«Αποδείξαμε ότι μπορούμε να είμαστε κοινωνικά υπεύθυνοι, αν όχι υποδειγματικοί.» Στις 23 Σεπτεμβρίου του 2023, ο πρώην επικεφαλής της γαλλικής Γενικής Εργατικής Συνομοσπονδίας (CGT) Μπερνάρ Τιμπό λέει αυτά τα λόγια από το βήμα που έχει στηθεί στην Πόλη του Κινηματογράφου (1), στο Σαιν-Ντενί, υπό την ιδιότητα του συμπροέδρου της επιτροπής παρακολούθησης εφαρμογής του κοινωνικού καταστατικού χάρτη των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού του 2024.
Την ίδια στιγμή, ο Μουσά Χ. τελειώνει τη δουλειά του. Και εκείνος γνωρίζει καλά την Πόλη του Κινηματογράφου: είναι δίπλα στο εργοτάξιο του Ολυμπιακού Χωριού των αθλητών. Εργάστηκε εκεί, «μαύρα», για πολλούς μήνες. Εκείνη τη μέρα, καθισμένος κάτω από τον φθινοπωρινό ήλιο, απολαμβάνει τον ελεύθερο χρόνο του. Έφτασε στη Γαλλία από το Μάλι το 2008, αλλά μόλις απέκτησε την πρώτη άδεια παραμονής, διάρκειας ενός έτους. «Έζησα όλα αυτά τα χρόνια με το στομάχι μου να σφίγγεται από τον φόβο. Ακόμα και το βράδυ στο σπίτι μου, φοβόμουν ότι θα με συλλάβουν.» Δεν είχε χαρτιά, αλλά είχε δουλειά: «Επί δεκαπέντε χρόνια, ποτέ δεν πέρασα πάνω από τρεις μήνες χωρίς να δουλέψω. Στα εργοτάξια πάντα χρειάζονται μετανάστες χωρίς χαρτιά». Τα εργοτάξια των Ολυμπιακών Αγώνων δεν αποτελούν εξαίρεση.
Το επαγγελματικό δελτίο ταυτότητάς του, του κλάδου οικοδομών και δημοσίων έργων, είναι πάντα μέσα στο πορτοφόλι του. Χάρη σε αυτό το μικρό κομμάτι πλαστικοποιημένου χαρτονιού, ο Μουσά μπορούσε να εισέρχεται καθημερινά στο μελλοντικό Ολυμπιακό Χωριό, στην καρδιά της νέας συνοικίας Πλεγιέλ, στην προκυμαία του Σηκουάνα στο Σαιν-Ντενί. Προσελήφθη με ψευδώνυμο από μια ομάδα υπεργολάβων κατασκευαστικών έργων, που συνέστηνε ή διέλυε εταιρείες με πολύ μικρό εταιρικό κεφάλαιο, της τάξης των 1.000 με 2.000 ευρώ. «Δεν γίνεται μέσω γραφείου εύρεσης προσωρινής απασχόλησης! Γίνεται από στόμα σε στόμα. Στέλνουμε τα έγγραφά μας με SMS ή μέσω WhatsApp και την επόμενη μέρα έχουμε τη διεύθυνση. Κανείς δεν νοιάζεται να μάθει εάν αυτή είναι πραγματικά η ταυτότητά μας.» Σύμφωνα με το παράρτημα της CGT στο Μπομπινύ, την πρωτεύουσα του νομού, τουλάχιστον εκατό εργάτες χωρίς χαρτιά φέρονται να έχουν συμμετάσχει στην υλοποίηση των έργων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αποτελούν όμως ένα μικρό μέρος του εργατικού δυναμικού, αφού η κατασκευή αυτών των εγκαταστάσεων μεταφράστηκε σε σχεδόν είκοσι εκατομμύρια εργατοώρες (2).
Η Εισαγγελία του Μπομπινύ άνοιξε προκαταρκτική έρευνα για αδήλωτη εργασία αφότου ένας έλεγχος από την επιθεώρηση εργασίας αποκάλυψε, τον Ιούνιο του 2022, την παρουσία μεταναστών χωρίς χαρτιά στο εργοτάξιο. Μερικούς μήνες αργότερα, δέκα από αυτούς –ανάμεσά τους και ο Μουσά– αποφάσισαν να εναγάγουν στο δικαστήριο επίλυσης επαγγελματικών διαφορών τις σημαντικότερες εταιρείες του κατασκευαστικού κλάδου Vinci, Eiffage, Spie Batignolles και GCC, καθώς και οκτώ υπεργολάβους, για να καταγγείλουν την εκμετάλλευση που υπέστησαν.
