el | fr | en | +
Accéder au menu

Το κοινωνικό καύσιμο της πολωνικής Δεξιάς

«διαδικασία προστασίας του κράτους δικαίου»

.

Στο γραφείο της Αλληλεγγύης (1) στο ορυχείο Pokaj (Ειρήνη), στη Ρούντα Σλάσκα της Σιλεσίας, ο Άνταμ Καλάμπις, 46 ετών, με παρουσιαστικό κατσέρ και μαλλιά κομμένα σύριζα, μας προσφέρει τσάι. Τα τεράστια χέρια του είναι ακόμα μαύρα από το κάρβουνο: πριν από μισή μόλις ώρα βρισκόταν οκτακόσια μέτρα κάτω από τη γη. «Υπάρχουν τέσσερις χιλιάδες εργαζόμενοι, οι μισοί από τους οποίους είναι ανθρακωρύχοι», εξηγεί. «Εργάζομαι εδώ από 18 ετών. Ξεκίνησα μεταφέροντας τους σάκους με το κάρβουνο. Τώρα είμαι στη συντήρηση». Ο γίγαντας αυτός δηλώνει ότι «τον έχει εξουθενώσει το ορυχείο»: «Ελπίζω να μην τελειώσω σαν τον πατέρα μου: συνταξιοδοτήθηκε στα 45 του και πέθανε έναν χρόνο αργότερα». Η συνταξιοδότηση δεν είναι στο ορατό μέλλον για τον Καλάμπις: «Η προηγούμενη κυβέρνηση αφαίρεσε από το συντάξιμο χρόνο τις ημέρες ασθένειας και τις ημέρες που πήγαινα για αιμοδοσία». Μερικοί μεταλλωρύχοι έχουν πάρει τη συνήθεια να δίνουν αίμα με αντάλλαγμα μια μέρα ανάπαυσης. «Οι φιλελεύθεροι έφθασαν στο σημείο να μην υπολογίζουν το χρόνο της στρατιωτικής θητείας όσων υπηρέτησαν στα χρόνια του κομμουνιστικού καθεστώτος»!

Ο Καλάμπις εργάζεται στη δημόσια επιχείρηση KW «επτάμισυ ώρες την ημέρα, πέντε ημέρες την εβδομάδα, για 2.900 ζλότυ», δηλαδή λιγότερα από 700 ευρώ. «Ο μισθός μου αυξήθηκε κατά 150 ζλότυ (34 ευρώ) στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Και πάλι, δεν μπορώ να παραπονιέμαι. Η χήρα ενός φίλου, που σκοτώθηκε στην έκρηξη του ορυχείου της Χαλέμπα (23 νεκροί το Νοέμβριο του 2006) εισέπραξε αποζημίωση έξι μηνιαίων μισθών και μετά τίποτα». Σφίγγει τις γροθιές του, όμοιες με παλαιστή: «Στην οικογένειά μου ήμασταν όλοι ανθρακωρύχοι, από πατέρα σε γιο. Εγώ όμως είμαι ο τελευταίος. Η γυναίκα μου καθαρίζει δημόσιες τουαλέτες. Μια σύμβαση-σκουπίδι, 800 ζλότυ (150 ευρώ) το μήνα για πλήρη απασχόληση». Οι «ευέλικτες συμβάσεις εργασίας» αποκαλούνται «συμβάσεις-σκουπίδια» από αυτούς που τις υφίστανται.

Ενάντια σε «έναν κόσμο ποδηλατών και χορτοφάγων»

«Είναι δύσκολο να βρει κάποιος σταθερή δουλειά», αναστενάζει ο ανθρακωρύχος. Μετά την ένταξη της χώρας του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2004, δύο εκατομμύρια Πολωνοί μετανάστευσαν, κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Ο γιος μου και η κόρη μου ονειρεύονται να ζήσουν στη Γερμανία. Ο καπιταλισμός είναι καλός γι’ αυτούς που ξέρουν να κάνουν μπίζνες, όχι για τους υπόλοιπους», καταλήγει ο Καλάμπις σηκώνοντας τους ώμους του. Μια ετερόκλητη διακόσμηση είναι καρφιτσωμένη στον τοίχο του γραφείου του συνδικάτου: η σημαία της Αλληλεγγύης, το έμβλημα της Πολωνίας –ένας λευκός αετός σε κόκκινο φόντο– αναπόφευκτα το πορτρέτο του Πάπα Ιωάννη Παύλου του 2ου, η φωτογραφία, με αφιέρωση, ενός τοπικού πρωταθλητή της πυγμαχίας και… το ημερολόγιο του PiS για το 2016.

