«Καλώς ήλθες στο πεδίο της κοινωνικής πάλης. Από σήμερα θα πρέπει να προστατευτείς εσύ ο ίδιος και ταυτόχρονα να προστατέψεις τις μάχες σου», ήταν η απάντηση του Λεωνίδα Κύρκου, ηγετικής μορφής της αριστεράς στην ερώτηση: «Τι έχετε να πείτε στους νέους που διαδηλώνουν;»
Στις 6 Δεκεμβρίου, η δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου, από ειδικό φρουρό της Ελληνικής Αστυνομίας προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις από μαθητές και φοιτητές στην Αθήνα αλλά και πολλές άλλες πόλεις: Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηράκλειο και Χανιά, Ιωάννινα, Βόλο, Κοζάνη, Κομοτηνή… Οι αυθόρμητες αυτές μαζικές διαδηλώσεις, με ραντεβού που κλείστηκαν με SMS ή με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο υπήρξαν η έκφραση ενός πρωτόγνωρου ξεσπάσματος οργής.
Η εξέγερση οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, από τους οποίους η αστυνομική καταστολή είναι απλώς ο πιο προφανής. Άλλωστε ο Αλέξης δεν είναι το πρώτο θύμα, αλλά το νεώτερο. Ωστόσο, το γόνιμο έδαφος πάνω στο οποίο ρίζωσε η εξέγερση είναι κυρίως η οικονομική κρίση, η οποία χτύπησε βίαια τη χώρα, πριν η παγκόσμια καταιγίδα κάνει πραγματικά αισθητή την παρουσία της. Σε αυτήν προστίθεται η βαθιά πολιτική κρίση, κρίση του συστήματος και των ηθών, η οποία έχει προκληθεί από την απουσία διαφάνειας στα κόμματα και στους πολιτικούς. Ως αποτέλεσμά της έρχεται η έλλειψη εμπιστοσύνης προς όλους τους δημόσιους θεσμούς.
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η δολοφονία του Γρηγορόπουλου δεν αποτελεί «πρωτοτυπία». Το όνομά του είναι στο τέλος της λίστας δολοφονιών, βασανιστηρίων και άλλων βίαιων πράξεων που έχουν σημειωθεί ενάντια σε διαδηλωτές ή μετανάστες. Πράγματι, το 1985, ένας άλλος νεαρός, ο Μιχάλης Καλτεζάς, σκοτώθηκε από έναν αστυνομικός, ο οποίος στη συνέχεια «βγήκε καθαρός» από το διάτρητο δικαστικό σύστημα. Οι δυνάμεις της τάξης στην Αθήνα, βέβαια, δε λειτουργούν διαφορετικά από τις αντίστοιχες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Όμως, στην Ελλάδα, οι πληγές της δικτατορίας των συνταγματαρχών είναι ακόμα νωπές. Το συλλογικό υποσυνείδητο δεν έχει ξεχάσει τα επτά χρόνια νύχτας, η κοινωνία δε συγχωρεί τόσο εύκολα όσο άλλες. Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη διαφορά με τα γεγονότα στα προάστια του Παρισιού το 2005, γεγονότα που επέτρεψαν στον τότε υπουργό Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί, να εκλεγεί αργότερα πρόεδρος, χρησιμοποιώντας το σύνθημα του «νόμου και της τάξης».
Αντίθετα, οι Έλληνες σχημάτισαν κοινό μέτωπο ενάντια στην καταστολή, μέτωπο που έκανε τα θεμέλια της κυβέρνησης της δεξιάς να τρέμουν. Στην κεφαλή του μετώπου βρίσκεται μια γενιά εφήβων. Κι έχουν τους λόγους τους γι’ αυτό. Η καθημερινότητα των μαθητών του λυκείου χαρακτηρίζεται από εντατικοποίηση του διαβάσματος, με στόχο την πολυπόθητη είσοδο στο πανεπιστήμιο. Η επιλογή είναι αυστηρότατη. Τα παιδιά αρχίζουν να προετοιμάζονται από το γυμνάσιο κιόλας.