Η υπόθεση αυτή επέτρεψε τη νομιμοποίηση είκοσι πέντε εργαζομένων. «Δεν είχαμε ούτε σύμβαση εργασίας ούτε φύλλο μισθοδοσίας, για να μην μιλήσουμε για την πληρωμή των αργιών ή των υπερωριών», μας λέει ο σαραντάχρονος άντρας. Δεν είχαν ούτε υποδήματα ούτε εξοπλισμό ασφαλείας, εκτός από «ένα κράνος, εάν περίσσευε κάποιο, και ένα ζευγάρι γάντια για την εβδομάδα». Έχοντας προσληφθεί ως ανειδίκευτοι εργάτες, οι εργαζόμενοι χωρίς χαρτιά οφείλουν να είναι έτοιμοι να κάνουν τα πάντα: τοιχοποιία, κομπρεσέρ, καθάρισμα, ξεκαλούπωμα. «Κάθε πρωί, ένας αρχηγός ομάδας σού λέει πού να πας. Είμαστε αναγκασμένοι να λέμε ναι, αλλιώς μας αντικαθιστούν. Για μας, είναι η επιβίωσή μας», ψιθυρίζει.
Τον Ιούνιο του 2018, οι πέντε αντιπροσωπευτικές συνδικαλιστικές οργανώσεις των Γάλλων εργαζομένων εξέφραζαν την ικανοποίησή τους για την υπογραφή ενός κοινωνικού καταστατικού χάρτη από κοινού με τις οργανώσεις των εργοδοτών. Ο χάρτης αυτός, που καταρτίστηκε κατά τη φάση της υποψηφιότητας, χρησίμευσε μάλιστα ως επιχείρημα της γαλλικής εκστρατείας για την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων από το Παρίσι. Αμέσως μετά, συστάθηκε μια επιτροπή παρακολούθησής του, συμπροεδρευόμενη από τον Μπερνάρ Τιμπό και την Ντομινίκ Καρλάχ, αντιπρόεδρο του Κινήματος Γαλλικών Επιχειρήσεων (MEDEF, το ανάλογο του ελληνικού ΣΕΒ).
Σε ένα δελτίο Τύπου της 4ης Μαρτίου 2021, η Εταιρεία Παράδοσης Ολυμπιακών Έργων (Solideo) δεσμευόταν συγκεκριμένα «να οργανώσει κοινωνικώς υποδειγματικά εργοτάξια, καταπολεμώντας την παράνομη εργασία, τις αντιανταγωνιστικές πρακτικές, τις διακρίσεις και διασφαλίζοντας επίσης την ποιότητα των συνθηκών εργασίας».
Παρά τον καταστατικό χάρτη της Solideo, οι πρακτικές του κλάδου δύσκολα αλλάζουν, σύμφωνα με τον Ζαν-Πασκάλ Φρανσουά, ομοσπονδιακό γραμματέα της CGT Οικοδομών: «Οι χάρτες αυτοί πρέπει να υπάρχουν, ωστόσο είναι φανερό ότι, εάν τα συνδικάτα δεν πιέσουν τα πράγματα, θα παραμείνουν δηλώσεις προθέσεων. Εξάλλου, παρά τις υποσχέσεις, δυσκολευτήκαμε πολύ να μπούμε στα εργοτάξια». Τι έφταιξε: οι διαδοχικές υπεργολαβίες και η δυσκολία να τεκμηριωθεί η ευθύνη των εντολέων. «Είναι πρόβλημα τιμής: ο κύριος ανάδοχος έχει ένα περιθώριο κέρδους από τους υπεργολάβους του. Έτσι, όσο περισσότεροι είναι οι μεσάζοντες, τόσο λιγότερα χρήματα μένουν για όσους κάνουν την πραγματική χειρωνακτική εργασία. Συνεπώς, αυτοί έχουν την τάση να ξεγελούν το σύστημα», επιβεβαιώνει ο Φιλίπ Σερβαλί, πρόεδρος της Γαλλικής Οικοδομικής Ομοσπονδίας της περιφέρειας Παρισιού-Ιλ ντε Φρανς. «Πρόκειται για πραγματικά πολύ συνηθισμένες καταστάσεις στον τομέα των κατασκευών, ωστόσο τέτοιου είδους πρακτική δεν έχει θέση στα εργοτάξια των Ολυμπιακών Αγώνων. Το καθήκον μας να είμαστε υπόδειγμα αντανακλάται στο γεγονός ότι αυτό θα αλλάξει», έλεγε αδιάκοπα ο Αντουάν ντυ Σουίς, διευθυντής στρατηγικής και καινοτομίας της Solideo, ύστερα από την πρώτη μήνυση που κατατέθηκε από τους Μαλιανούς εργάτες. Η επιθεώρηση εργασίας φέρεται να διενήργησε πάνω από χίλιους ελέγχους. Ωστόσο, μερικούς μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο του 2023, περίπου εκατό εργαζόμενοι χωρίς χαρτιά απέκλεισαν το εργοτάξιο του Arena, του μελλοντικού κλειστού Ολυμπιακού Σταδίου στη συνοικία ντε λα Σαπέλ, απαιτώντας και εκείνοι να νομιμοποιηθούν, με την υποστήριξη της Εθνικής Συνομοσπονδίας Εργασίας - Εργατική Αλληλεγγύη (CNT-SO). «Χωρίς χαρτιά; Χωρίς Ολυμπιακούς Αγώνες»: η κατάληψη επαναλήφθηκε τον Δεκέμβριο, με αίτημα την επαναπρόσληψη των διαδηλωτών, καθώς είχαν απολυθεί ύστερα από τη διαμαρτυρία του Οκτωβρίου.
