Κάθε δέκα χρόνια, κατά τη διάρκεια της απογραφής πληθυσμού, οι ΗΠΑ επαναχαράσσουν τον εκλογικό χάρτη τους προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα δημογραφικά δεδομένα. Αν και παρουσιάζεται ως μια τεχνική, σχεδόν αριθμητική υπόθεση –εντός της ίδιας διοικητικής διαίρεσης, κάθε εκλογική περιφέρεια θα πρέπει να συγκεντρώνει τον ίδιο αριθμό κατοίκων (συν-πλην 5%)– το εγχείρημα αποδεικνύεται κατεξοχήν πολιτικό. Με τις αποφάσεις να λαμβάνονται από τις κυβερνώσες πλειοψηφίες κάθε Πολιτείας, το εκάστοτε πολιτικό στρατόπεδο έχει τη δυνατότητα να διαμορφώσει στα μέτρα του τις εκλογικές περιφέρειες κατά τρόπο που θα διευκολύνει την εκλογική νίκη του, συμπυκνώνοντας ή αραιώνοντας τη μία ή την άλλη δημογραφική ομάδα. Έτσι, οι Ρεπουμπλικανοί προτιμούν εκλογικές περιφέρειες όπου πλειοψηφούν οι λευκοί. Στο Τέξας, για παράδειγμα, μεταξύ 2000 και 2010 το ποσοστό των λευκών μειώθηκε από 52% σε 45% στο σύνολο του πληθυσμού. Εντούτοις, το 2012, χάρη στη μαγεία του gerrymandering («μαγείρεμα» του εκλογικού χάρτη), οι λευκοί αποτελούσαν την πλειοψηφία στο 70% των εκλογικών περιφερειών της Πολιτείας (1).
Η ανακατανομή των εκλογικών περιφερειών που ακολούθησε την απογραφή του 2020 συνέχισε και αυτή τη μακρά παράδοση χειραγώγησης της αμερικανικής εκλογικής διαδικασίας. Έτσι, ενώ το 95% της δημογραφικής αύξησης στο Τέξας μεταξύ 2010 και 2020 προέρχεται από τις φυλετικές μειονότητες, ο νέος εκλογικός χάρτης που υιοθετήθηκε στις 25 Οκτωβρίου του προηγούμενου έτους δεν τους εγγυάται κανένα πρόσθετο εκλογικό βάρος (2). Στη Βόρεια Καρολίνα, δέκα από τις δεκατέσσερις νέες εκλογικές περιφέρειες του Κογκρέσου είναι βέβαιο πως θα εκλέξουν Ρεπουμπλικανούς, ενώ οι τελευταίες προεδρικές εκλογές έδειξαν μια ισορροπημένη λαϊκή ψήφο μεταξύ Δημοκρατικών (48,6%) και Ρεπουμπλικανών (49,9%).
Στέρηση πολιτικής εκπροσώπησης
Ένα επιπλέον πρόβλημα τίθεται στους νομοθέτες: η απογραφή του πληθυσμού των φυλακών. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Σύνταγμα, κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε ίση εκπροσώπηση σύμφωνα με την αρχή «ένας άνθρωπος, μία ψήφος». Πού λοιπόν θα πρέπει να απογραφούν οι φυλακισμένοι; Στον τόπο όπου βρίσκεται η φυλακή; Ή στη διεύθυνση της προηγούμενης κατοικίας τους; Το Γραφείο Απογραφών λαμβάνει υπόψη τον «τόπο συνήθους κατοικίας», που ορίζεται ως ο τόπος όπου οι άνθρωποι κοιμούνται και τρώνε. Ως εκ τούτου, από το 1790, λαμβάνεται υπόψη η διεύθυνση της φυλακής. Η επιλογή αυτή, ανώδυνη για σχεδόν δύο αιώνες, ξεκίνησε να αποτελεί πρόβλημα μετά τις πολιτικές μαζικής φυλάκισης της δεκαετίας του 1980, που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση: περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι είναι φυλακισμένοι στις ΗΠΑ, ένας πληθυσμός αντίστοιχος με εκείνον του Νέου Μεξικού. Λαμβάνοντας υπόψη την υπερεκπροσώπηση των φυλετικών μειονοτήτων στον πληθυσμό των φυλακών (το ποσοστό φυλάκισης των μαύρων είναι πέντε φορές μεγαλύτερο από εκείνο των λευκών (3) ), αλλά και την τοποθεσία των φυλακών (κατά κύριο λόγο σε αγροτικές περιοχές με λευκό πληθυσμό), το ζήτημα του τόπου απογραφής τους αποκτά ιδιαίτερη στρατηγική σημασία.