Η γενιά των 700 Ευρώ
Στη συνέχεια, «οι εκλεκτοί» ανακαλύπτουν την πραγματικότητα της ζωής μετά το πανεπιστήμιο: στην καλύτερη περίπτωση μια θέση εργασίας των 700 Ευρώ μηνιαίως. Η «γενιά των 700 Ευρώ» δεν είναι άγνωστη στην ελληνική κοινωνία. Κάποιοι από τους νέους κατάφεραν μάλιστα να «συνδικαλιστούν» μέσα από την ομώνυμη Ένωση, η οποία προσπαθεί να κάνει τη φωνή τους ν’ ακουστεί αλλά και να τους προσφέρει νομική βοήθεια. Γιατί ακόμα κι εκείνοι που «έχουν την τύχη» να παίρνουν αυτά τα 700 Ευρώ, συχνά εργάζονται με συμβάσεις έργου. Ακόμα και οι συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου είναι εξαιρέσεις, αφού δίνουν το δικαίωμα στην ασφάλιση, στο 13ο και 14ο μισθό, στην αποζημίωση σε περίπτωση απόλυσης. Αντίθετα οι συμβάσεις έργου, που χρησιμοποιούνται μέχρι και στο δημόσιο τομέα, δεν προσφέρουν βασικά εργατικά δικαιώματα. Δεν μιλάμε πια για «επισφαλή εργασία» αλλά για «ενοικίαση» εργαζομένων.
Σ’ αυτή τη βία της καθημερινότητας είναι που αντιδρούν οι νέοι. «Οι δείκτες εκτίμησης της οικονομικής κατάστασης και της προσδοκίας των πολιτών έχουν φτάσει σε χαμηλά επίπεδο ρεκόρ», επισημαίνει ο Στράτος Φαναράς, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας στατιστικών μελετών MetronAnalysis. «Ο κόσμος είναι απογοητευμένος και δεν πιστεύει ότι η κατάσταση θα βελτιωθεί. Κι αυτό ισχύει ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη, τη μόρφωση και το φύλο, εκτός από τις συνήθεις διαφορές. Άλλωστε το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών, το οποίο από το 1981 δημοσιεύει μηνιαία έκθεση, σημειώνει επίσης χαμηλά επίπεδα του δείκτη οικονομικού κλίματος».
Στην αρνητική αυτή συγκυρία, οι πολίτες δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εργαλεία για να αναλύσουν την κατάσταση. Η αστυνομική καταστολή τους «τραβά από τον καναπέ» και καθορίζει τα στρατόπεδα του «καλού» και του «κακού». «Αντιλαμβάνονται τη δολοφονία σε μια καθαρά μανιχαϊστική λογική», συνεχίζει ο Φαναράς. «Η τραγωδία τους επέτρεψε να διαχωρίσουν το καλό από το κακό και να διαλέξουν που θα στρατευθούν». Ωστόσο, η αυθόρμητη νεολαιίστικη διαμαρτυρία δεν είχε πολιτικό υπόβαθρο, εξαιτίας της έντονης αμφισβήτησης των κομμάτων από τους νέους. Στην ελληνική πολιτική σκηνή κυριαρχούν τρεις οικογένειες από τη δεκαετία του ’50. Τα δύο μεγάλα κόμματα, η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ μοιράζονται εναλλάξ την εξουσία. Όσο για το ΚΚΕ, η σταλινικές του καταβολές του απαγορεύουν να εμφανίζεται ως πραγματική εναλλακτική δύναμη.
Ο ΣΥΡΙΖΑ
Από την πλευρά του, ο ΣΥΡΙΖΑ, ο συνασπισμός των κινημάτων της ριζοσπαστικής αριστεράς επικοινωνεί καλύτερα με τους νέους. Από κει, άλλωστε, πηγάζει και η αύξηση των ποσοστών του στις δημοσκοπήσεις. Παρ’ ότι τον τελευταίο καιρό, τα ποσοστά δεν είναι τόσο εντυπωσιακά όσο πριν από λίγους μήνες, είναι πάντως πάντα υψηλότερα από το σεμνό 5,04 % των εκλογών του Σεπτεμβρίου 2007.
