Τον Δεκέμβριο του 2023, οι ινδικές αρχές ανακοίνωσαν ότι η ταϊβανέζικη εταιρεία Foxconn –ο κύριος κατασκευαστής των iPhone της Apple– προσέθεσε 1,67 δισεκατομμύρια δολάρια (1,53 δισεκατομμύρια ευρώ) στην αρχική επένδυσή της, ύψους 600 εκατομμυρίων δολαρίων, σε ένα εργοστάσιο στο Μπάνγκαλορ, στην καρδιά της ινδικής Σίλικον Βάλεϊ. Η είδηση έσκασε σαν μικρή βόμβα. Καταφέρνει λοιπόν ο πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι να μετατρέψει τη χώρα του στο νέο «παγκόσμιο κέντρο κατασκευής ηλεκτρονικών συστημάτων», όπως αρέσκεται να επαναλαμβάνει;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Νέο Δελχί επωφελείται από μια έντονη τάση de-risking (μείωσης του κινδύνου), μια στρατηγική της οποίας η οικονομική πτυχή παρακινεί τις επιχειρήσεις να περιορίσουν την έκθεσή τους στον κινεζικό «κίνδυνο», ενώ η γεωπολιτική πτυχή της επιζητά να εμποδίσει την άνοδο της κινεζικής ισχύος. Σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης, μοιάζουν να πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις για μια «μεγάλη αντικατάσταση» στην Ασία. Η Ινδία έγινε η τρίτη παγκόσμια οικονομία το 2022 (με βάση την ισοτιμία της αγοραστικής δύναμης), ξεπερνώντας τον πρώην αποικιοκράτη της, τη Βρετανία. Καταγράφει τη γρηγορότερη ανάπτυξη στον πλανήτη: μετά το 6,7% του 2023, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) προβλέπει 6,5% για το 2024, έναντι 4,6% για την Κίνα (1). Για πολλούς, η εκτόξευση ενός ινδικού πυραύλου στη σελήνη, τον Αύγουστο του 2023, αποτέλεσε μια αλληγορία για την απογείωση της χώρας. Όμως, παρότι η θεώρηση της Ινδίας ως του καινούργιου «νέου εργοστασίου του κόσμου» κατενθουσιάζει κυβερνητικά μέγαρα και αίθουσες σύνταξης, η πραγματική κατάστασή της απαιτεί προσεκτική προσέγγιση.
Το 2023, η Ινδία έγινε η πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη, με σχεδόν 1,42 δισεκατομμύρια κατοίκους. Διαθέτει τον μεγαλύτερο οικονομικά ενεργό πληθυσμό: 970 εκατομμύρια ανθρώπους και πάνω από ένα δισεκατομμύριο το 2030, με αναμενόμενη αύξηση μέχρι το 2050, σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Επίσης, η Ινδία είναι μια νεανική χώρα: 40% των Ινδών είναι κάτω των 25 ετών και ο μέσος όρος ηλικίας φτάνει τα 28 έτη, αντί των 39 στην Κίνα. Περισσότερα από δέκα εκατομμύρια άτομα εισέρχονται κάθε χρόνο στην αγορά εργασίας: εξαρχής, μια ευλογία για τους ξένους επενδυτές.
Οκτώ στους δέκα Ινδούς εργάζονται άτυπα
Ωστόσο, ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της Ινδίας πάσχει από σημαντική έλλειψη εκπαίδευσης. Εκατομμύρια μαθητές, κυρίως σε αγροτικές περιοχές, βγαίνουν από το σχολικό σύστημα χωρίς εξειδίκευση, ενώ η τεχνική εκπαίδευση έχει μείνει πίσω (2). Με περισσότερους νέους από ό,τι η Κίνα, η Ινδία εκπαιδεύει λιγότερους σε επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά: 2,55 εκατομμύρια πτυχιούχοι για την Ινδία το 2020 έναντι 3,57 εκατομμυρίων για την Κίνα (3). Ακόμα πιο προβληματικό είναι το ότι πάνω από το 80% των Ινδών μηχανικών δεν έχει τα προσόντα που αναμένουν οι επιχειρήσεις (4). Έτσι, η Foxconn ζήτησε την άδεια να απευθυνθεί σε δεκατέσσερις από τους Κινέζους υπεργολάβους της για τις εγκαταστάσεις της στην Ινδία (5). Τέλος, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Ινδία παρουσιάζει σημαντικά ποσοστά αναλφαβητισμού και υποσιτισμού: 24% και 17% αντιστοίχως, έναντι 3% στην Κίνα για καθέναν από τους δύο δείκτες.