Στις αρχές του 2024, η επιτροπή παρακολούθησης της εφαρμογής του κοινωνικού χάρτη διαπίστωσε 167 εργατικά ατυχήματα, εκ των οποίων τα 27 ήταν σοβαρά, αλλά κανένα δεν υπήρξε θανατηφόρο. «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι μια παγκόσμια επικοινωνιακή βιτρίνα, οπότε πράγματι έχουν τεθεί σε εφαρμογή μέτρα πρόληψης και προστασίας. Αρκεί ωστόσο να διασχίσεις τον δρόμο για να μετρήσεις τα θανατηφόρα ατυχήματα», συνεχίζει ο Ζαν-Πασκάλ Φρανσουά. Οι διοργανωτές των Αγώνων έχουν εξαιρέσει από την καταμέτρησή τους τα ατυχήματα και τους θανάτους που καταγράφηκαν στα εργοτάξια κατασκευής των σταθμών του Μεγάλου Εξπρές του Παρισιού (Grand Paris Express) ή σε εκείνα του καθαρισμού του Σηκουάνα. Όπως τον θάνατο του Σεϊντού Φοφανά, 21 ετών, που εργαζόταν με σύμβαση επαγγελματικής ενσωμάτωσης ανέργου και σκοτώθηκε από την πτώση μιας πλάκας από μπετόν τον Απρίλιο του 2023, ή του Αμαρά Ντιουμασί, ενός εργάτη 51 ετών που συνεθλίβη από ένα φορτηγάκι τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς. «Διότι αυτά τα έργα πραγματοποιήθηκαν με βασικό σκοπό να παραδοθούν εγκαίρως για τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών Αγώνων», εκτιμά ο συνδικαλιστής.
Μεταξύ των άλλων στόχων που διατυπώνονται στον κοινωνικό χάρτη, τα τοπικά οικονομικά οφέλη φιγουράρουν στην κορυφή της λίστας. Για την κατασκευή των Ολυμπιακών έργων, η Solideo είχε δεσμευθεί να διαθέσει το 25% του ποσού των συμβάσεων στις Πολύ Μικρές Επιχειρήσεις (ΠΜΕ), στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜμΕ), καθώς και στις Δομές Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (ΔΚΑΟ), ήτοι περίπου 500 εκατομμύρια ευρώ. Ιδίως οι κάτοικοι του νομού Σεν-Σαιν-Ντενί θα έπρεπε να καρπωθούν κατά προτεραιότητα αυτά τα οφέλη, καθώς εκεί θα διεξαχθούν τα περισσότερα αθλήματα. Δύο πλατφόρμες –Entreprises 2024 και ESS 2024– δημιουργήθηκαν τον Απρίλιο του 2019 για τον προσδιορισμό των προσφορών και την υποστήριξη των ωφελούμενων δομών.
Ολυμπιακοί Αγώνες με πικρή γεύση
Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο διευθυντής της Solideo Νικολά Φεράν ανακοίνωνε υπερήφανα: «Είμαστε εντός χρόνου, εντός προϋπολογισμών και εντός στόχων». Εκ πρώτης όψεως, ο στόχος έχει μάλιστα ξεπεραστεί, καθώς τον περασμένο Δεκέμβριο είχαν δεσμευτεί 780 εκατομμύρια ευρώ προς όφελος 2.241 ΠΜΕ ή ΜμΕ και 119 ΔΚΑΟ. Αντιθέτως, τα οφέλη σε τοπικό επίπεδο παραμένουν φτωχά. Τον περασμένο Ιούλιο, μόλις 103 εκατομμύρια είχαν διατεθεί σε επιχειρήσεις με έδρα στον νομό Σεν-Σαιν-Ντενί, δηλαδή το… 5,5% του συνολικού ποσού.