Η εκλογή του 33χρονου Αλέξη Τσίπρα στην κεφαλή του Συνασπισμού, της κύριας συνιστώσας του ΣΥΡΙΖΑ, έπαιξε σημαντικό ρόλο. Ο ρηξικέλευθος λόγος του για τα προβλήματα αλλά και τα επικοινωνιακά τεχνάσματα που χρησιμοποίησε (όπως το να συνοδεύεται από μια νεαρή μετανάστρια δεύτερης γενιάς αφρικανικής καταγωγής στη δεξίωση του Προέδρου της Δημοκρατίας) μοιάζουν ν’ ακουμπάνε ένα μέρος της νεολαίας.
Έτσι οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν το ΣΥΡΙΖΑ να προηγείται του ΚΚΕ –αδιανόητο πριν από λίγα χρόνια. Και ίσως είναι η μάχη για την ηγεμονία της αριστεράς που οδήγησε το ΚΚΕ να συνταχθεί με την ΝΔ και το ΛΑΟΣ στην άποψη ότι ο ΣΥΡΙΖΑ προσφέρει καταφύγιο στους κουκουλοφόρους. Χρειαζόταν ένας αποδιοπομπαίος τράγος για να στρέψει τη δημόσια συζήτηση μακριά από τις πραγματικές αιτίες της κρίσης. Όσο για το ΠΑΣΟΚ, προτίμησε να κρατήσει χαμηλό προφίλ. Βλέποντας ότι η πολιτική συγκυρία είναι θετική με τις εκλογές να πλησιάζουν γρηγορότερα και τα ποσοστά του να ξεπερνούν εκείνα της ΝΔ, εκτίμησε ότι η καλύτερη στάση ήταν να μην αναμειχθεί, ν’ αφήσει τη ΝΔ να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά.
Και πράγματι, η ευθύνη πέφτει κυρίως στους ώμους της κυβέρνησης. Εκλεγμένος για πρώτη φορά το 2004, με την υπόσχεση να καθαρίσει τους κόπρους του Αυγεία από τη διαφθορά, ο Κώστας Καραμανλής και η κυβέρνησή του βυθίζονται όλο και πιο βαθιά στα σκάνδαλα: μίζες, νεποτισμός, χλιδή… τίποτα δε λείπει. Το τελευταίο σκάνδαλο που αφορά την «ανταλλαγή» εδαφών με τη μονή Βατοπεδίου παραμένει για μία ακόμη φορά «ανεξιχνίαστο» παρά τις παραιτήσεις υπουργών.
Το βασίλειο της ατιμωρησίας
Οι νέοι θεωρούν ότι σ’ αυτή τη χώρα όπου βασιλεύει η διαφθορά, η ατιμωρησία είναι ο κανόνας. Σκεπάζοντας το πρόσωπο μ’ ένα φουλάρι, ένα κράνος, μια κουκούλα, οι πιο ακραίοι διαδηλωτές –εκείνοι που σπάνε και καίνε- συναντιούνται στην πλατεία Εξαρχείων, στην καρδιά της Αθήνας, εκεί που ο Γρηγορόπουλος έχασε τη ζωή του. Η Αστυνομία ονειρεύεται την εκδίκησή της και στο «ελληνικό Γκρίνουιτς Βίλατζ», που βρίσκεται δίπλα στο Πολυτεχνείο, εκεί που η νεολαία έδωσε μια αποφασιστική μάχη με τη χούντα το 1973, οι αντιπαραθέσεις «αναρχικών» (αναρχικοί, αντιεξουσιαστές κλπ) και Αστυνομίας είναι παράδοση.