«Κατά την ανακατανομή των εκλογικών περιφερειών [redistricting] σύμφωνα με την απογραφή του 2000 ήταν που παρατηρήσαμε για πρώτη φορά την ύπαρξη του προβλήματος», εξηγεί ο Μάικ Γουέσλερ, υπεύθυνος επικοινωνίας της οργάνωσης Prison Policy Initiative, η οποία μάχεται κατά της μαζικής φυλάκισης. Το 2008, οι «New York Times» περιέγραφαν την κατάσταση στην κομητεία Τζόουνς της Αϊόβα: η μία εκ των τεσσάρων εκλογικών περιφερειών της, με τον πληθυσμό κάθε μιας να ανέρχεται σε 1.400 άτομα, στην πραγματικότητα αποτελείτο από 58 ελεύθερους πολίτες –όλοι οι υπόλοιποι ήταν κρατούμενοι, στερούμενοι του δικαιώματος ψήφου (4). Ένας δημοσιογράφος ρώτησε τότε τον Ντάνι Ρ. Γιανγκ, εκλεγμένο μέλος του δημοτικού συμβουλίου της Αναμόζα, έδρα της κομητείας: «Θεωρείτε ότι υπάγονται στη δικαιοδοσία σας;». Η απάντησή του: «Δεν ψηφίζουν, άρα στην πραγματικότητα όχι». Στην πράξη, οι κρατούμενοι δεν έχουν καμία επαφή με τους θεσμούς, τους αιρετούς αντιπροσώπους και τις υπηρεσίες του τόπου κράτησης ενώ, μόλις αποφυλακιστούν, οι περισσότεροι επιστρέφουν στον προηγούμενο τόπο διαμονής τους. Γιατί να επιμείνει κάποιος σε μια συγκαταρίθμηση που φαίνεται να αψηφά τη λογική;
«Ορισμένες κομητείες φτάνουν το ελάχιστο νόμιμο όριο που τους δίνει το δικαίωμα να εκλέξουν αντιπρόσωπο μονάχα χάρη στην ύπαρξη φυλακής στο έδαφός τους», εξηγεί η Μπριάννα Ρέμστερ, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Βιλανόβα στα προάστια της Φιλαδέλφεια. Σε συνεργασία με τον συνάδελφό της Ρόρι Κράμερ μελέτησαν τον εκλογικό χάρτη της Πενσυλβάνια (που μετρά εξήντα επτά κομητείες). Προσδιόρισαν τέσσερις αγροτικές εκλογικές περιφέρειες που χωρίς τον πληθυσμό των φυλακών θα ήταν πολύ αραιοκατοικημένες για να εκλέγουν αντιπρόσωπο. Αντιστρόφως, τέσσερις αστικές περιφέρειες θα ήταν υπερβολικά πυκνοκατοικημένες εάν υπολογίζαμε τον πληθυσμό των φυλακών στην άλλη πλευρά της Πολιτείας, γεγονός που θα οδηγούσε στη δημιουργία μιας νέας περιφέρειας, της οποίας ο πληθυσμός, κατά κύριο λόγο μαύρος, θα είχε κάθε ευκαιρία να εκλέξει ένα Δημοκρατικό αντιπρόσωπο, πιθανότατα και μαύρο (5). Η συγκαταρίθμηση του πληθυσμού των φυλακών στον τόπο κράτησής τους «δίνει μεγαλύτερη πολιτική δύναμη στους πολίτες που κατοικούν κοντά σε φυλακές, καθώς είναι πολύ πιο εύκολο για εκείνους να έρθουν σε επαφή με τον εκλεγμένο αντιπρόσωπό τους», σχολιάζει η Ρέμστερ. «Με τον ανταγωνισμό να είναι μικρότερος, η φωνή τους μπορεί να ακουστεί», συμπληρώνει ο Γουέσλερ. «Εάν ένας τοπικός βουλευτής έχει να ακούσει είκοσι παραπονούμενους πολίτες και ένας άλλος εκατό, αυτό δημιουργεί ανισορροπίες ακόμα και σε αυτές τις αγροτικές κομητείες.» Για παράδειγμα, οι φυλακισμένοι αποτελούν το 80% του πληθυσμού μιας περιφέρειας της κομητείας Τζούνο, στο Ουισκόνσιν. Παρ’ όλα αυτά, το περίπου 20% των ελεύθερων κατοίκων εκλέγει αντιπρόσωπο και έτσι αυτομάτως υπερεκπροσωπείται συγκριτικά με τους κατοίκους γειτονικών περιφερειών που δεν διαθέτουν φυλακές.