«Όταν κατασκευάζεται ένα ολυμπιακό κολυμβητήριο του οποίου το κόστος ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια ευρώ, είναι προφανές ότι δεν θα το φτιάξει μια μικρομεσαία επιχείρηση. Πέρα από αυτό όμως», λέει με θλίψη ο Σερβαλί, «υπήρχαν δευτερεύοντα έργα που ήταν απολύτως προσιτά σε τοπικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις και διαπιστώσαμε ότι οι συμβάσεις είχαν ομαδοποιηθεί για να δοθούν κατά προτεραιότητα σε επιχειρήσεις μεσαίου μεγέθους, δηλαδή σε εθνικές επιχειρήσεις με πολλές χιλιάδες εργαζόμενους». Σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήχθη από την οικονομική μονάδα του τομέα κατασκευών της περιφέρειας Ιλ-ντε-Φρανς (CERC-IDF), οι συμβάσεις μεγάλων έργων ωφέλησαν μόνο το 14% των ΠΜΕ ή των ΜμΕ, ένα ποσοστό που αγγίζει το 33% των μεριδίων της αγοράς μαζί με τις εργασίες αποπεράτωσης.
Ο δεύτερος ποσοτικοποιημένος στόχος της Solideo ήταν να διαθέσει 10% των εργατοωρών στην επαγγελματική ενσωμάτωση ατόμων που βρίσκονταν μακριά από την αγορά εργασίας και κατοίκων των γειτονιών με προτεραιότητα στην αστική κοινωνική πολιτική. Από αυτή την άποψη, η αποστολή φαίνεται να έχει εκπληρωθεί, με στόχους που ξεπεράστηκαν κατά 108,8% στο τέλος του Δεκεμβρίου του 2023, σύμφωνα με την εταιρεία παράδοσης των Ολυμπιακών Αγώνων. «Το στοίχημα κερδήθηκε διπλά, αφού πάνω από το ήμισυ του προσωπικού προέρχεται από τον νομό», συμπληρώνει ο Ματιέ Ανοτέν, δήμαρχος του Σαιν-Ντενί.
Στα χαρτιά, η ιστορία της οργάνωσης Halage («ρυμούλκηση») μοιάζει με ανέλπιστη επιτυχία. Αυτή η δομή ενσωμάτωσης μέσω οικονομικής δραστηριότητας, που δημιουργήθηκε πριν από τριάντα χρόνια στη νησίδα του Σηκουάνα Λ’ Ιλ Σαιν-Ντενί, σήμερα αριθμεί 130 υπαλλήλους, εκ των οποίων οι 90 βρίσκονται σε τροχιά επαγγελματικής ενσωμάτωσης, και έχει εξειδίκευση στη διαμόρφωση χώρων πρασίνου και στην αποκατάσταση εγκαταλειμμένων αστικών χώρων. Μέσα σε τρία χρόνια, η οργάνωση εξασφάλισε πολλές συμβάσεις για την παραγωγή φυτών και τη δημιουργία πρασίνου σε ολυμπιακά έργα, είτε απευθείας με τη Solideo, είτε σχηματίζοντας προσωρινές κοινοπραξίες με «κλασικές» εταιρείες, είτε ως υπεργολάβος σε οικόπεδα. «Είναι μια πραγματική αναγνώριση της δουλειάς μας. Θα έλεγα μάλιστα ότι γίναμε ένα επιχείρημα που μετράει στους διαγωνισμούς συμβάσεων», λέει χαρούμενος ο Στεφάν Μπερντουλέ, συμπρόεδρος της οργάνωσης. «Είναι ένας τρόπος να ξαναδώσουμε αξιοπρέπεια στους ανθρώπους μας που βρίσκονται σε διαδικασία ενσωμάτωσης, καθώς πάρα πολύ συχνά είχαν πέσει σε κοινωνική αφάνεια», συνεχίζει, χωρίς να κρατά κρυφές κάποιες συμβάσεις που χάθηκαν, καθώς και κάποιες δυσκολίες: «Η μεγαλύτερη απογοήτευση αφορά μια σύμβαση για την παραγωγή γόνιμων υποστρωμάτων, για την οποία βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια επιχείρηση που έκανε προσφορά χαμηλότερη κατά πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Είναι ο νόμος του οικονομικά ισχυρότερου. Για φορείς όπως εμείς, πολλές συμβάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες απαιτούν τη δημιουργία κοινοπραξιών από πολλές εταιρείες και οι προθεσμίες απάντησης είναι πολύ βραχείες. Και έπειτα, δεν πρέπει οι αναθέσεις αυτές να μας κάνουν να χάνουμε τους βασικούς πελάτες με τους οποίους δουλεύουμε τον υπόλοιπο καιρό».
