«Βγείτε και ευχαριστηθείτε τα δημόσια πάρκα». Η δημοτική αφίσα που ανακοινώνει την άφιξη της άνοιξης στους δρόμους της Στοκχόλμης θα μπορούσε να εκληφθεί και ως πρόκληση σε σχέση με τα τέσσερα δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν περιορισμένοι αλλού στον κόσμο. Βέβαια από τα τέλη Μαρτίου ο σταθμός του μέτρο Άμπραχαμσμπεργκ είναι άδειος την ώρα αιχμής. Η χρήση των δημόσιων μέσων μεταφοράς μειώθηκε κατά τα δύο τρίτα μέσα σε ένα μήνα, ενώ όλα ή σχεδόν όλα λειτουργούν. Στον ηλεκτρονικό πίνακα με τα κόκκινα ψηφία για την επόμενη άφιξη του συρμού πέρνα και ξαναπέρνα το μήνυμα «Μην μετακινείστε εάν δεν είναι απαραίτητο». Απέναντι φτάνει το λεωφορείο. Φορώντας μπλε γάντια λάτεξ, ο οδηγός νεύει στον κόσμο ότι πρέπει να ανεβεί από την πίσω πόρτα. Στον καθρέφτη το βλέμμα του εξετάζει τους επιβάτες, που είναι σπάνιοι και χωρίζονται από αυτόν με μία ταινία.
Η σουηδική πρωτεύουσα χαμηλώνει τους ρυθμούς της ώστε να φρενάρει την εξέλιξη του κορονοϊού. Ακολουθώντας τις συστάσεις της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας, από τις 29 Μαρτίου απαγορεύονται οι συναθροίσεις άνω των 50 ατόμων. Στα λύκεια και τα πανεπιστήμια ενθαρρύνονται η μελέτη και τα μαθήματα εξ αποστάσεως, όμως τα ιδρύματα που υποδέχονται το κοινό παραμένουν ανοιχτά: σχολεία, βιβλιοθήκες, γυμναστήρια. Τα μπαρ και τα εστιατόρια οφείλουν να προβλέπουν αρκετό χώρο και μία θέση καθήμενων για κάθε πελάτη. Στις πισίνες η απουσία του ναυαγοσώστη είναι χαρακτηριστική του γενικού κανόνα: ο καθένας είναι υπεύθυνος για να αποφύγει να πνιγεί όπως και για να μεταδώσει ή να μολυνθεί από τον ιό.
Την 1η Απριλίου, το υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Υποθέσεων υπενθύμισε την επίσημη σύσταση: «Κρατήστε τις αποστάσεις και αναλάβετε την προσωπική σας ευθύνη». Σε κανονικές συνθήκες η αρχή αυτή είναι τόσο βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία που ένα απλό κρύωμα οδηγεί χάριν ευγένειας στην ακύρωση ενός δείπνου ή σε τηλεργασία από το σπίτι. Οι Σουηδοί συνηθίζουν να κρατούν τις αποστάσεις τους στις μεταφορές ή στους δημόσιους χώρους. Η τηλεργασία συγκαταλέγεται στις συνήθειές τους. Με το 90% του πληθυσμού να είναι χρήστες του Διαδικτύου, η χώρα διεξάγει μια ξέφρενη κούρσα για «τα πάντα ψηφιακά», κάτι που διευκολύνει την εφαρμογή των συστάσεων ή ακόμα και την επιτήρηση των ανώνυμων δεδομένων για την κίνηση του πληθυσμού από την Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας (1). Από την ψυχαγωγία μέχρι τις συναλλαγές με το Δημόσιο και τις παραγγελίες στο σπίτι, το Διαδίκτυο ευνοεί το «ο καθένας για την πάρτη του». Κάτι που σε κανονικές συνθήκες μοιάζει επιβλαβές, αυτές τις τελευταίες μέρες φαίνεται φυσιολογικό.