Ανθρακωρύχος και συνδικαλιστικός εκπρόσωπος της Αλληλεγγύης, ο Καλάμπις είναι επίσης μέλος του ακροδεξιού κόμματος. Άλλωστε, η Αλληλεγγύη είχε καλέσει τα μέλη της να ψηφίσουν υπέρ του υποψήφιου του PiS, του Αντρέι Ντούντα, στις προεδρικές εκλογές του 2015. Στις βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν, το συνδικάτο δεν υποστήριξε κάποιο κόμμα, όμως όλοι είχαν πάρει το μήνυμα… «Είμαι καθολικός, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος της ένταξής μου στο κόμμα. Το PiS είναι το μόνο που μας υποστηρίζει, είναι κοντά στον κόσμο. Μετά από την έκρηξη στο ορυχείο της Χαλέμπα, ο πρόεδρος Καζύνσκι  (2) ήρθε να μας δει· αυτό με συγκίνησε». Αντιθέτως, ο Καλάμπις σιχαίνεται τους φιλελεύθερους της Πλατφόρμας Πολιτών (PO), το κεντροδεξιό κόμμα που ήταν στην εξουσία από το 2007 ώς το 2015. Ο ανθρακωρύχος λέει ότι «σοκαρίστηκε» από την παρουσία του προέδρου Μπρονισλάβ Κομορόβσκι στην κηδεία του στρατηγού Βόιτσεκ Γιαρουζέλσκι, του κομμουνιστή ηγέτη της περιόδου 1981-1989, που έθεσε εκτός νόμου την Αλληλεγγύη. Και δεν μπόρεσε να ανεχτεί το ότι η κυβέρνηση του PO αποφάσισε, χωρίς διάλογο, τον Γενάρη του 2015, το κλείσιμο ορυχείων. «Έμαθα το επικείμενο κλείσιμο του ορυχείου μου από την τηλεόραση!», λέει οργισμένος. Είναι πεπεισμένος: ο πρώην πρωθυπουργός του PO Ντόναλντ Τουσκ, που έγινε πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, «θέλει να κλείσει όλα τα ορυχεία, ενώ αντίθετα το PiS υποσχέθηκε να τα διατηρήσει». «Οι περισσότεροι συνάδελφοι ψηφίζουν Pi, καταλήγει.

Στις 25 Οκτωβρίου 2015, το PiS κέρδισε τις κοινοβουλευτικές εκλογές (Βουλή και Γερουσία) με 37,6% των ψήφων, έναντι 24,1% των φιλελεύθερων και 8,8% των λαϊκιστών του Kukiz’15. Το προοδευτικό στρατόπεδο, μην έχοντας κατορθώσει να υπερβεί το όριο του 5% για ένα κόμμα και 8% για έναν συνασπισμό κομμάτων, δεν έχει κανέναν κοινοβουλευτικό εκπρόσωπο (3). Η Αριστερά, διασπασμένη μεταξύ της Ενωμένης Αριστεράς και του Μαζί (Razem), αλλά επίσης θύμα της υφαρπαγής των κοινωνικών ιδεών της από την αντιδραστική Δεξιά, είναι απούσα από το Κοινοβούλιο. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάιο του 2015, η προεδρική εκλογή είχε δώσει μια πρόγευση της συντηρητικής πλημμυρίδας: ο απερχόμενος φιλελεύθερος πρόεδρος Κομορόβσκι έχασε στον δεύτερο γύρο από τον σχεδόν άγνωστο Ντούντα.

Παρά τα επανειλημμένα αιτήματά μας, ουδείς από τους υπευθύνους του PiS δέχθηκε να συναντηθεί μαζί μας (4). Μια εκτενής συνέντευξη του υπουργού Εξωτερικών Βιτόλντ Βαζτσικόβσκυ στο γερμανικό ταμπλόιντ «Bild» (3 Ιανουαρίου 2016) δίνει ωστόσο μια σύνοψη της ιδεολογίας του κόμματος: «Θαρρείς κι ο κόσμος πρέπει να εξελιχθεί, σύμφωνα με το μαρξιστικό μοντέλο, προς μία μόνο κατεύθυνση: προς ένα μείγμα πολιτισμών και φυλών· έναν κόσμο ποδηλατών και χορτοφάγων που θα χρησιμοποιεί μόνο ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και θα μάχεται κάθε μορφή θρησκείας. Όλα αυτά δεν έχουν τίποτα το κοινό με τις παραδοσιακές πολωνικές αξίες. Αυτό αντιτίθεται με ό,τι έχουν στην καρδιά τους η πλειοψηφία των Πολωνών: παράδοση, ιστορική συνείδηση, αγάπη για τη χώρα τους, πίστη στο Θεό και φυσιολογική οικογενειακή ζωή, με πυρήνα έναν άντρα και μια γυναίκα»  (5).

Επιλογή μεταξύ προσωρινής εργασίας και μετανάστευσης

Ωστόσο, ο συντηρητισμός δεν είναι το μοναδικό κίνητρο των ψηφοφόρων του PiS. Τους στρατολογεί από την Πολωνία της κοινωνικής υποβάθμισης και της ανασφάλειας, αυτής που κρύβεται πίσω από τους καλούς μακροοικονομικούς δείκτες (βλ. ένθετο: Στατιστικά στοιχεία). Είναι η Πολωνία των μέσων ανθρώπων, οι οποίοι, όπως ο Καλάμπις και η οικογένειά του, έχουν υποστεί τις επιπτώσεις των ακραία νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και συνήθως έχουν τη δυνατότητα να διαλέξουν ανάμεσα σε μια «σύμβαση-σκουπίδι» των 200 ευρώ και στη μετανάστευση. Είναι η Πολωνία της υπεργολαβίας των προϊόντων μαζικής παραγωγής για τους μεγάλους ευρωπαϊκούς ομίλους, κυρίως τους γερμανικούς. Είναι η Πολωνία των συντάξεων κάτω των 300 ευρώ το μήνα. Είναι η Πολωνία του εθνικισμού, της κυριαρχίας του κλήρου, η οπαδός του προστατευτισμού, η ξενόφοβη (βλ. ένθετο: Πραγματική ξενοφοβία, μετανάστες φαντάσματα). Το PiS κατόρθωσε να προσελκύσει όλους τους δυσαρεστημένους με ένα φιλόδοξο κοινωνικό πρόγραμμα: ένα μηνιαίο επίδομα 500 ζλότυ (115 ευρώ) για κάθε παιδί, χρηματοδοτούμενο από τη φορολογία των τραπεζών και των μεγάλων αλυσίδων σουπερμάρκετ· ένα ελάχιστο ωρομίσθιο· κι ακόμα την επιστροφή της ηλικίας συνταξιοδότησης στα 60 για τις γυναίκες και στα 65 για τους άνδρες, τη στιγμή που οι φιλελεύθεροι σκόπευαν να την πάνε στα 67 χρόνια.

