Σε κάθε γωνία της Νταϊγιέ, των νότιων προαστίων της Βηρυτού, και κατά μήκος των δρόμων στην κοιλάδα Μπεκάα, στο ανατολικό τμήμα της χώρας, τα πορτρέτα των μαχητών που σκοτώθηκαν στη Συρία αποτελούν πια μέρος του τοπίου. Η Χεζμπολά πληρώνει βαρύ τίμημα για τη συμμετοχή της στη συριακή διένεξη. Πίσω από το ταμείο του μικρού καταστήματος όπου εργάζεται, στο Ρουέις, νότια της πρωτεύουσας του Λιβάνου, η Φαράχ Κ. (1) φυλάει ευλαβικά μια φωτογραφία του αρραβωνιαστικού της, ο οποίος σκοτώθηκε το 2014 στην Γκούτα, κοντά στη Δαμασκό. «Έφευγε για να πολεμήσει δεκαπέντε μέρες στη Συρία, μετά ερχόταν μία εβδομάδα για να ξεκουραστεί, πριν ξαναφύγει», διηγείται η νεαρή γυναίκα, τυλιγμένη με ένα μακρύ μαύρο πέπλο. «Είχε συχνά προβλήματα στα μάτια και στα αυτιά λόγω του καπνού και των βομβαρδισμών. Έλεγε ότι ένιωθε συνέχεια τη μυρωδιά του αίματος. Ήταν πολύ σκληρό, αλλά δεν είχα ποτέ σκεφτεί ότι θα μπορούσε να πεθάνει…». Ως απλή αρραβωνιαστικιά, δεν έχει δικαίωμα να λάβει καμία βοήθεια, σε αντίθεση με τις χήρες των μαχητών, οι οποίες λαμβάνουν οικονομικό βοήθημα από το κόμμα. Ωστόσο, συνεχίζει να υποστηρίζει τη Χεζμπολά: «Πολλοί μαχητές πεθαίνουν. Μόνο στη γειτονιά μου, έχουν χαθεί επτά. Αλλά πρέπει να προστατεύσουν τους ιερούς τόπους μας και, εάν δεν πολεμήσουν, οι takfiri (2) θα επιτεθούν στους σιίτες του Λιβάνου».
Καμμένα αυτοκίνητα, σπασμένες βιτρίνες, άψυχα κορμιά κείτονται στη μέση ενός δρόμου γεμάτου καπνούς: στις 12 Νοεμβρίου 2015, η διπλή επίθεση αυτοκτονίας στη συνοικία Μπουρζ Αλ-Μπαραζνέχ, στην Νταϊγιέ, υπήρξε η πιο πολύνεκρη από το τέλος του εμφυλίου πολέμου στον Λίβανο, το 1990. Ωστόσο, η επίθεση δεν κατάφερε παρά να θυμίσει στους κατοίκους ότι, στο Λίβανο, τα προπύργια της Χεζμπολά παραμένουν προνομιακός στόχος του Ισλαμικού Κράτους (IΚ). Από το 2013, στις ζώνες που ελέγχει το σιιτικό ισλαμιστικό κόμμα στη Βηρυτό ή στην κοιλάδα Μπεκάα έχουν πραγματοποιηθεί δέκα επιθέσεις, για μερικές από τις οποίες έχουν αναλάβει την ευθύνη οργανώσεις που συνδέονται με την Αλ-Κάιντα. Πρόκειται για αντίποινα στη στρατιωτική υποστήριξη που παρέχει η Χεζμπολά στον συριακό στρατό, επίσημα από τον Απρίλιο του 2013.
«Η Συρία διαθέτει στην περιοχή πραγματικούς φίλους, οι οποίοι δεν θα επιτρέψουν η χώρα να πέσει στα χέρια των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ισραήλ ή των ομάδων των takfiri», είχε δηλώσει τότε ο γενικός γραμματέας του κόμματος Χασάν Νασράλα, περιγράφοντας έμμεσα τους σουνίτες αντάρτες που είχαν πάρει τα όπλα ενάντια στα στρατεύματα του Σύρου προέδρου Μπασάρ Αλ-Άσαντ. Ο Νασράλα επιβεβαίωνε, έτσι, την υποστήριξή του στο συριακό καθεστώς, το οποίο θεωρεί, όπως και το Ιράν, ως έναν από τους πυλώνες του άξονα «αντίστασης» απέναντι στο Ισραήλ.