Οι εικόνες που μεταδόθηκαν από τα τηλεοπτικά δίκτυα όλου του πλανήτη, έδειχναν κυρίως τις καταστροφές που προκλήθηκαν από αυτές τις ομάδες. Ωστόσο, ο προσεκτικός παρατηρητής θα μπορούσε να ξεχωρίσει σημαντικές διαφορές από το συνηθισμένο θέαμα. Κατ’ αρχήν οι ομάδες ήταν πολυπληθέστερες. Κατά δεύτερο, τα επεισόδια δεν σημειώθηκαν μόνο στην Αθήνα αλλά και σε πολλές άλλες πόλεις. Τέλος, τα κρούσματα βίας κράτησαν πολλές μέρες. Το συμπέρασμα είναι πως πολλοί νεαροί, οι οποίοι μέχρι πρότινος δεν είχαν καμία επαφή με τις ομάδες αυτές, συμμετείχαν στα επεισόδια. Πίσω από τα οδοφράγματα υπήρχαν ακόμα και γυμνασιόπαιδα 13 και 14 ετών. Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε τα επεισόδια με τους κουκουλοφόρους για να μιλήσει για χτύπημα στη δημοκρατία. Για ποια, ακριβώς, δημοκρατία μιλάμε, αντέτειναν οι νεολαίοι; Πράγματι, μαθητές γυμνασίου και λυκείου επιτέθηκαν σε αστυνομικά τμήματα με πέτρες. Άλλοι, επίσης συμμετείχαν σε καταστροφές ATM. Όμως, λίγες μέρες νωρίτερα, η κυβέρνηση, αδιάφορη για το βύθισμα στη φτώχεια εκατοντάδων χιλιάδων νοικοκυριών, είχε κάνει δώρο στις τράπεζες 28 δισεκ. Ευρώ. Στις ίδιες τράπεζες που εξουσιοδοτούν εταιρείες για την εξόφληση μικρο-οφειλών κι εκείνες χρησιμοποιούν προσβολές, λεκτική βία, απειλές και τελικά κατασχέσεις για να το πετύχουν.
Ο δρόμος της βίας
Συχνά με βίαιες εκφάνσεις, ο θυμός της νεολαίας, δεν έχει ούτε πολιτικές διεκδικήσεις. Δεν είναι παράξενο, αφού εκτός από τη ριζοσπαστική αριστερά, τα κόμματα κωφεύουν στις διεκδικήσεις του κινήματος; «Ούτε διάλογος, ούτε μηνύματα που ελήφθησαν, ούτε συμπεράσματα. Σαν να περίμεναν να βαρεθούν οι νέοι να “σπάνε” και η εξέγερση να πάρει τέλος», παρατηρεί ο Φαναράς. Εκφράζει επίσης την άποψη ότι αρκετοί από τους διαδηλωτές πιθανόν και να γυρίσουν στον καναπέ τους… μέχρι την επόμενη πρόκληση-πρόφαση. Άλλοι πάλι θα τροφοδοτήσουν τον κύκλο της βίας. «Έτσι έγινε και μετά τη δολοφονία του Καλτεζά», επιβεβαιώνει και ο πρώην δημοσιογράφος, Αλέξανδρος Γιώτης, παλιός αναρχοκομμουνιστής με δράση στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Και προσθέτει: «Τροφοδότησαν κυρίως τη 17Ν». Αποσυρμένος από την ενεργό δράση, ο Γιώτη εφιστά την προσοχή μας ότι οι περισσότερες σημαίες που υψώθηκαν ήταν κοκκινόμαυρες και όχι μαύρες, για όποιον αυτό κάτι σημαίνει.
Η αιματηρή εκδίκηση, ήρθε στις 5 Ιανουαρίου, όταν δύο άνδρες πυροβόλησαν και τραυμάτισαν σοβαρά ένα 20χρονο αστυνομικό. Η οργάνωση «Επαναστατικός Αγώνας» ανέλαβε την ευθύνη της επίθεσης. Βέβαια δεν πρόκειται για τους χθεσινούς διαδηλωτές, όμως πιθανόν κάποιοι να δουν στην απαράδεκτη αυτή ενέργεια τη μοναδική απάντηση που δόθηκε για το θάνατο του Γρηγορόπουλου. Το κακό είναι διπλό. Κάποιοι άλλοι μεταστράφηκαν σ’ ένα κλίμα «συμπάθειας» προς την αστυνομία, η οποία μάλιστα δεν έχασε την ευκαιρία να υπενθυμίσει ότι και το δικό της θύμα ήταν «της γενιάς των 700 ευρώ».