Ο καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας Ραντοσλάβ Μαρκόβσκι μελέτησε την εξέλιξη του PiS: «Όταν κυβερνούσαν, μεταξύ 2005 και 2007, ήταν συντηρητικοί αλλά φιλελεύθεροι στο οικονομικό πεδίο. Εξελίχθηκαν σε όλο και περισσότερο λαϊκιστές, ξενόφοβους και ευρωσκεπτικιστές Ένας καθολικός εθνικισμός, εμπλουτισμένος με ένα σοσιαλίζον κοινωνικό πρόγραμμα». Χωρίζει τους εκλογείς του κόμματος σε τρεις κατηγορίες: «Πρώτα αυτοί τους οποίους αποκαλώ ‘’σέχτα του Σμολένσκ’’: οι άνθρωποι που είναι πεπεισμένοι ότι το αεροπορικό δυστύχημα του 2010 (6) ήταν συνωμοσία του Ντόναλντ Τουσκ και του Βλαντιμίρ Πούτιν. Ύστερα είναι οι θρησκευόμενοι καθολικοί, η γνώση των οποίων για τον κόσμο συχνά συνοψίζεται σε ό,τι τους λέει ο παπάς της ενορίας –το ένα τρίτο των θρησκευόμενων Πολωνών έχουν βιώσει την προπαγάνδα της εκκλησίας». Και τέλος είναι οι άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα, που τους προσέλκυσε το κοινωνικό πρόγραμμα του κόμματος: «Το PiS μπόρεσε να κατανοήσει τις προσδοκίες των εργατών, των αγροτών… ». Η αποχή –σχεδόν 50%– φρόντισε για τα υπόλοιπα.

Κοινωνιολόγος στην αριστερή δεξαμενή σκέψης Krytyka Polityczna (Πολιτική Κριτική), ο Γιακούμπ Μαζμούρεκ αναλύει τους παράγοντες που οδήγησαν στην απόρριψη των φιλελεύθερων. «Η PO κυβέρνησε οκτώ χρόνια. Είναι πολύ για μια νέα δημοκρατία. Η πρωθυπουργός Εύα Κόπατς, που διαδέχθηκε το 2014 τον Ντόναλντ Τουσκ, ο οποίος μετακόμισε στις Βρυξέλλες, δεν ήταν χαρισματική». Οι φιλελεύθεροι δεν μπόρεσαν να ανακάμψουν κυρίως μετά από την «υπόθεση των υποκλοπών». Τον Ιούνιο του 2014, το εβδομαδιαίο συντηρητικό έντυπο «Wprost» δημοσίευσε ιδιωτικές συζητήσεις ανθρώπων του κυβερνητικού περιβάλλοντος, που υπέκλεψαν οι σερβιτόροι ενός μεγάλου εστιατορίου της Βαρσοβίας. Το χυδαίο λεξιλόγιο των ομοτράπεζων, τα μυστικά και η αλαζονεία τους κατέστρεψαν το υποτιθέμενο θεσμικό προφίλ της πλατφόρμας: «Μετά από αυτό, θεωρήθηκαν μια ελίτ αποκομμένη από την πραγματικότητα», εξηγεί ο Μαζμούρεκ.

Υπογραμμίζει επίσης την «αυτοϊκανοποίηση» των φιλελεύθερων. «Οι ηγέτες του PO είναι σχετικά ηλικιωμένοι· έζησαν τον κομμουνισμό, τις ελλείψεις. Επαναλάμβαναν συνεχώς: ‘’Κοιτάξτε το άλμα που έκανε η Πολωνία!’’. Είναι ένας λόγος που δεν βρίσκει ανταπόκριση στους νέους: δεν έχουν γνωρίσει εκείνη την εποχή. Κι όταν πηγαίνουν να εργαστούν στη Δυτική Ευρώπη, διαπιστώνουν πως εκεί οι μισθοί είναι πολύ καλύτεροι. Στο Βερολίνο, τα ενοίκια είναι λίγο ακριβότερα από αυτά της Βαρσοβίας, όμως οι άνθρωποι έχουν τριπλάσιους μισθούς. Οι προσδοκίες της πολωνικής νεολαίας είναι πολύ υψηλές». Αντίστοιχες είναι και οι απογοητεύσεις της.