Επέμβαση για την υπεράσπιση του
«αληθινού
Ι
σλάμ»
Μερικές ημέρες αργότερα, η Χεζμπολά συμμετείχε μαζικά στη μάχη του Κουσαΐρ, στο δυτικό τμήμα της Συρίας που συνορεύει με τον Λίβανο, το οποίο βρισκόταν τότε στα χέρια των ανταρτών. Η στρατιωτική εμπλοκή της προκάλεσε σημαντική μεταβολή στο συσχετισμό δυνάμεων, σε μια στιγμή που οι πιστές στο καθεστώς δυνάμεις έχαναν ξεκάθαρα έδαφος. Με την επέμβαση της Χεζμπολά, η περιοχή του Κουσαΐρ ανακαταλήφθηκε σε λιγότερο από έναν μήνα. Στα μαγνητοσκοπημένα στιγμιότυπα των ηττημένων μαχητών, που είχαν καταβληθεί από τη δίψα και τρέφονταν με ωμές πατάτες, είχε αποτυπωθεί η πρώτη οδυνηρή ήττα των ανταρτών.
«Στην αρχή του κύματος αμφισβήτησης του Αλ-Άσαντ, οι οπαδοί [της Χεζμπολά] δεν ένιωθαν ότι η υπόθεση τους αφορά άμεσα», εξηγεί η Κιάρα Καλαμπρέζε, η οποία μελετά τη Χεζμπολά στο [γαλλικό] Ινστιτούτο Ερευνών και Μελετών για τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο (Iremam). Όμως, η ερμηνεία που έδωσε το κόμμα για την απαγωγή Λιβανέζων σιιτών προσκυνητών στο Χαλέπι, το 2012, οι εχθρικές απέναντι στη Χεζμπολά δηλώσεις ορισμένων στελεχών της συριακής αντιπολίτευσης και οι επιθέσεις στην Νταϊγιέ διαμόρφωσαν μια πολύ ισχυρή γραμμή μέσα στο κόμμα. «Η Χεζμπολά προέταξε, κατ’ αρχήν, την ανάγκη προστασίας των ιερών τόπων των σιιτών, οι οποίοι απειλούνταν ή καταστρέφονταν από ορισμένες ομάδες ανταρτών», συνεχίζει η ερευνήτρια, η οποία θυμίζει την επίθεση στο τζαμί Σαΐντα Ζεϊνάμπ, νότια της Δαμασκού, ενός πολύ σημαντικού τόπου λατρείας των σιιτών που στεγάζει το μαυσωλείο της κόρης του χαλίφη Αλί και εγγονής του Μωάμεθ. «Η επέμβαση της Χεζμπολά στη Συρία μετατράπηκε τότε σε ιερή υποχρέωση, με σκοπό την υπεράσπιση αυτού που θεωρεί αληθινό Ισλάμ απέναντι στις ομάδες των ανταρτών, όπως το ΙΣΙΣ».
Παρ’ όλα αυτά, μια διακριτική δυσαρέσκεια, της οποίας η έκταση είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, υπέβοσκε σε ορισμένα μέλη του κόμματος. Το 2013, ο Αλί Μ., παλαιός μαχητής, του οποίου ο γιος πολεμούσε εκείνη την εποχή στη Συρία, επικρίνει την ανάμειξη της Χεζμπολά στη γειτονική χώρα: «Πάντοτε υποστήριζα την αντίσταση στο Ισραήλ, αλλά δεν βλέπω τι σχέση έχει η συριακή διένεξη». Το 2014, η ανακήρυξη χαλιφάτου από το Ισλαμικό Κράτος, μετά την κατάληψη της Μοσούλης, στο Ιράκ, έβαλε τέλος στις προσεκτικές αυτές διαφοροποιήσεις. Τώρα πια, η βάση της Χεζμπολά είναι πεπεισμένη ότι η επιβίωση του κινήματος εξαρτάται από την ικανότητά του να βοηθήσει το συριακό καθεστώς να μείνει στην εξουσία.