Αυτοί οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν ήδη μια πικρή γεύση για τους υπαλλήλους της Διαχείρισης Συνοικιών του Σαιν-Ντενί, μιας οργάνωσης που προτείνει μια διαδικασία κοινωνικο-επαγγελματικής ενσωμάτωσης και παρέχει κοινωνική υποστήριξη στα άτομα που βρίσκονται πιο μακριά από την αγορά εργασίας. «Ύστερα από έξι ή επτά συναντήσεις, η εταιρεία ακινήτων Icade μάς ανέφερε στην εκ μέρους της αποδοχή της ανέγερσης δεκατριών κτιρίων του Ολυμπιακού Χωριού», αφηγείται ο διευθυντής της Ματιέ Γκλεμάν. «Για εμάς, η σύμβαση για το βάψιμο αντιπροσώπευε περίπου διακόσιες χιλιάδες ώρες για τέσσερα χρόνια. Και στο τέλος, οι πεντακόσιοι εργαζόμενοι ωφελήθηκαν με… μηδέν εργατοώρες!» Στο πλαίσιο της κατασκευής και κατόπιν της μετατροπής της συνοικίας του Χωριού σε τόπο κατοικίας, τον Νοέμβριο του 2019 η Solideo επέλεξε μια κοινοπραξία για την κατασκευή του μπλοκ κατοικιών D. Μόλις παραχωρήθηκε το οικόπεδο, η κοινοπραξία που σχηματίστηκε από την Icade, το Ταμείο Παρακαταθηκών και τη θυγατρική του εταιρεία ακινήτων CDC Habitat, ανέθεσε στην κατασκευαστική εταιρεία SPIE Batignolles τη δημιουργία δώδεκα κτιρίων. Αυτή η επιχείρηση, που επιπλέον προσήχθη στο δικαστήριο για αδήλωτη εργασία και χρήση εργαζομένων χωρίς χαρτιά, επέλεξε να μην αναθέσει τη σύμβαση στην οργάνωση διαχείρισης συνοικιών του Σαιν-Ντενί. «Εκείνη τη στιγμή, όλοι φάνηκαν να λυπούνται, αλλά κανείς δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Ούτε η Icade, ούτε η Solideo, ούτε οι αιρετοί», παραπονιέται ο Γκλεμάν.
«Δυστυχώς είναι κάτι συχνό. Υπάρχει η φάση της υποψηφιότητας, όπου οι αναθέτουσες αρχές τάζουν λαγούς με πετραχήλια, αναφέρουν ονόματα όπως οι οργανώσεις διαχείρισης συνοικιών, και έπειτα, από πίσω, μπροστά στους περιορισμούς και τις κατασκευαστικές εταιρείες, οι δεσμεύσεις δεν είναι πλέον τόσο δεδομένες», παραδέχεται ο Νικολά Περονέ, διευθυντής της ESS 2024, της μίας από τις δύο πλατφόρμες που καταγράφουν τις προσφορές και υποστηρίζουν τις δομές κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. «Το γεγονός αυτό είναι λυπηρό και, στην πράξη, οι κατασκευαστικές εταιρείες δεν κατάφεραν να τα βρουν με την Icade σχετικά με την επιλογή της οργάνωσης διαχείρισης συνοικιών», ομολογεί ο ντυ Σουίς. H απάντηση της Solideo αναφέρει επίσης ότι έχουν θεσπιστεί κυρώσεις σε περίπτωση αθέτησης των δεσμεύσεων. Το ύψος τους είναι 60 ευρώ ανά ώρα ενσωμάτωσης που δεν πραγματοποιήθηκε. «Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι οι επιχειρήσεις συμπεριλαμβάνουν αυτές τις δαπάνες στην αγοραία τιμή», αντιδρά ο Γκλεμάν.
Η ιστορία επαναλήφθηκε με το βάψιμο του κέντρου υγρού στίβου και κατόπιν με τον καθαρισμό του εργοταξίου. «Στην πρώτη περίπτωση, είχαμε δεχθεί να μειώσουμε το ωρομίσθιο στα 25 ευρώ ανά εργαζόμενο, ωστόσο παρέμενε πάρα πολύ ακριβό για την [κατασκευαστική εταιρεία] Bouygues. Για τη δεύτερη σύμβαση, ήμασταν πραγματικά πολύ σίγουροι», μας λέει ο διευθυντής της Διαχείρισης Συνοικιών και διευκρινίζει πως, για μια διαφορά 5.000 ευρώ και απέναντι σε «μια καλύτερη προσφορά υπηρεσιών», η σύμβαση ανατέθηκε στην εταιρεία SP3, με έδρα εκτός του νομού Σεν-Σαιν-Ντενί.