Ο Πάβελ Μιχάλσκι, επιχειρηματίας, 34 ετών, μας δέχεται στην Μπυτόμ, μια πόλη της Σιλεσίας, ερημωμένη μετά από τη διακοπή λειτουργίας των ορυχείων. Κατεβασμένα ρολά, συνταξιούχοι που ζητιανεύουν… «Εδώ η ανεργία είναι 20%», αναστενάζει ο νεαρός επιχειρηματίας. Είναι μέλος του Kukiz’15, ενός αιρετικού, λαϊκίστικου, «αντισυστημικού» κόμματος που ίδρυσε ο Πάβελ Κούκιζ, ένας παλιός ρόκερ, και στο οποίο έχει παρεισφρήσει η εθνικιστική ακροδεξιά. Ο Κούκιζ συγκέντρωσε 20% των ψήφων στον πρώτο γύρο της προεδρικής εκλογής, τον Μάιο του 2015, και το κίνημά του είναι πλέον τρίτη πολιτική δύναμη της χώρας, μπροστά από την Αριστερά. Υποψήφιος του Kukiz’15 στις βουλευτικές εκλογές, ο Μιχάλσκι συγκέντρωσε 15% των ψήφων στην Μπυτόμ. «Οι νέοι μεταναστεύουν», αναστενάζει. «Στην Αγγλία ή στη Γερμανία είναι εύκολο να βρει κανείς δουλειά. Εδώ, μια φίλη νοσηλεύτρια κέρδιζε λιγότερα από 1.700 ζλότυ (400 ευρώ) τον μήνα: είναι αδύνατο να ζήσει με αυτά! Είναι ντροπή. Έφυγε λοιπόν για τη Γερμανία». Ο Μιχάλσκι δηλώνει «υπέρ της ελεύθερης αγοράς», υποστηρίζει όμως τα σχέδια του PiS για θέσπιση επιδόματος 500 ζλότυ για κάθε παιδί. «Οι άνθρωποι είναι πολύ φτωχοί. Πρέπει να βοηθηθούν». Όσον αφορά δε την παρουσία των ακραίων εθνικιστών στο κόμμα του, προτιμάει να το υποβαθμίσει: «Ξέρετε, έχει απ’ όλα το Kukiz».

Μαζικές αλλαγές των επικεφαλής των δημόσιων ΜΜΕ

Ο Ρόμπερτ Πιάτυ, 33 ετών, παρά το γεγονός ότι έχει σπουδάσει πολιτικές επιστήμες, βρίσκει μόνο δουλειά με «συμβάσεις-σκουπίδια». Αυτή την εποχή εργάζεται στο Κατοβίτσε, σε ένα κέντρο τηλεφωνικών πωλήσεων, για 1.400 ζλότυ το μήνα, δηλαδή 320 ευρώ. «Οι μισοί μου φίλοι έχουν φύγει για την Αγγλία. Κι εγώ έζησα έξι μήνες εκεί· κέρδιζα 1.200 ευρώ το μήνα». Είναι μέλος του συνδικάτου Sierpien 80 (Αύγουστος ’80, μια αναφορά στη μεγάλη απεργία της Αλληλεγγύης) και ψηφίζει το κόμμα της Αριστεράς «Μαζί» (3,6% των ψήφων), που επιθυμεί να εξελιχτεί σε ένα πολωνικό Ποδέμος. Κατανοεί όμως τους νέους που ψηφίζουν υπέρ του PiS, ελπίζοντας να επωφεληθούν από το κοινωνικό του πρόγραμμα: «Υποσχέθηκαν ένα ελάχιστο ωρομίσθιο από τον Ιούλιο του 2016». Περιμένοντας να τηρήσει τις προεκλογικές του υποσχέσεις, το PiS επιβάλλει τον έλεγχό του στους θεσμούς: μεταξύ των Χριστουγέννων και της γιορτής του Αγίου Συλβέστρου (7), η κυβέρνηση διόρισε πέντε δικαστές στο ανώτατο θεσμικό όργανο της Δικαιοσύνης, το Συνταγματικό Δικαστήριο, ψήφισε νόμο που αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας του και απέλυσε τα διευθυντικά στελέχη των δημόσιων ΜΜΕ. Και δεν είναι μόνο αυτό: το Μάρτιο, ένας νόμος αναμένεται να ορίσει επικεφαλής της Εισαγγελίας τον νέο υπουργό Δικαιοσύνης. Από τα μέσα Δεκεμβρίου του 2015, δεκάδες χιλιάδες Πολωνοί ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Επιτροπής για την Προάσπιση της Δημοκρατίας (KOD) και διαδήλωσαν. Και, γεγονός χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Επιτροπή δρομολόγησε από τις 13 Ιανουαρίου, σε βάρος της Βαρσοβίας, μια «διαδικασία προστασίας του κράτους δικαίου»: μια προκαταρκτική έρευνα για να διερευνήσει αν η Πολωνία παραβιάζει τις δημοκρατικές αρχές.

«Η Δημοκρατία στην Πολωνία είναι μια χαρά», εκτιμά η Αλεξάντρα Ρυμπίσνκα, δημοσιογράφος στο «wSieci». Στα μέσα του Ιανουαρίου, το εξώφυλλο του εβδομαδιαίου δεξιού περιοδικού παρουσίαζε, υπό τον τίτλο «Συνωμοσία εναντίον της Πολωνίας», ένα φωτομοντάζ που συνέδεε τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς με τη διχοτόμηση της Πολωνίας, το 1772. Η Ρυμπίνσκα δικαιολογεί την πολιτική του PiS: «Το PO είχε ορίσει τους δικούς του δικαστές πριν χάσει τις εκλογές. Το PiS δεν θα μπορούσε να περάσει ούτε έναν νόμο. Όσο δε για τους διορισμούς στα ΜΜΕ, είναι συνηθισμένο φαινόμενο εδώ: το 2008, δεξιοί συνάδελφοι είχαν απολυθεί κατ’ εντολή του PO. Αλλά αυτό δεν είχε εξοργίσει τότε τους δυτικούς… Η αλήθεια είναι ότι το PiS εκπροσωπεί ό,τι απεχθάνονται οι επίγονοι του Μάη του ’68 στην Ευρώπη. Η Δύση πίστευε ότι η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν θα ήταν μια εξαίρεση· είναι η σειρά της Πολωνίας να στραφεί προς τις παραδοσιακές αξίες. Οι Βρυξέλλες φοβούνται τις συντηρητικές δυνάμεις».