Οι νεαροί σιίτες έχουν παθιαστεί με την υπόθεση
Ο Αχμάντ Μπ., που πολεμά από το 2013 στη Συρία, ονειρευόταν να σταματήσει να μάχεται, έχοντας κουραστεί από τον πόλεμο θέσεων στη συνοριακή ζώνη. Η βία του ΙΣΙΣ τον έκανε να επανεξετάσει την απόφασή του: «Πρέπει οπωσδήποτε να πολεμήσουμε την τρομοκρατία στη Συρία για να εμποδίσουμε το ΙΣΙΣ να επιτεθεί στον Λίβανο». Επαναλαμβάνει διαρκώς την υποστήριξή του στο Ιράν και τη Ρωσία, τις μόνες χώρες που, στα μάτια του, πολεμούν κατά της «τρομοκρατίας», η οποία τροφοδοτείται, σύμφωνα με τον ίδιο, από την Τουρκία, τις χώρες του Κόλπου, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ. «Η Χεζμπολά κατάφερε να συνδέσει το Ισλαμικό Κράτος με το Ισραήλ», αναλύει η Καλαμπρέζε. «Η σύνδεση εδραιώθηκε σαφώς με την [ισραηλινή] επιδρομή στο Γκολάν, τον Ιανουάριο του 2015 (3). Σκοτώνοντας όσους πολεμούσαν κατά του ΙΚ, το Ισραήλ φάνηκε ως ενσάρκωση του ίδιου εχθρού».
Η υποστήριξη στην επέμβαση της Χεζμπολά στη Συρία παραμένει ισχυρή στο σύνολο της σιιτικής κοινότητας. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε το 2015 η εταιρεία Χάγια Μπίνα, της οποίας ο ιδρυτής Λοκμάν Σλιμ είναι γνωστός για τις επικριτικές θέσεις του έναντι της Χεζμπολά, το 78,7% των σιιτών εγκρίνουν την επέμβαση. Οι περίπου 1.500 «μάρτυρες» του πολέμου αυτού δεν έχουν ανακόψει τον ρυθμό στρατολόγησης. Οι νεότεροι έχουν παθιαστεί με την υπόθεση. Σύμφωνα με παράγοντα του πολιτιστικού χώρου, ο οποίος εργάζεται στο νότιο Λίβανο, η έλλειψη προοπτικών στα πολύ φτωχά προπύργια της Χεζμπολά κάνει την υπόθεση ακόμη πιο ελκυστική. «Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Χεζμπολά δίνει και μια ιδεολογική μάχη», συμπληρώνει ο Χουσεΐν Μ., από τη συνοικία Μαρ Μικαέλ, στις πύλες της Νταϊγιέ. «Τα παιδιά μπορούν να συμμετάσχουν στις κατασκηνώσεις στρατολόγησης της Χεζμπολά και, όταν είναι περίπου 16 χρόνων, τους δίνουν μια πρώτη γεύση από μάχη». Το κόμμα αποτελεί επίσης μέσο βελτίωσης της καθημερινότητας: «Η Χεζμπολά δίνει μάχες με τα όπλα, αλλά στρατολογεί και μυαλά. Έχει ανάγκη από ανθρώπους με προσόντα: δημοσιογράφους, μηχανικούς…», συνεχίζει ο νεαρός άνδρας, ο οποίος έχει χάσει δύο φίλους στη Συρία. «Πληρώνει τις σπουδές τους και μετά τους προσλαμβάνει». Ακόμη κι αν η παράταση της σύγκρουσης έχει υποχρεώσει το κόμμα να μειώσει τους μισθούς και τα βοηθήματα που χορηγεί στα μέλη του, παραμένει ελκυστική προοπτική σε μια χώρα όπου ο κατώτατος μισθός φθάνει τα 410 ευρώ τον μήνα και η παράλληλη οικονομία αντιστοιχεί στο 30% της παραγωγής.
