Φαβέλα ίσον περιθώριο;
Η αρχή έγινε το 1997, όταν για πρώτη φορά ένας κάτοικος των παραγκουπόλεων, της περίφημης «Πόλης του Θεού» στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ο σαραντάχρονος δημοσιογράφος
Το 2002, ο σκηνοθέτης Φερνάντο Μεϊρέγιες γυρίζει ταινία το σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα, που περιγράφει την ανείπωτη βία που κυριαρχεί στις περιοχές αυτές και τη βίωσή τους από τα παιδιά, τους νέους κάτω των είκοσι χρονών που αποτελούν την πλειονότητα των κατοίκων. Η ταινία αποθεώνεται στον δυτικό κόσμο, αποσπά σωρεία βραβείων, το βιβλίο μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες (και στα ελληνικά, εκδ. Φανταστικός Κόσμος, 2004).
Λίγο αργότερα, το 2000, ο
Από την περιφέρεια προς το κέντρο
Παρακολουθούμε μια άλλη πραγματικότητα να γεννιέται, μια ενσωμάτωση που προφανώς σχετίζεται με την κοινωνική κινητικότητα της τελευταίας δεκαετίας αλλά γίνεται με πρωτόγνωρη φορά: από τα κάτω προς τα πάνω, από την περιφέρεια προς το κέντρο. Ακόμη καλύτερα, η περιφέρεια ζωντανεύει το κέντρο. Πολύ ωραία για να είναι αληθινό, θα πει κανείς. Όντως. Δεν είναι όλα τα έργα άξια λόγου αισθητικά, αλλά τι σημασία έχει; Πολλά από αυτά είναι αξιολογότατα – μπορεί κανείς να τα διαβάσει στα γαλλικά, όπου η δραστήρια βραζιλιάνα εκδότρια Πάουλα Ανακάονα προωθεί τη νέα αυτή λογοτεχνία, μακάρι αύριο και στα ελληνικά – εξίσου αξιόλογα με πολλά έργα που το κέντρο καθιερώνει τοπικά και παγκόσμια με τη δύναμη των ιεραρχιών του. Η λογοτεχνία της περιφέρειας δείχνει πώς η αποκαθήλωση της λογοτεχνίας μπορεί να την ανανεώσει εκ βάθρων, πώς η ραπ και το χιπ-χοπ είναι τελικά μια πολυσύνθετη πολιτιστική μηχανή που γεννά αποτελέσματα και εκτός του πεδίου της, πώς το διαδίκτυο μπορεί να είναι κάλλιστη επιλογή επικοινωνίας εκτός της μαζικής κουλτούρας, εντός ενός γόνιμου, περιφερειακού φαντασιακού που αντιμάχεται την αδυσώπητη παγκοσμιοποίηση.
Πολύ κοντά, πολύ μακριά
Πολύ συχνά, οι αναφορές στη Λατινική Αμερική λοιδωρούνται στη χώρα μας, ως ανυπόστατες λόγω διαφορετικής ανάπτυξης διαφορετικών μοντέλων, με την ίδια ευκολία με την οποία παλαιότερα το μοντέλο του κέντρου και της περιφέρειας εφαρμοζόταν σε όλες τις χώρες εκτός του δυτικού πυρήνα. Η κυρίαρχη οικονομική και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση μοιάζει ωστόσο, ενάντια στις ιεραρχίες που η ίδια επιμένει να επιβάλλει, το υπερεθνικό, το εθνικό, το τοπικό, να βάλλεται από μια ριζωματική ανάπτυξη νέων στοιχείων σε όλα τα επίπεδα (την επινόηση και τη φαντασία για τις οποίες μιλά ο Απαντουράι), τα οποία πλέον διακινούνται συχνά ανεξέλεγκτα. Η Ελλάδα επιμένει, με εξαιρέσεις φυσικά, παρότι μικρή χώρα, να μεταφράζει διαμέσου του κέντρου και μάλιστα όσο το δυνατόν πιο θεσμικά. Εξού και η καθυστέρηση με την οποία υποδέχεται, εάν και εφόσον τα υποδέχεται, διάφορα κινήματα. Το ζητούμενο θα ήταν, ειδικά μέσα στην παρούσα παγκόσμια κρίση, μια διαρκής και γόνιμη συνομιλία με όλη την περιφέρεια και την περιφέρεια της περιφέρειας, όπως κι αν νοηματοδοτούνται σήμερα, στον αγώνα ενάντια στη σιωπή, ενάντια στη λήθη, για μια λογοτεχνία μέσα στον κόσμο και για τον κόσμο, όπως ζητούσε ο Τζβετάν Τοντορόφ πριν από λίγα χρόνια.