Λίγοι οι νέοι μεταξύ των υπερασπιστών της Δημοκρατίας

«Οι υποστηρικτές του PiS πιστεύουν ότι είναι θύματα περιφρόνησης και διωγμού από τις φιλελεύθερες ελίτ», εξηγεί ο Μαζμούρεκ. «Οι ηγέτες τους ήταν νεότεροι από τους φιλελεύθερους, τους ειρωνεύτηκαν γι’ αυτό, τους έδωσαν το παρατσούκλι Pampers! Πράγμα που εξηγεί την πικρία τους απέναντι στο πολιτικό σύστημα. Κι αφού διέσχισαν την έρημο, πιστεύουν πως ήρθε η ώρα τους. Θέλουν την εκδίκησή τους».

Με μωβ σακάκι, σκουλαρίκια στ’ αυτιά και αλογοουρά, ο χαλαρός Ματέους Κιγιόβσκι, 47 ετών, προσωποποιεί ό,τι απορρίπτει το PiS. Ο ειδικός αυτός στις τεχνολογίες της πληροφορίας ίδρυσε την Επιτροπή για την Υποστήριξη της Δημοκρατίας (KOD, Komitet Obrony Demokracji, οργάνωση πολιτών, η οποία από τον Δεκέμβρη του 2015 ξεκίνησε να διοργανώνει μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις) στο Facebook, τον περασμένο Νοέμβριο. «Σε λίγες μέρες είχαμε εγγραφεί 55.000», λέει χαμογελώντας. Επιστρέφει από το Στρασβούργο όπου, αφηγείται, η αντιπροσωπεία της KOD έτυχε «θερμής υποδοχής από τους φιλελεύθερους, τους σοσιαλιστές και τους Πράσινους». Τώρα, στα μέσα Ιανουαρίου, ασχολείται με τη διοργάνωση ενός δεύτερου κύματος διαδηλώσεων, «σε 46 πόλεις και μεταξύ της πολωνικής διασποράς στην Ευρώπη». Του δείχνουμε ένα βίντεο της ακροδεξιάς, που κατηγορεί την KOD ότι χρηματοδοτείται από τον Αμερικανό δισεκατομμυριούχο Τζορτζ Σόρος: «Δυστυχώς όχι, λέει σκασμένος στα γέλια. Αλήθεια, κανείς δεν περίμενε τέτοια πλήγματα στις ελευθερίες. Στη διάρκεια της εκστρατείας, το PiS δεν έβγαλε άχνα. Συμπεριφέρεται θαρρείς και μια εντολή τού δίνει κάθε δικαίωμα, σαν να σήμαινε η Δημοκρατία την απόλυτη εξουσία της εκλογικής πλειοψηφίας. Επιτίθεται στη βασική αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που είναι ο διαχωρισμός των εξουσιών. Θέλουμε να προστατέψουμε τις ελευθερίες μας».

Το επόμενο Σάββατο, στο Γκντανσκ, περίπου δύο χιλιάδες υποστηρικτές της KOD συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Αλληλεγγύης, μπροστά στα ναυπηγεία. Κάνουν μικρά βηματάκια μέσα στο χιόνι για να ζεσταθούν. Τα πανό τους έχουν συνθήματα για την προστασία της δημοκρατίας. Μια καρικατούρα παρομοιάζει το νέο αφεντικό της δημόσιας τηλεόρασης TVP Γιάτσεκ Κούρσκι –καταγόμενο από το Γκντανσκ και επονομαζόμενο «το πίτμπουλ του PiS»– με τον Γέρζυ Ούρμπαν, τον μισητό κυβερνητικό εκπρόσωπο του κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι διαδηλωτές κουνούν πολωνικές, ευρωπαϊκές και μερικές σημαίες LGBT (8) με το ουράνιο τόξο. Άλλοι φορούν τη λευκή μάσκα των Anonymous. Ένα τηλεκατευθυνόμενο αεροπλανάκι με κάμερα πετάει πάνω από την πλατεία και βιντεοσκοπεί. To πλήθος χαιρετάει κοροϊδευτικά τον ιπτάμενο χαφιέ.

«Είναι καθήκον μας να διαδηλώσουμε», εξηγούν δύο συνταξιούχοι, καθώς η διαδήλωση κατευθύνεται προς το κέντρο της πόλης. «Διαδηλώσαμε το 1980, δεν θέλουμε ξανά δικτατορία! Ήρθαμε να διαδηλώσουμε για τους νέους, οι οποίοι αγνοούν τι μπορεί να χάσουν». Είναι γεγονός ότι η μέση ηλικία της διαδήλωσης είναι μεγάλη: οι περισσότεροι διαδηλωτές είναι άνω των 40 ετών. «Είμαι εδώ από δική μου πρωτοβουλία, δεν με πληρώνει ο Τζορτζ Σόρος», λέει ειρωνικά μια νέα κοπέλα. Πώς εξηγεί το ότι οι νέοι δεν κινητοποιούνται; «Είναι αδιάφοροι. Δεν έχουν πολιτική συνείδηση και δεν αισθάνονται ότι το θέμα τούς αφορά. Ο μικρότερος αδελφός μου, 18 ετών, ήθελε να ψηφίσει Kukiz· τον έπεισα να ψηφίσει PO». Φθάνοντας στην οδό Ντλούγκα, στην παλιά πόλη, οι διαδηλωτές φωνάζουν «θέλουμε να είμαστε ο εαυτός μας», ένα σύνθημα της Αλληλεγγύης το 1980. Ο Αλεξάντερ Χαλλ, παλιός αντικαθεστωτικός, παίρνει τον τηλεβόα και καταγγέλλει ότι ο ηγέτης του PiS, ο Καζύνσκι, είναι ο πραγματικός ισχυρός άνδρας της χώρας, χωρίς να κατέχει δημόσιο αξίωμα. Μια σημαία τον δείχνει μαριονετίστα να χειρίζεται κατά πώς θέλει τον πρόεδρο Ντούντα και την πρωθυπουργό Μπεάτα Ζύντλο. Στις 13.30, αφού τραγούδησαν πρώτα τον εθνικό ύμνο και άκουσαν τον ύμνο της Ευρώπης, οι διαδηλωτές διαλύονται αγνοώντας μερικούς νεαρούς που τους βρίζουν αποκαλώντας τους «γουρούνια που βγήκαν από το χοιροτροφείο», βρισιά των οπαδών του PiS για αυτούς του PO.