Όξυνση των εντάσεων μεταξύ κοινοτήτων
Η Χεζμπολά αντλεί τη νομιμοποίησή της από ένα πολιτικό σχέδιο αντίστασης στο Ισραήλ και στους συμμάχους του, το οποίο κινητοποιεί κοινωνικές δυνάμεις πέρα από τους σιίτες, ειδικά μετά τον «πόλεμο των 33 ημερών», το καλοκαίρι του 2006. Με την ανάδυση του ΙΣΙΣ, κατόρθωσε να ενισχύσει την τάση αυτή και να γίνει απαραίτητη. Εμφανίζεται ως ο εγγυητής της εδαφικής ακεραιότητας του Λιβάνου απέναντι στους τζιχαντιστές. Τον Οκτώβριο του 2014, μια επίθεση του Μετώπου Αλ-Νόσρα, που συνδέεται με την Αλ-Κάιντα, σε στρατιωτικό φυλάκιο στην περιοχή του Μπριτάλ, νότια του Μπααλμπέκ, αποκάλυψε ότι ουσιαστικά η Χεζμπολά, και όχι ο στρατός, έλεγχε ορισμένα τμήματα της συνοριακής γραμμής. Μόλις περάσει κανείς το τελευταίο σημείο ελέγχου του στρατού, κοντά στο Νάμπι Σμπατ, μόνο οι σιίτες μαχητές κυκλοφορούν στους ελικοειδείς δρόμους της οροσειράς του Αντιλιβάνου για να επιστρέψουν στις θέσεις τους, αρκετά χιλιόμετρα πιο πέρα.
Η συνεργασία είχε ήδη έρθει στο φως τον Ιούνιο του 2013, με την επίθεση του σαλαφιστή σεΐχη Αχμάντ Αλ-Ασίρ κατά του στρατού στη Σάιντα. Την ώρα που πολλά τεθωρακισμένα και συστήματα διαβιβάσεων έπαθαν βλάβη κατά τη διάρκεια της επίθεσης, επενέβη η Χεζμπολά. «Οι επίλεκτοι σκοπευτές της μας κάλυψαν», εξομολογείται ο Ιμάντ Κ., στρατιώτης των λιβανέζικων ειδικών δυνάμεων, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη. Ένας απόστρατος στρατηγός παραδέχεται με πικρία: «Τι άλλο να κάνουμε; Το στράτευμα έχει ελλείψεις σε άνδρες και εξοπλισμό». Είτε υιοθετούν το πολιτικό και θρησκευτικό σχέδιο της Χεζμπολά είτε όχι, αρκετοί μη σιίτες Λιβανέζοι αναγνωρίζουν το κόμμα ως τη μόνη δύναμη που είναι σε θέση να σταματήσει το ΙΣΙΣ.
Στο πλαίσιο αυτό, η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας, στις 19 Φεβρουαρίου, να αναστείλει το πρόγραμμα βοήθειας προς τις ένοπλες δυνάμεις του Λιβάνου και να ανακτήσει εξοπλισμό αξίας 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων (2,7 δισεκατομμυρίων ευρώ) αποκτά μεγάλη σημασία.
Την ίδια ημέρα, στο Σααντιγιάτ, είκοσι χιλιόμετρα από τη Βηρυτό, ξεσπούσαν συγκρούσεις μεταξύ σουνιτικών δυνάμεων και της Σαράγια Αλ-Μουκαουάμα, των «ταξιαρχιών αντίστασης» που συνδέονται με τη Χεζμπολά. «Τα σουνιτικά στοιχεία έκοψαν τον δρόμο που οδηγεί στον Νότο, κάτι που ερμηνεύεται ως σαφές μήνυμα προς τη Χεζμπολά, καθώς ο Νασράλα πάντα επέμενε ότι είναι πολύ σημαντικό να παραμένει ανοικτός ο συγκεκριμένος οδικός άξονας που ενώνει τη Βηρυτό με τα προπύργια του κόμματος στο νότιο τμήμα της χώρας», εξηγεί ο Σλιμ, σύμφωνα με τον οποίο τέτοια περιστατικά θα μπορούσαν να πολλαπλασιαστούν. Την ώρα που ο Αλ-Άσαντ ανακτά το πλεονέκτημα στη Συρία, χάρη στην επέμβαση Ρωσίας και Ιράν, το Ριάντ καταγγέλλει «τον έλεγχο του κράτους [του Λιβάνου] από τη Χεζμπολά».