Κατά τ’ άλλα, εάν οι στόχοι σε αριθμό ωρών ενσωμάτωσης επιτεύχθηκαν, είναι κυρίως (κατά 39%) χάρη σε εταιρείες για ένταξη στην αγορά εργασίας μέσω προσωρινής απασχόλησης (ΕΤΤΙ) και έπειτα χάρη σε συμβάσεις μαθητείας (κατά 14%). Μόνο το 8% είναι συμβάσεις επαγγελματικής ενσωμάτωσης και το 6% είναι κλασικές συμβάσεις ορισμένου χρόνου (ΣΟΧ) (3). «Οι οργανώσεις διαχείρισης συνοικιών, για παράδειγμα, υποστηρίζουν άτομα που βρίσκονται πιο μακριά από την αγορά εργασίας απ’ ό,τι εκείνα με τα οποία ασχολούνται οι ΕΤΤΙ», εξηγεί ο Ανρί Μπελ, αναπληρωτής αντιπρόσωπος για τις θεσμικές σχέσεις στο δίκτυο ενσωμάτωσης Inser’Eco93. Ωστόσο, οι ΕΤΤΙ είναι εκείνες που ευνοούνται από τις εταιρείες που θέλουν να δείξουν ότι καλύπτουν τις απαιτήσεις περί κοινωνικής ενσωμάτωσης. Στον νομό Σεν-Σαιν-Ντενί, οι ΕΤΤΙ αυξήθηκαν από τέσσερις σε έντεκα, με ορισμένες να έχουν γραφεία σε πολλά σημεία της γαλλικής επικράτειας. Παράδειγμα αποτελεί η Humando, θυγατρική του ομίλου προσωρινής απασχόλησης Adecco.
Οι «μικροί» δεν μπορούν να πάρουν μεγάλα έργα
Μια άλλη στρατηγική των μεγάλων επιχειρήσεων για να κερδίσουν συμβάσεις και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις για συμπερίληψη είναι η δημιουργία κοινωνικών κοινοπραξιών. Πρόκειται για δομές που δημιουργούνται από τη συγχώνευση μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης με μια ιδιωτική επιχείρηση. Στους γειτονικούς νομούς του Βαλ-ντε-Μαρν και του Ω-ντε-Σεν, ο Όμιλος ID’EES δημιούργησε τον Οκτώβριο του 2019 δύο εταιρείες κοινωνικής ενσωμάτωσης αυτού του είδους: την Baseo, με τη Vinci Construction, και την Tridev, με τη EuroVia.
Αντίθετα με τη Solideo, η οργανωτική επιτροπή των Ολυμπιακών και Παραολυμπιακών Αγώνων (Cojop) δεν είναι προσκολλημένη σε ποσοτικοποιημένους στόχους. Επέλεξε να θεσπίσει έναν κώδικα αγοράς για τις συμβάσεις της, ύψους 2,7 δισεκατομμυρίων ευρώ. «Θέσαμε τα παρακάτω ερωτήματα σε όσους δήλωσαν ικανοί να αναλάβουν τις συμβάσεις μας: Τι κάνετε στο θέμα της κυκλικής οικονομίας; Τι κάνετε για να μειώσετε το αποτύπωμα άνθρακα; Τι κάνετε για τους αιτούντες εργασία; Και, τέλος, τι κάνετε ώστε να δημιουργηθεί θετικός αντίκτυπος στις περιφέρειες;», αναφέρει η Μαρί Μπαρσάκ, διευθύντρια «αντίκτυπου και κληρονομιάς» στους κόλπους της Οργανωτικής Επιτροπής. Ειδικότερα, μία από τις μεθόδους συνίστατο στην κατανομή των συμβάσεων ή στη διεξαγωγή «αντίστροφης προμήθειας», ξεκινώντας από τις υπηρεσίες που πρότειναν οι τοπικές επιχειρήσεις προκειμένου να προκηρυχθούν διαγωνισμοί συμβατοί με αυτές, ή ακόμη και στο κλείσιμο συμβάσεων απευθείας με τους φορείς της επαγγελματικής ενσωμάτωσης και της ένταξης στην αγορά εργασίας ατόμων με αναπηρία.
Το σύστημα είχε επιτυχία για μια ομάδα εννέα δομών στο Σεν-Σαιν-Ντενί και στα νότια του Παρισιού, που κέρδισε τη σύμβαση για τα καθαριστήρια του Ολυμπιακού Χωριού: έντεκα εγκαταστάσεις για τους αθλητές, ανοικτές καθημερινά και καθ’ όλη τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων από τις 5 το πρωί έως τις 10 το βράδυ, δηλαδή μια σύμβαση άνω του 1,7 εκατομμυρίων ευρώ για δύο μήνες. «Στη φάση της αιχμής, θα εργάζονται τετρακόσια άτομα», λέει χαρούμενος ο Τζουμχούρ Γκυνεσλίκ, διευθυντής του συλλόγου κοινωνικής ενσωμάτωσης Énergies.