«Η Ευρώπη να ασχοληθεί με το εκατομμύριο των μεταναστών της»

Η KOD έχει, ωστόσο, και άλλες έγνοιες εκτός από την απάθεια των νέων και την ψήφο τους υπέρ της Δεξιάς και των λαϊκιστών: την αδυναμία της να προσελκύσει κόσμο έξω από τους φιλελεύθερους κύκλους. Κανένας από τους ψηφοφόρους της Αριστεράς που συναντήσαμε δεν επιθυμεί να συμμετάσχει στις διαδηλώσεις της. «Οι φιλελεύθεροι είναι πλούσιοι, είναι το κομμάτι της κοινωνίας που επωφελήθηκε από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις», σχολιάζει ειρωνικά ο Πλάτυ, ο νεαρός με την ελαστική απασχόληση από το Κατοβίτσε. Η Άνια Ζαβάντζκα, μια φεμινίστρια από τη Βαρσοβία διαδηλώνει στο Gay Pride και στην αντιρατσιστική διαδήλωση που, κάθε 11 Νοεμβρίου, αντιπαρατίθεται στην πορεία των ακραίων εθνικιστών. Ωστόσο αρνείται να συμμετάσχει στην KOD: «Η φιλελεύθερη διανόηση είναι υπαίτια της κατάστασης», δηλώνει. «Αρνήθηκαν να χαλαρώσουν τη νομοθεσία για την άμβλωση, για να μη συγκρουστούν με την Εκκλησία (9). Έκαναν την Πολωνία μια ακραία νεοφιλελεύθερη χώρα, πολλαπλασίασαν τους νόμους εναντίον των εργατών, περιφρόνησαν και περιθωριοποίησαν τους φτωχούς. Εξ αιτίας τους η χώρα έγειρε προς τη Δεξιά».

Ο Κάρολ Γκουζκίεβιτς ήταν 16 χρόνων όταν, μαθητευόμενος μηχανοτεχνίτης, συμμετείχε στην ιστορική απεργία του Γκντανσκ, δίπλα στο Λεχ Βαλέσα, το 1980. Αφού πρώτα έγινε αντιπρόεδρος της Αλληλεγγύης στα ναυπηγεία, είναι πλέον μέλος του PiS: «Τα ναυπηγεία έχουν εγκαταλειφθεί: κάλυπταν εκατό εκτάρια το 1990, μόλις είκοσι σήμερα», συνοψίζει καθώς διασχίζουμε τα εργαστήρια των κολλήσεων. «Από δεκαεπτά χιλιάδες εργάτες το 1990, έχουν απομείνει μόλις χίλιοι σήμερα. Πλέον κατασκευάζουμε κυρίως ανεμογεννήτριες». Και καταλήγει: «Όλα αυτά εξ αιτίας του Ντόναλντ Τουσκ και της Ευρώπης. Εξ αιτίας των φιλελεύθερων, οι εργασιακοί νόμοι είναι οι χειρότεροι της Ευρώπης. Γι’ αυτό και ναι, είμαι μέλος του PiS από το 2008. Εντάχθηκα σε αυτό το κόμμα, γιατί το κοινωνικό του πρόγραμμα είναι κοντά σε εκείνο της Αλληλεγγύης». Και τόσο το χειρότερο, αν ο παλιός του μέντορας, ο βραβευμένος με το Νόμπελ της Ειρήνης Βαλέσα, δήλωσε στις 23 Δεκεμβρίου, σε μια συνέντευξη στο Ράδιο ZET, ότι η νέα κυβέρνηση ενεργούσε «ενάντια στη δημοκρατία, στην ελευθερία» και «γελοιοποιούσε την Πολωνία στον κόσμο». Όσον αφορά δε τις επικρίσεις των Βρυξελλών, ο συνδικαλιστής τις προσπερνάει με μια κίνηση του χεριού: «Η Ευρώπη να ασχοληθεί με το ένα εκατομμύριο των μεταναστών της και να αφήσει ήσυχη την Πολωνία».