Μεταξύ των λόγων για την απόφαση της Σαουδικής Αραβίας είναι και η άρνηση του Λιβάνου, στις αρχές Ιανουαρίου, να καταδικάσει την πολιτική του Ιράν στην περιοχή και να χαρακτηρίσει τη Χεζμπολά «τρομοκρατική οργάνωση». Αφού απέλασε Λιβανέζους επιχειρηματίες και διέταξε τους υπηκόους του να μη μεταβαίνουν στη Χώρα των Κέδρων, το ουαχαμπιτικό βασίλειο και οι πέντε άλλες μοναρχίες του Κόλπου υιοθέτησαν τελικά, στις 2 Μαρτίου, ψήφισμα για να ασκήσουν πίεση στη Χεζμπολά, η οποία συμμετέχει στην κυβέρνηση και κυριαρχεί στην πολιτική ζωή του Λιβάνου –όπως μαρτυρά ο ρόλος της στις άκαρπες, από τον Μάιο του 2014, προσπάθειες εκλογής νέου Προέδρου της Δημοκρατίας από το κοινοβούλιο. Μολονότι η συριακή διένεξη έχει ενισχύσει τη θέση της Χεζμπολά στον Λίβανο, έχει επίσης οξύνει και τις εντάσεις μεταξύ των διαφόρων κοινοτήτων. Η ρητορική μερίδας των σουνιτών, οι περισσότεροι από τους οποίους υποστηρίζουν τη συριακή αντιπολίτευση, έχει ριζοσπαστικοποιηθεί. Η απουσία ισχυρής σουνιτικής ηγεσίας και η χειραγώγηση της ριζοσπαστικοποίησης από ορισμένους πολιτικούς απλώς έχουν οξύνει την κατάσταση. «Στο πλαίσιο αυτό, η θέση της Χεζμπολά στη Συρία είναι άκρως προβληματική», προειδοποιεί ο Σλιμ. «Η σκλήρυνση κινδυνεύει να γίνει ακόμη πιο επικίνδυνη με την παρουσία στον Λίβανο 1,5 εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων που, στην πλειοψηφία τους, είναι εχθρικοί προς τη Χεζμπολά». Στην εικόνα αυτή προστίθενται και οι πρόσφατες κυρώσεις του αμερικανικού Κογκρέσου, τον περασμένο Δεκέμβριο, με τις οποίες η Χεζμπολά χαρακτηρίζεται πια όχι απλώς τρομοκρατική, αλλά και εγκληματική οργάνωση. Η απόφαση υποχρεώνει τις τράπεζες του Λιβάνου να μην δέχονται πελάτες που συνδέονται με το σιιτικό κόμμα. Και ένα συμπληρωματικό στοιχείο, σύμφωνα με τον Σλιμ, για να επιβαρυνθεί λίγο ακόμη η κατάσταση: «Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς εάν, μακροπρόθεσμα, οι πιέσεις αυτές θα αποδυναμώσουν τη Χεζμπολά. Άμεσα, πάντως, οι εξελίξεις σίγουρα θα τροφοδοτήσουν μίση».
[.]
[.]