Επιπλέον, ενώ η πλειονότητα των Αμερικανών κρατουμένων προέρχεται από αστικές περιοχές, ο εγκλεισμός τους πραγματοποιείται ως επί το πλείστον σε αγροτικές περιοχές, μακριά από τα σπίτια τους. Η μέθοδος υπολογισμού που υιοθετήθηκε κατά τη διαδικασία της απογραφής εξαλείφει έτσι ένα μέρος του πληθυσμού του κέντρου των πόλεων, συχνά μαύρου ή ισπανόφωνου, στερώντας από τις συνοικίες τους την ισότιμη πολιτική εκπροσώπηση, αλλά και ορισμένες υπηρεσίες. «Μεταξύ των κρατουμένων του Ιλινόις, το 60% προέρχεται από την κομητεία Κουκ, στην οποία ανήκει το Σικάγο, όμως το 99% εξ αυτών απογράφεται εκτός της κομητείας», μας εξηγεί ο Λα Σον Κ. Φορντ, Δημοκρατικός και μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων του Ιλινόις. Πρόκειται, σύμφωνα με αυτόν, για ένα «δημοκρατικό διακύβευμα», ενώ η Ρέμστερ και ο Κράμερ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για «παραβίαση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος της ισότιμης εκπροσώπησης».
Οι αντιδράσεις απέναντι στη συγκεκριμένη μέθοδο υπολογισμού συνεχώς πληθαίνουν, ακόμα και μεταξύ των Ρεπουμπλικανών από αγροτικές περιοχές χωρίς φυλακές στο έδαφός τους, καθώς βλέπουν με κακό μάτι αυτή τη μορφή ανισότητας. Μέχρι στιγμής, δώδεκα Πολιτείες (μεταξύ τους η Νέα Υόρκη, η Καλιφόρνια, το Κολοράντο και η Νεβάδα) και περισσότερες από διακόσιες κομητείες, πόλεις ή περιφέρειες έχουν ήδη λάβει μέτρα για να μετριάσουν τα ελαττώματα της απογραφής. Μια λύση είναι η τοποθέτηση των κρατουμένων στην παλιά τους διεύθυνση κατά τη διάρκεια του επαναπροσδιορισμού των εκλογικών περιφερειών. Στο Ιλινόις, ένας νόμος που ψηφίστηκε με την υποστήριξη του Λα Σον Φορντ θα υποχρεώνει από το 2025 τη διοίκηση των φυλακών να συλλέγει και να κοινοποιεί κάθε χρόνο τις διευθύνσεις των κρατουμένων πριν από τη φυλάκισή τους, ώστε να επιτρέπει στις εκλογικές επιτροπές να τους προσμετρούν στην περιοχή προέλευσής τους. «Είναι μια αρχή και ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση», διαβεβαιώνει.
Το απλούστερο βεβαίως θα ήταν να αλλάξουν οι κανόνες της απογραφής. «Εάν το Γραφείο Απογραφών αλλάξει τον τρόπο απογραφής του πληθυσμού των φυλακών, το πρόβλημα θα επιλυθεί ομοιόμορφα σε ολόκληρη την επικράτεια», υποστηρίζει ο Γουέσλερ. Εξάλλου, το Γραφείο Απογραφών έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της απογραφής του 2020, συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες σχόλια, το σύνολο σχεδόν των οποίων (77.863 στα 77.887) προέκρινε τον υπολογισμό της τελευταίας διεύθυνσης πριν από τη φυλάκιση ως τόπο κατοικίας των κρατουμένων (6). Όμως, με το πρόσχημα ότι «η λύση αυτή δεν θα ήταν συμβατή με την έννοια της “συνήθους κατοικίας”» και ότι «η ανακατανομή των εκλογικών περιφερειών εμπίπτει στην αρμοδιότητα των Πολιτειών», η διοίκηση του Γραφείου απέρριψε τελικώς την συγκεκριμένη επιλογή. Θα περιοριστεί στην παροχή των νέων δεδομένων στις εκλογικές επιτροπές, οι οποίες με τη σειρά τους θα μπορούν να πράξουν κατά το δοκούν.
Το 2010, μονάχα δύο Πολιτείες είχαν λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος της απογραφής των κρατουμένων. Σήμερα, είναι έξι φορές περισσότερες. Μια εξέλιξη που δημιουργεί αισιοδοξία σε ακτιβιστές, ερευνητές και βουλευτές, αλλά και την ελπίδα ότι το πρόβλημα θα μπορούσε να επιλυθεί πριν την επόμενη απογραφή του 2030.