Έχοντας εμπιστοσύνη στους θεσμούς της χώρας τους, οι Σουηδοί υποστηρίζουν τη συγκεκριμένη στρατηγική. Πλήρης περιορισμός δεν θα υπάρξει γιατί θα ήταν αντίθετος στο Σύνταγμ,α που εγγυάται σε κάθε Σουηδό «την ελευθερία να μετακινείται στο εσωτερικό της χώρας ή να βγαίνει έξω από αυτήν». «Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε το αύριο όταν θα κοιτάμε πίσω για να δούμε αν σεβαστήκαμε τις ελευθερίες μας και τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που τόσο ψηλά έχουμε», υπογραμμίζει η Τίτι Μάτσον, καθηγήτρια δημοσίου δικαίου στο πανεπιστήμιο της Λουντ (2). Σε αντίθεση με τους Σκανδιναβούς γείτονές της, που έκλεισαν τα σχολεία και τα σύνορά τους, η Σουηδία δεν διαθέτει νομικό πλαίσιο που θα επέτρεπε να εφαρμοστεί κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε περίοδο ειρήνης. Αυτό δεν εμπόδισε τις αρχές να δράσουν ήδη από τον Φεβρουάριο. Μόλις οι επιστήμονες επιβεβαίωσαν στην επιθεώρηση «Science» ότι επρόκειτο για πανδημία, εξειδικευμένοι γιατροί όπως και υπεύθυνοι της δημόσιας ασφάλειας και των κοινωνικών υπηρεσιών κάνουν σχεδόν καθημερινές ανακοινώσεις από το βήμα της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας.
Σε αυτούς προστίθεται συχνά και ο σοσιαλδημοκράτης πρωθυπουργός Στέφαν Λεβέν, ο οποίος συμβουλεύεται τους επιστήμονες, ενώ ταυτόχρονα διαβουλεύεται με τους επικεφαλής του κόμματος. Τα άτομα που θεωρούνται υψηλού κινδύνου, όπως οι άνω των 70 ή όσοι υποφέρουν από αναπνευστικά προβλήματα, ενθαρρύνονται να περιορίζουν τις κοινωνικές συναναστροφές τους και να κάνουν περιπάτους σε ανοιχτούς χώρους. Οργανώθηκε βοήθεια για τα ψώνια από εθελοντές. Απαγορεύθηκαν οι επισκέψεις σε ιδρύματα φροντίδας για ηλικιωμένους. Στις αρχές Μαρτίου, δημιουργήθηκε η Εθνική Ομάδα Πάλης ενάντια στην Πανδημία και ξεκίνησαν να γίνονται τεστ. Όμως, παρ’ όλο που ο αριθμός των τεστ (95 για 10.000 κατοίκους) είναι ανώτερος από εκείνον της Γαλλίας, παραμένει χαμηλότερος από των άλλων σκανδιναβικών χωρών, ιδιαίτερα της Ισλανδίας, όπου πάνω από ένας στους δέκα κατοίκους είχε ελεγχθεί μέχρι τα μέσα Απριλίου.
Όσο περνούσαν οι εβδομάδες, πλαίσια από πλεξιγκλάς εμφανίστηκαν μπροστά από τα ταμεία των καταστημάτων, μπήκαν σημάδια στο πάτωμα και στο έδαφος για τις ουρές αναμονής. Υπήρξαν επίσης ελλείψεις σε αντισηπτικό τζελ, σε χαρτί τουαλέτας, σε ρύζι και σε μαγιά ψωμιού. Πολιτιστικές εκδηλώσεις ακυρώθηκαν, αλλά κάποιες μετακόμισαν στο Διαδίκτυο. Στη βόλτα, τα κεφάλια γυρνούν μόλις κάποιος βήξει. Αντί να βγαίνουν το Σαββατόβραδο, οι κάτοικοι της Στοκχόλμης μένουν πια σπίτι.
Η κουλτούρα της συναίνεσης δοκιμάζεται από τον μαραθώνιο της πανδημίας
Από τις αρχές Μαρτίου, περίπου 60.000 άτομα απολύθηκαν και 100.000 βρίσκονται πρακτικά σε ανεργία. Μια τέτοια αύξηση σε τόσο μικρό διάστημα δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί από το 1992. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι το ποσοστό της ανεργίας θα μπορούσε να περάσει φέτος από το 6,8% στο 9% ή ακόμα και στο 13% (3).