Στο Παντέν, κοινότητα του Σεν-Σαιν-Ντενί, η εταιρεία ανακύκλωσης Lemon Tri συχνά αναφέρεται και εκείνη ως παράδειγμα επιτυχίας: η αποθήκη της, που βρίσκεται δίπλα στο μεγάλο κέντρο διαλογής απορριμμάτων της Suez, περιέχει μεγάλες στοίβες από συσκευασμένα χαρτοκιβώτια. Στο τέλος του 2021, η εταιρεία αυτή, διαπιστευμένη για την κοινωνική ενσωμάτωση, επιλέχθηκε για να συμμετάσχει στην περισυλλογή και στην ανακύκλωση δέκα εκατομμυρίων πωμάτων, που επαναχρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των καθισμάτων στις κερκίδες του Arena και του ολυμπιακού κολυμβητηρίου. Πρόσφατα, κέρδισε και μια σημαντική σύμβαση για τη συλλογή των πλαστικών μπουκαλιών από το σύνολο των εγκαταστάσεων, που ανατέθηκε από την Coca-Cola. «Ανταποκρινόμασταν και στα τρία κριτήρια: είμαστε μικρομεσαία επιχείρηση, δομή κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και τοπική εταιρεία. Οπότε ήμασταν ο ιδανικός υποψήφιος», λέει χαμογελώντας ο Ωγκυστέν Ζακλέν, συνιδρυτής της Lemon Tri. Ωστόσο, λέει ότι δίστασε να θέσει υποψηφιότητα για την ανάληψη ορισμένων συμβάσεων: «Όταν η δουλειά είναι πολύ μεγάλη και η προθεσμία πολύ μικρή, πρέπει να είσαι σίγουρος για τα αποτελέσματα. Οι όγκοι και οι τάξεις μεγέθους μπορούν να αποτελέσουν απαγορευτικό παράγοντα εάν δεν υπάρχει η ικανότητα εκτέλεσης. Δεν πρόκειται να προσλάβω πενήντα άτομα και να επενδύσω εκατομμύρια σε υλικό χωρίς τη διασφάλιση ότι όλο αυτό δεν θα καταρρεύσει».
Ο Νικολά Περονέ μάς υποδέχεται στο γραφείο επισήμων του Κέντρου Γιουνούς, που ιδρύθηκε στην όχθη του Σηκουάνα ύστερα από πρωτοβουλία του οικονομολόγου Μοχάμεντ Γιουνούς, εφευρέτη της μικροπίστωσης και αποδέκτη του Βραβείου Νόμπελ Ειρήνης το 2006. Ο διευθυντής της ESS 2024 υποστήριξε εξαρχής τη στρατηγική του ανοίγματος των Ολυμπιακών Αγώνων στις εταιρείες των δομών κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. «Το εγχείρημα δεν ήταν πάντα εύκολο. Χρειάστηκε να υποστηρίξουμε την υπόθεσή μας απέναντι σε αποδέκτες σημαντικών συμβάσεων. Ήταν αδύνατο να ανατεθεί η εκτέλεση έργων μεγάλης κλίμακας, που ήταν τεχνικά σύνθετα και ογκώδη, σε μία ή σε ένα πλήθος μικρών δομών κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Υπάρχουν διοικητικά συμβούλια που “τσίμπησαν” αμέσως, επειδή είδαν ότι τις συνέφερε. Για άλλα, όπως εκείνα του τομέα των εκδηλώσεων, το στοίχημα πάνω απ’ όλα ήταν να πραγματοποιήσουν μια πομπώδη τελετή έναρξης», λέει ο Περονέ. «Ο στόχος μας όμως είναι να αποτελέσουμε μέρος μιας αλλαγής του μοντέλου που θα σηματοδοτήσει και τις επόμενες διοργανώσεις Ολυμπιάδων, ώστε να γίνει ο κανόνας.»