Την ίδια μέρα, στο Γκντανσκ, συναντήσαμε τον παλιό αντικαθεστωτικό Στεφάν Αντάμσκι, που έγραφε, το 1980, το παράνομο έντυπο της Αλληλεγγύης: «Ο κόσμος της Αλληλεγγύης προδόθηκε από τους φιλελεύθερους. Προκάλεσαν μια βίαιη μετάβαση προς ένα δαρβινικό καπιταλισμό! Δεν εκπλήσσει που οι άνθρωποι στρέφονται προς ένα κόμμα που έχει κοινωνικό πρόγραμμα, μολονότι είναι ανεύθυνο». Ο Αντάμσκι, ένας από τους ιδρυτές της Attac (10) Πολωνίας, είναι μέλος του αριστερού κόμματος Μαζί. «Η Αλληλεγγύη δεν ήταν υπέρ του καπιταλισμού», διευκρινίζει. «Το συνδικάτο απαιτούσε από το κομμουνιστικό καθεστώς το σεβασμό των δικαιωμάτων των εργατών. Το PiS δεν αμφισβητεί τον καπιταλισμό: υπόσχεται μονάχα να τον κάνει πιο αλληλέγγυο». Και προσθέτει: «Το πιο απογοητευτικό είναι ότι τον Καζύνσκι δεν θα τον σταματήσουν οι υπερασπιστές της δημοκρατίας. Θα τον ανακαλέσουν στην τάξη οι χρηματαγορές, που θα αντιταχθούν στην εφαρμογή των κοινωνικών και προστατευτικών του μέτρων».

 

ΕΝΘΕΤΟ 1:

Στατιστικά Στοιχεία

Πληθυσμός:

38,5 εκατομμύρια κάτοικοι (έκτη χώρα σε πληθυσμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση)

Οικονομική ανάπτυξη: 3,6% το 2015 (3,3% το 2014)

ΑΕΠ:

413 δισεκατομμύρια ευρώ (έκτη σε μέγεθος οικονομία της Ευρώπης)

Κατά κεφαλήν ΑΕΠ:

18.600 ευρώ

Ανεργία:

9,8% το Δεκέμβριο του 2015 (11,4% το Δεκέμβριο του 2014).

Μέσες μεικτές αποδοχές:

686 ευρώ (1.717 ευρώ στη Γαλλία, 397 ευρώ στη Ρουμανία)

Ωριαίο κόστος εργασίας:

8,40 ευρώ (31,40 ευρώ στη Γερμανία)

Αβεβαιότητα:

Περίπου 1,5 εκατομμύρια μισθωτοί εργάζονται με ευέλικτες συμβάσεις, τις λεγόμενες «συμβάσεις-σκουπίδια».

Πηγές: Κεντρική Υπηρεσία Στατιστικής (GUS), Krytyka Politiczna, Eurostat.

ΕΝΘΕΤΟ 2:

Πραγματική ξενοφοβία, μετανάστες φαντάσματα

Στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του περασμένου φθινοπώρου, το Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (Prawo i Sprawiediwosc, PiS) επωφελήθηκε από τη μεταναστευτική κρίση της Ευρώπης για να εντείνει την ξενοφοβία. «Δείτε τη Σουηδία ή τη Γαλλία: υπάρχουν ζώνες όπου κυριαρχεί η σαρία και όπου περιπολίες επιβλέπουν την εφαρμογή της! Θέλετε να εμφανιστούν αυτά τα φαινόμενα και σε εμάς;», δήλωσε ο πρόεδρος του PiS Γιαροσλάβ Καζύνσκι, στις 16 Σεπτεμβρίου του 2015. Σε μια προεκλογική συγκέντρωση, στις 12 Οκτωβρίου, έφθασε σε σημείο να κατηγορήσει τους μετανάστες ως «φορείς της χολέρας και παρασίτων». «Οι Πολωνοί ταξιδεύουν και βλέπουν πού οδηγεί η μετανάστευση», διαβεβαιώνει η Αλεξάντρα Ρυμπίνσκα, δημοσιογράφος στο εβδομαδιαίο περιοδικό «wSieci», φιλικά διακείμενο στο PiS. «Η πολυπολιτισμικότητα δεν λειτουργεί, γι’ αυτό και δεν την θέλουν εδώ. Η προηγούμενη κυβέρνηση είχε υποχρεωθεί να δεχθεί επτά χιλιάδες. Είναι πάρα πολλοί».

Ο Αζίζ Β. είναι Τυνήσιος και ζει στη Βαρσοβία εδώ και έξι χρόνια. Μάγειρας στο επάγγελμα, καλοξυρισμένος, πίνει τα ποτηράκια του με τους Πολωνούς φίλους του, όμως παρ’ όλα αυτά νιώθει ότι η χώρα υποδοχής του τον απορρίπτει. «Είναι πολύ δύσκολο», παραδέχεται. «Τα λοξά βλέμματα· οι νέοι που στη στάση του λεωφορείου μου λένε ‘’Γύρνα σπίτι σου μουσουλμάνε τρομοκράτη’’. Πολλές φορές έχω δεχτεί επιθέσεις».

Γεννημένος στη Σενεγάλη, ο Μαμαντού Ντιουφ ζει στην Πολωνία εδώ και τριάντα χρόνια. «Το 2007, ζήτησα και πήρα την πολωνική ιθαγένεια. Ήταν το PiS τότε στην εξουσία· φοβόμουν μην με απελάσει». Διευθυντής ενός ιδρύματος για την Αφρική (Afryka.org), ο Ντιουφ συμμετέχει σε δημόσιες συζητήσεις και παρεμβαίνει στα σχολεία. «Είναι δύσκολο να αγωνιστείς ενάντια στις προκαταλήψεις», διαπιστώνει με λύπη. «Η λέξη νέγρος (murzyn) χρησιμοποιείται συστηματικά. Οι μαθητές γνωρίζουν παλιά ρατσιστικά μυθιστορήματα και ποιήματα. Κι εγώ τους εξηγώ ότι η ανθρώπινη βιολογία είναι ενάντια στην ομοιογένεια, ότι η αρχαία Ελλάδα και η αρχαία Ρώμη επωφελήθηκαν από τις επαφές με τους γείτονές τους… Ειλικρινά, πώς είναι δυνατόν να είναι φασίστας ένας Πολωνός, αν λάβεις υπ’ όψιν την ιστορία αυτής της χώρας και τη σημασία της διασποράς της σε όλο τον κόσμο;»