Η Σουηδία δεν αποτελεί παράδεισο, όπου όλα χαρακτηρίζονται από τάξη και ομορφιά. «Η χώρα δεν ήταν προετοιμασμένη. Τα στρατηγικά αποθέματά της εξαντλήθηκαν προοδευτικά από τον Ψυχρό Πόλεμο», διαπιστώνει ο κ. Λεβέν. Το σουηδικό σύστημα δημόσιας υγείας πληρώνει έτσι το τίμημα 30 χρόνων αυξανόμενης ιδιωτικοποίησης και μειώσεων στον προϋπολογισμό με 2,2 κρεβάτια νοσοκομείου για 1000 κατοίκους (4) , τέσσερις φορές λιγότερα απ’ ό,τι στην Γερμανία και έξι απ’ ό,τι στην Ιαπωνία. Νοσοκομεία, Κέντρα Υγείας, οίκοι ευγηρίας υποφέρουν από έλλειψη εξοπλισμού και εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού. Όπως και αλλού στην Ευρώπη, η στρατηγική της αντιμετώπισης της πανδημίας συνίσταται στο να μην υπερχειλίζουν τα νοσοκομεία, ενώ ο στρατός και η πολιτική προστασία δημιουργούν ειδικές μονάδες εκτός πόλεων.
Παρ’ όλο που αποτελούν ακόμα μειοψηφία, πολλές φωνές υψώνονται για να ζητήσουν πλήρη περιορισμό, επιχειρηματολογώντας με βάση τα αποτελέσματα άλλων σκανδιναβικών χωρών. Ωστόσο, αντίθετα με άλλες χώρες, η Σουηδία μετρά θανάτους τόσο σε οίκους ευγηρίας όσο και στο σπίτι ή το νοσοκομείο. «Θα παρουσιάζαμε ίσως έναν μεγαλύτερο αριθμό θανάτων εάν μετρούσαμε όπως η Σουηδία», αναγνώρισαν οι νορβηγικές αρχές. Εξάλλου, από τις 10 Απριλίου, ο αριθμός των νέων κρουσμάτων μειωνόταν, όπως και εκείνος των κρουσμάτων στις ΜΕΘ (5).
«Όχι, η στρατηγική της Σουηδίας δεν είναι η ανοσία της αγέλης.» Σε μια συνέντευξη Τύπου της Υπηρεσίας Δημόσιας Υγείας, ο επικεφαλής επιδημιολόγος Άντρες Τέγκνελ βομβαρδίστηκε με ερωτήσεις για τη διαφορά των αποτελεσμάτων με τις γείτονες χώρες, την οποία αιτιολόγησε κυρίως ως αποτέλεσμα γεωγραφικής απόστασης. Εμπιστεύθηκε όμως σε μια δημοσιογράφο της φινλανδικής τηλεόρασης: «Νομίζω ότι όλες οι χώρες προσδοκούν την ανοσία της αγέλης. Γιατί μόνο όταν πολλά άτομα αποκτήσουν ανοσία το ποσοστό διάδοσης θα μειωθεί από μόνο του με τρόπο μόνιμο» (6).
H κουλτούρα της συναίνεσης μπήκε σε δοκιμασία από τον μαραθώνιο της πανδημίας. Ιστορικό γεγονός, η κυβέρνηση μειοψηφίας –σοσιαλδημοκράτες και οικολόγοι με την στήριξη χωρίς συμμετοχή στην κυβέρνηση του Κόμματος της Αριστεράς– έλαβε ενισχυμένες εξουσίες για τρεις μήνες. Από τις 18 Απριλίου μπορεί να δρα ώστε να διαχειρίζεται την καθημερινότητα της πανδημίας, ενώ το Κοινοβούλιο δεν έχει τον έλεγχο παρά εκ των υστέρων. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος διακυβέρνησης με διατάγματα δεν προαναγγέλλει υπερεξουσίες: «Δεν είναι δυνατόν να νομοθετήσεις ενάντια σ’ έναν ιό. Η κρίση θα είναι μακρά, θα είναι σκληρή», διακηρύσσει ο κ. Λεβέν, που εξακολουθεί να κάνει επίκληση στην κοινή λογική του πληθυσμού. Από τις αρχές Απριλίου, η περίφημη αφίσα «Βγείτε και ευχαριστηθείτε τα δημόσια πάρκα» εξαφανίστηκε από τους δρόμους.