Από πλευράς βιομηχανίας, η βουλησιαρχική πολιτική τού «Make in India» («Κατασκευάστε στην Ινδία»), που εγκαινίασε ο Μόντι μόλις ανέλαβε την εξουσία το 2014, δεν έφερε καρπούς. Ο στόχος της ήταν να δώσει ώθηση στη μεταποιητική βιομηχανία, ανεβάζοντάς την στο 25% του ΑΕΠ, και να δημιουργήσει 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2022. Όμως ο τομέας παραμένει πάντα στάσιμος γύρω στο 15% του ΑΕΠ και, παρ’ όλο που απασχολούσε 51 εκατομμύρια Ινδούς την περίοδο 2016-2017, το εργατικό δυναμικό του έχει συρρικνωθεί φτάνοντας τα 35,6 εκατομμύρια το 2023 (6). Ένας εξαιρετικά χαμηλός αριθμός, που εξηγείται από το γεγονός ότι το 80% των απασχολούμενων εργάζονται άτυπα.
Η Ινδία πασχίζει να προσελκύσει τους επενδυτές, κυρίως με τα πλεονεκτήματα που προσφέρει εντός των Ειδικών Οικονομικών Ζωνών (ΕΟΖ) και των Εθνικών Ζωνών Επένδυσης και Βιομηχανικής Παραγωγής (NIMZ), που διαθέτουν αποτελεσματικές υποδομές μεταφορών και απλουστευμένες διαδικασίες για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων. Επιπλέον, οι ΕΟΖ παρέχουν φορολογικά οφέλη για τις εξαγωγές (απαλλαγή από τους φόρους για πέντε έτη και στη συνέχεια μειωμένοι συντελεστές κατά 50% για τα επόμενα πέντε έτη) και οι ΝΙΜΖ προσφέρουν χαλάρωση της εργατικής και της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Εξάλλου, το Νέο Δελχί έχει απλοποιήσει τις διαδικασίες για τις άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ): η χώρα πλέον κομπάζει για τη γρήγορη ψηφιοποίηση των υπηρεσιών της και για την κατάργηση περίπου 39.000 κανονισμών προκειμένου να υπερπηδήσει τα γραφειοκρατικά εμπόδια και να στρώσει το κόκκινο χαλί στις επιχειρήσεις. Σε τοπικό επίπεδο, οι αρχές ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να προσελκύσουν τις εταιρείες: χαμηλότοκα δάνεια, ειδικές τιμές για το ηλεκτρικό ρεύμα ή επιδοτήσεις για την αγορά γης.