Στην κυβερνητική προπαγάνδα για τους κουκουλοφόρους –και δεν αναφερόμαστε καν στα τα ερωτηματικά για τις προβοκάτσιες- την οποία αναπαρήγαγαν τα μέσα ενημέρωσης και κυρίως η τηλεόραση, υπάρχουν δύο στοιχεία που κάνουν μεγάλη εντύπωση. Το πρώτο είναι ο ρόλος των «αλλοδαπών» στα επεισόδια. Μας είπαν ότι το πλιάτσικο στα σπασμένα μαγαζιά έγινε από πεινασμένους μετανάστες. Η τηλεόραση, μάλιστα, υπογράμμισε ότι «πρόκειται για συνήθη πρακτική στην Ασία: διαδηλώνω, σπάω, λεηλατώ». Κι όμως τα βίαια γεγονότα ήταν πράξη κυρίως των Ελλήνων, που ξεσηκώθηκαν ενάντια σ’ ένα διεφθαρμένο καθεστώς. Και παρ’ όλο που φυλετικές ομάδες, όπως οι Ρομ, ξεσηκώθηκαν κι αυτοί –και μάλιστα παίρνοντας όπλα σε κάποιες περιπτώσεις- είναι γιατί θέλησαν να εκδικηθούν τα δικά τους ξεχασμένα θύματα της αστυνομικής καταστολής…
Πεινασμένες ορδές, Έλληνες και ξένοι λεηλάτησαν τα μαγαζιά. «Δεν το είχαμε ξαναδεί ποτέ σε παρόμοια επεισόδια», μας εξηγεί ένας φοιτητής. «Πριν ακολουθούσαμε το κλασικό σχήμα όλων των διαδηλώσεων με το ΣΥΡΙΖΑ στο τέλος, πιο πίσω ακόμα τους αναρχικούς, οι οποίοι μόλις έσπαγαν, έσπαγαν τις γραμμές του και τρώγαμε όλοι ξύλο από την αστυνομία. Σήμερα πίσω από τους αναρχικούς υπάρχει ένα ακόμη μπλοκ: πεινασμένοι, μετανάστες, πρεζόνια… ξέρουν πια ότι στις διαδηλώσεις έχει φαί». Δεύτερη εφεύρεση της εξουσίας και των μέσων: οι «εξεγερμένοι πολίτες» οι οποίοι υποτίθεται ότι οργανώθηκαν για να υπερασπίσουν το νόμο και την τάξη και να αποθαρρύνουν τους κουκουλοφόρους. Κι όμως, αυτό που έγινε ήταν ότι πολίτες προσπάθησαν να μπουν ανάμεσα στους αστυνόμους και τους μαθητές. Μικρο-έμποροι ούρλιαζαν στα ΜΑΤ να απομακρυνθούν, ενώ οι περαστικοί έπεφταν επάνω τους για να ελευθερώσουν συλληφθέντες 15χρονους. Συνειδητοποιώντας ότι ήταν αδύνατον να περιορίσουν τα παιδιά στο σπίτι, γονείς και παππούδες βγήκαν μαζί τους στο δρόμο για να τα προστατέψουν. Ο κόσμος ανάποδα!
Το κίνημα αυτό θα έχει διάρκεια; «Δεδομένου ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση σύντομα θα φτάσει και σε μας, ότι ένα μεγάλο μέρος της νεολαίας θα παραμείνει, ότι η κατάσταση δεν θα βελτιωθεί αύριο το πρωί και ότι το τέλος της διαφθοράς δεν είναι ορατό, θα υπάρχει τροφή για τη φωτιά», υποστηρίζει ο δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής Δημήτρης Τσιόδρας. Η κυβέρνηση προσπάθησε ν’ αλλάξει τις εντυπώσεις με τον πρόσφατο κυβερνητικό ανασχηματισμό της 8ης Ιανουαρίου. Ωστόσο το χρονικό της προαναγγελίας του ήταν τόσο μακρύ που το επικοινωνιακό παιχνίδι είχε ήδη χαθεί και η άνοδος στις δημοσκοπήσεις ήταν ελάχιστη. Αλλωστε ο κόσμος γνωρίζει ότι δεν χρειάζονται νέα πρόσωπα, αλλά νέα πολιτική.
Ήδη το νεολαιίστικο κίνημα ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα και «εξήχθη» ή πιο απλά συνέκλινε με άλλα στο εξωτερικό. Κι αυτό για ένα σημαντικό λόγο: το γεγονός ότι πρόκειται για την πρώτη μεταπολεμική γενιά που δεν θα ζήσει καλύτερα από τους γονείς της δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Ισα ίσα…