Χώρα χωρίς αποικιακό παρελθόν, τα μεταβαλλόμενα σύνορα και τα ιστορικά τραύματα της οποίας συνέβαλαν στην εξομοίωση της πολωνικής ταυτότητας με το λευκό χρώμα του δέρματος και τον καθολικισμό, η Πολωνία αγνοεί την πολυπολιτισμικότητα. Υπάρχουν κάποιες μειονότητες (γερμανόφωνοι, Ουκρανοί, Εβραίοι, Τάταροι μουσουλμάνοι), όμως πολύ λίγοι μετανάστες εκτός Ευρώπης: κάποιοι Βιετναμέζοι έμποροι που ήρθαν στη δεκαετία του 1970, περίπου πέντε χιλιάδες Αφρικανοί, και, πρόσφατα, μετανάστες που γίνονται δεκτοί με το σταγονόμετρο. Η πλειοψηφία των Πολωνών επιθυμούν να διατηρήσουν την ομοιογένειά τους: μόνο 4% από αυτούς επιθυμούν η χώρα τους να δεχτεί πρόσφυγες, σύμφωνα με μια έρευνα που έκανε το ινστιτούτο CBOS τον περασμένο Ιανουάριο. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και οι σεξουαλικές παρενοχλήσεις στην Κολωνία ενίσχυσαν αυτή την ξενοφοβία. «Η Γερμανία θα γίνει ισλαμική δημοκρατία», μας δηλώνει αυθόρμητα ένα μέλος του PiS. Τα αντισημιτικά γκράφιτι και οι φασιστικοί κέλτικοι σταυροί, που σχεδιάζουν συχνά υποστηρικτές ποδοσφαιρικών ομάδων, είναι συνηθισμένο φαινόμενο στους τοίχους των πόλεων. «Υπήρχε ήδη αντισημιτισμός, παρ’ όλο που μετά το ολοκαύτωμα σχεδόν δεν υπάρχουν Εβραίοι», παραδέχεται με λύπη η Μάρτα Τύτσνερ, ακτιβίστρια του αριστερού κόμματος Μαζί (Razem). «Να λοιπόν που έχουμε και ξενοφοβία χωρίς μετανάστες».

 

Cédric Gouverneur

Δημοσιογράφος, σεναριογράφος της σειράς κινουμένων σχεδίων «Légal. La fin de la prohibition» (από κοινού με τον Amazing Améziane), Casterman, Παρίσι, 2014.
Γιάννης Χρυσοβέργης

(1(Σ.τ.Μ.) Το συνδικάτο Αλληλεγγύη (Solidarność) ιδρύθηκε το φθινόπωρο του 1980, μετά από μια μακρά απεργία στα ναυπηγεία του Γκντανσκ, η οποία απλώθηκε στο σύνολο της πολωνικής βαριάς βιομηχανίας και υποχρέωσε το σταλινικό καθεστώς να επιτρέψει τη λειτουργία του πρώτου ανεξάρτητου συνδικάτου σε χώρα της επιρροής της ΕΣΣΔ. Στα τέλη του 1981, κηρύχθηκε στρατιωτικός νόμος και η Αλληλεγγύη τέθηκε εκτός νόμου. Συνέχισε να λειτουργεί σε συνθήκες παρανομίας και την άνοιξη του 1989, μετά από μήνες διαπραγματεύσεων, υπήρξε συμφωνία του συνδικάτου με το καθεστώς, που οδήγησε στις εκλογές της 4ης Ιουνίου, τις πρώτες ελεύθερες εκλογές στη χώρα από το 1945.

(2Λεχ Καζύνσκι, πρόεδρος της Πολωνίας από το 2005 ως το θάνατό του, στις 10 Απριλίου του 2010, στο αεροπορικό δυστύχημα του Σμολένσκ (96 νεκροί). Ήταν δίδυμος αδελφός του Γιαροσλάβ Καζύνσκι, πρωθυπουργού από το 2006 ώς το 2007 και σημερινού ηγέτη του PiS.

(3Με εξαίρεση τον εκπρόσωπο των γερμανόφωνων, που δεν υπόκειται στο κατώφλι του 8%.

(4Ένας ευρωβουλευτής, ο Τομάζ Πόρτσμπα, μας έδωσε μια συνέντευξη μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, στη συνέχεια όμως αρνήθηκε να συμπεριληφθούν αποσπάσματά της στο άρθρο.

(5Μετά από τη θύελλα διαμαρτυριών που προκάλεσαν αυτές οι δηλώσεις, ο υπουργός ισχυρίστηκε ότι «αστειευόταν».

(6Βλ. σημείωση Νο 2.

(7(Σ.τ.Μ.) Η ημέρα του Αγίου Συλβέστρου είναι στις 2 Ιανουαρίου. Ο Άγιος Συλβέστρος υπήρξε Πάπας της Ρώμης από το 314 ώς το 335.

(8Για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων λεσβιών, αμφισεξουαλικών και τρανς.

(9Από το 1993, η άμβλωση επιτρέπεται στην Πολωνία μόνο σε περιπτώσεις βιασμού ή κινδύνου για τη ζωή της μητέρας.

(10Association pour la taxation des transactions financières et pour l’action citoyenne (Ένωση για τη φορολόγηση των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών και για τη δραστηριοποίηση των πολιτών).

Μοιραστείτε το άρθρο