ΕΝΘΕΤΟ
Η αύρα της αντίστασης στο Ισραήλ
Η Χεζμπολά («Κόμμα του Θεού» στα αραβικά) γεννήθηκε στους κόλπους της σιιτικής κοινότητας μετά την εισβολή των Ισραηλινών στρατευμάτων στον νότιο Λίβανο, το 1982. Η ύπαρξή της ωστόσο δεν επισημοποιήθηκε παρά το 1985, με τη δημοσίευση ανοικτής επιστολής. Στο μανιφέστο αυτό, η Χεζμπολά δήλωνε την επιδίωξή της να αποτελέσει την αιχμή της «αντίστασης» απέναντι στο Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πολιτικό κόμμα και ταυτόχρονα πολιτοφυλακή που συμμετέχει στον εμφύλιο πόλεμο του Λιβάνου, η Χεζμπολά δηλώνει πίστη στον πνευματικό ηγέτη της ιρανικής ισλαμικής επανάστασης, με την οποία ανετράπη ο σάχης το 1979. Και ο αγιατολάχ Ρουχολά Χομεϊνί και ο Μοχάμαντ Χουσεΐν Φαντλαλά, ο οποίος θεωρείται πνευματικός ηγέτης της Χεζμπολά, σπούδασαν στη Νατζάφ του Ιράκ, τον τόπο εκπαίδευσης των σιιτών ανώτερων κληρικών.
Το κόμμα αναπτύσσει δίκτυο αλληλεγγύης (σχολεία, ενώσεις, νοσοκομεία), εξασφαλίζοντας μια θέση στο εσωτερικό της σιιτικής κοινότητας, η οποία ήταν μέχρι τότε περιθωριοποιημένη στον Λίβανο. Και μπορεί να υπολογίζει σε οικονομική υποστήριξη, στελέχωση και προμήθεια πολεμικού εξοπλισμού από το Ιράν. Η Χεζμπολά, ως ένοπλο κίνημα, συνεχίζει να μάχεται κατά της ισραηλινής κατοχής και έρχεται πιο κοντά με το συριακό καθεστώς. Το 1989, οι συμφωνίες του Ταέφ, με τις οποίες τερματίζεται ο εμφύλιος πόλεμος στον Λίβανο, προκαλούν στο εσωτερικό του κόμματος μια διαδικασία «λιβανοποίησης». Η Χεζμπολά εγκαταλείπει τον στόχο ίδρυσης ισλαμικού κράτους και, το 1992, με την παρότρυνση του νέου ηγέτη της Χασάν Νασράλα, συμμετέχει για πρώτη φορά στις εκλογές, διατηρώντας ταυτόχρονα και τη στρατιωτική της πτέρυγα, τη στιγμή που οι υπόλοιπες πολιτοφυλακές είχαν δεχτεί να αφοπλιστούν.
Μετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού του Λιβάνου Ραφίκ Χαρίρι, στις 14 Φεβρουαρίου 2005 στη Βηρυτό, οι υποψίες που βαραίνουν τη Δαμασκό και τη Χεζμπολά αποδυναμώνουν το κίνημα και προκαλούν πόλωση στην κοινωνία. Αλλά, μαζί με τους σιίτες και τους χριστιανούς συμμάχους του, το κόμμα καταφέρνει να κάνει επίδειξη δύναμης, συγκεντρώνοντας αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές στους δρόμους της Βηρυτού, στις 8 Μαρτίου. Στις 14 Μαρτίου, τα εχθρικά προς τη Συρία κόμματα σουνιτών, δρούζων και χριστιανών προχωρούν, με τη σειρά τους, σε μια γιγάντια διαδήλωση και πετυχαίνουν την απόσυρση του συριακού στρατού, που βρισκόταν στον Λίβανο από το 1976. Στο τέλος, επιτυγχάνεται συμβιβασμός και δύο μέλη της Χεζμπολά συμμετέχουν για πρώτη φορά σε κυβέρνηση ευρείας συνεργασίας. Την επόμενη χρονιά, η νέα ισραηλινή επίθεση αρχίζει και ενισχύει τη δημοτικότητα του κόμματος. Καταφέρνοντας καθοριστικά πλήγματα στον αντίπαλο, η Χεζμπολά δικαιολογεί την αυτονομία δράσης της και την άρνησή της να καταθέσει τα όπλα.
