υπάρχουν εκεί ορθόδοξοι άγιοι, αλλά και το πορτρέτο ενός πρώην ηγέτη των Σέρβων της Βοσνίας, του Ράντοβαν Κάρατζιτς, καθώς επίσης και σταυροί και σερβικά και ρωσικά εθνικά σύμβολα. Ο άνδρας αυτός, που δέχεται τους συνομιλητές του σε ένα καφέ της Νις, στη νότια Σερβία, είναι ο ηγέτης του σερβικού κλάδου των Λύκων της Νύχτας, μιας οργάνωσης Ρώσων μοτοσικλετιστών, που ιδρύθηκε πριν από περίπου είκοσι χρόνια. Ήταν παρών στην Κριμαία, στις αρχές του Μάρτη του 2014. «Είχαμε πάρει θέσεις στην οδό από τη Μπαλακλάβα ως τη Σεβαστούπολη, για να ελέγξουμε την περιοχή και να αποτρέψουμε τις βιαιότητες», αφηγείται. Τουλάχιστον τρία μέλη του κινήματος έχουν εκδιωχθεί από τη σερβική χωροφυλακή επειδή πολέμησαν στην Ουκρανία.
Οι Σέρβοι που βρίσκονται στο Ντονμπάς έχουν συγκεντρωθεί σε μια ταξιαρχία «ουσάρων», που ίδρυσε ένας πρώην τηλεπαρουσιαστής, ο Ραντομίρ Ποτσούτσα. Τον Απρίλιο του 2014, ο άνθρωπος αυτός είχε καθαιρεθεί από τη θέση του εκπροσώπου Τύπου της αντιτρομοκρατικής μονάδας (PTJ) του σερβικού υπουργείου Εσωτερικών, επειδή είχε καλέσει τους χούλιγκανς να επιτεθούν στις Γυναίκες στα Μαύρα του Βελιγραδίου, μια φεμινιστική και αντιφασιστική οργάνωση.
- «Ukraine: la ΄΄Légion croate΄΄ se bat dans les rangs du batallion Azof», Le courrier des Balkans, 16 Φεβρουαρίου 2015,.
- «Denis Šeler: “Ukraine is the last bastion of the Christian Europe”», 9 Δεκεμβρίου 2014..
- «Serbian mercenaries fighting in eastern Ukraine», Deutsche Welle, 14 Αυγούστου 2014.