Τα αποτελέσματα ωστόσο απογοητεύουν. Αν και υψηλές, οι εγχώριες επενδύσεις (εκείνες που προέρχονται από εθνικούς οικονομικούς παράγοντες) μειώνονται: το 2012 αντιπροσώπευαν το 39% του ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος τους μεταξύ 2015 και 2020 ήταν 31%, σύμφωνα με τον Ρατζίβ Κουμάρ, αντιπρόεδρο της NITI Aayog, της δεξαμενής σκέψης της κυβέρνησης (7). Οι μισές προέρχονταν από τον επιχειρηματικό κόσμο, το ένα τρίτο από τους ίδιους τους Ινδούς (επενδύσεις σε ακίνητα, δημιουργία πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων) και το 12 με 13% από τον δημόσιο τομέα. Από την πλευρά τους, οι ΑΞΕ προχωρούν και η Ινδία είναι ο όγδοος αποδέκτης παγκοσμίως, σύμφωνα με τη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) (8). Όμως, τα 49 δισεκατομμύρια δολάρια που έλαβε το 2022 παραμένουν ένα μέτριο ποσό σε σύγκριση με εκείνα που προσέλκυσαν άλλες μεγάλες οικονομίες: 285 δισεκατομμύρια οι ΗΠΑ, 189 δισεκατομμύρια η Κίνα (περίπου τετραπλάσιο ποσό), 86 δισεκατομμύρια η Βραζιλία…
Στα τέλη του 2021, ο υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας Πιγιούς Γκογιάλ ανέφερε στο Κοινοβούλιο ότι η Ινδία αριθμούσε σχεδόν 12.500 θυγατρικές ξένων επιχειρήσεων και ότι 10.700 είχαν εγκατασταθεί από το 2014 ώς το 2021. Όμως, 2.700 είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, ανάμεσά τους η Ford, η General Motors, η Holcim (τσιμέντο), η Harley Davidson ή οι εταιρείες λιανεμπορίου Carrefour και Metro (9). Μολονότι η επιδημία Covid-19 εξηγεί ένα μέρος αυτών των αποχωρήσεων, άλλες εξηγούνται από το γεγονός ότι οι εταιρείες δεν βρήκαν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες που ανέμεναν στο εσωτερικό της χώρας και βρέθηκαν αντιμέτωπες με ένα ελάχιστα ευνοϊκό κλίμα: γραφειοκρατική δυσκινησία, διαρκώς μεταβαλλόμενους κανονισμούς, δυσκολίες στην απόκτηση χώρων εγκατάστασης, διαφθορά και… τελωνειακούς φραγμούς. Συγκεκριμένα, η χώρα επιβάλλει δασμούς ύψους 18,1% στις εισαγωγές κατά μέσο όρο, έναντι 7,5% της Κίνας (10).
Πέραν τούτων, η Ινδία οφείλει να βελτιώσει τις υποδομές της. Το 2020, οι Ινδοί εργοδότες παραπονούνταν για κόστη υψηλότερα σε σχέση με την Κίνα ή την Ταϊλάνδη, εξαιτίας ενός κακοσυντηρημένου οδικού δικτύου και μιας εφοδιαστικής αλυσίδας χωρίς οργάνωση και σύγχρονες αποθήκες (11). Το Νέο Δελχί προσπαθεί να καλύψει αυτή την καθυστέρηση με τη δημιουργία «βιομηχανικών διαδρόμων», τον εκσυγχρονισμό των τρένων και την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων που συνδέουν τις μεγάλες πόλεις. Όμως, ορισμένες υποδομές υποφέρουν από τις βίαιες κακοκαιρίες που οφείλονται στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Την άνοιξη του 2023, δύο διαδοχικές πλημμύρες κατέστρεψαν γέφυρες, αναχώματα, πολλά τμήματα αυτοκινητοδρόμων και πάνω από 100 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών στον Βορρά. Συν τοις άλλοις, οι διακοπές ρεύματος παραμένουν συχνές, παρ’ όλο που το Νέο Δελχί κατασκευάζει ηλιακούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και αυξάνει την παραγωγή άνθρακα για την τροφοδοσία των θερμοηλεκτρικών εργοστασίων της.
Τέλος, η Ινδία μπορεί να επαίρεται για ένα «κόστος εργασίας» χαμηλότερο από εκείνο άλλων ασιατικών χωρών: περίπου 2.500 δολάρια για τον ετήσιο μισθό ενός χειριστή μηχανημάτων, έναντι 15.000 δολαρίων στην Κίνα, 10.000 δολαρίων στην Ταϊλάνδη και 5.000 δολαρίων στο Βιετνάμ, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Reshoring (12). Εντούτοις, η αμερικανική δεξαμενή σκέψης μετριάζει την αισιοδοξία, καθώς υπολογίζει ότι, εάν λάβουμε υπόψη το συνολικό κόστος για την επιχείρηση (υποδομές, εφοδιαστική αλυσίδα, τελωνειακοί δασμοί, παραγωγικότητα και ποιότητα παραγωγής), η Κίνα διατηρεί το πλεονέκτημα.