Η Cojop τονίζει ότι το κριτήριο της τιμής ελήφθη υπόψη μόνο κατά 30 με 40%, σε σχέση με το 60% για τις συνήθεις δημόσιες συμβάσεις. Ωστόσο, εσωτερικώς, κανείς δεν αρνείται το γεγονός ότι οι τοπικές δομές και οι δομές κοινωνικής ενσωμάτωσης ή ένταξης ατόμων με αναπηρία πολλές φορές «σκόνταψαν» στις επιταγές των Ολυμπιακών Αγώνων: τα κόστη και τις προθεσμίες. Ωστόσο, σύμφωνα με την οργανωτική επιτροπή, που αρνήθηκε να παράσχει πληροφορίες σχετικά με τη φύση και το ύψος των κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τις δεσμεύσεις, καμία ποινή δεν φέρεται να έχει εφαρμοστεί, καθώς τα αποτελέσματα «συνάδουν με τις αναληφθείσες δεσμεύσεις και ορισμένα μάλιστα τις ξεπερνούν», σύμφωνα με την ίδια. Χωρίς να υπολογίσουμε τις δεκάδες επιχειρήσεις που είναι εταίροι των Ολυμπιακών Αγώνων, όπως η Orange, η Coca-Cola, η Allianz ή η Sodexo, οι οποίες έχουν επιφορτιστεί με την παροχή σχεδόν των μισών υπηρεσιών και δεν είναι υποχρεωμένες να ανταποκριθούν στους στόχους που έχει θέσει η Cojop.
«Ως αιρετός, θεωρώ ότι έχουμε έναν ρόλο παροχής θετικών κινήτρων. Παλεύω για να αναδείξω τα πλεονεκτήματα του τόπου μας, ωστόσο ο καθένας έχει το δικό του επίπεδο ευθύνης. Δεν είμαστε οι διοργανωτές των Αγώνων, δεν θέλω να επιβάλω επιλογές και δεν έχω την ικανότητα να ελέγξω όσες έχουν γίνει. Ο απολογισμός θα γίνει μετά.» Παρακάμπτοντας τον ρόλο του κατά την ανάθεση των συμβάσεων, ο Ματιέ Ανοτέν, ο δήμαρχος του Σαιν-Ντενί και πρόεδρος του διακοινοτικού φορέα Plaine Commune, γνωρίζει ότι το ζήτημα της κληρονομιάς των Ολυμπιακών Αγώνων θα τεθεί ακόμα πιο έντονα στο τέλος τους. Και στην πρώτη γραμμή θα βρίσκεται το ζήτημα των μακροπρόθεσμων οικονομικών και κοινωνικών επακόλουθων για τους κατοίκους του Σεν-Σαιν-Ντενί. «Δεν προορίζονται να είναι μόνιμες όλες οι θέσεις εργασίας των Ολυμπιακών Αγώνων, επομένως οφείλουμε να οικοδομήσουμε διαδικασίες οι οποίες θα προσφέρουν στους εργαζόμενους που βγαίνουν από αυτές μεγαλύτερες δυνατότητες για μελλοντική απασχόληση», εξηγεί ο δήμαρχος. Εντός του Plaine Commune, όπου συγχωνεύονται οι κοινότητες Ωμπερβιγιέ, Επιναί-συρ-Σεν, Λ’ Ιλ-Σαιν-Ντενί, Λα Κουρνέβ, Πιερφίτ-συρ-Σεν, Σαιν-Ντενί, Σαιντ-Ουέν-συρ-Σεν, Στεν και Βιλτανέζ, οι αιρετοί έχουν ως λάβαρο τη μεταμόρφωση της περιοχής. Στόχος: να την μετατρέψουν στην «κύρια πλατφόρμα υποδοχής τουρισμού στην περιφέρεια Ιλ-ντε-Φρανς, αλλάζοντας την εικόνα της ταυτότητάς μας». «Για αυτό, θα πρέπει κυρίως να αναπτύξουμε τα επαγγέλματα της υποδοχής και της φιλοξενίας, καθώς πρόκειται για κλάδους που δεν μπορούν να μετεγκατασταθούν και συνεπώς από τις θέσεις εργασίας θα επωφεληθούν οι κάτοικοι», υποστηρίζει ο Ανοτέν.
Ο μετασχηματισμός της πόλης, η οποία σήμερα αποτελείται κατά 52% από κοινωνικές κατοικίες και εξυπηρετείται από τέσσερις νέες γραμμές μετρό, θα έχει συνέπειες στις τιμές των ακινήτων και στην πρόσβαση στη στέγαση. Στις 24 Ιουνίου, η Vinci δρομολόγησε τη διάθεση στην αγορά των 174 διαμερισμάτων του συγκροτήματος Apogée που έχει κατασκευάσει στα βόρεια του Ολυμπιακού Χωριού. Με μια μέση τιμή 7.000 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο (σε σύγκριση με ένα φάσμα τιμών από 2.000 έως 4.000 ευρώ στον υπόλοιπο νομό), οι περισσότεροι από τους τωρινούς κατοίκους του Σαιν-Ντενί γνωρίζουν ότι δεν θα έχουν πρόσβαση σε αυτά. Το 2017, όταν το Παρίσι κέρδισε τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, ο Μπερνάρ Τιμπό είχε προειδοποιήσει: «Η πραγματική πρόκληση είναι αυτό που θα συμβεί μετά».
