Ιταπεσέρικα ντα Σέρα, προάστιο του Σάο Πάολο. Ατενίζοντας τη θέα από το Μόρο ντο Όσο -το «λόφο του κόκαλου»- βλέπει κανείς αλλεπάλληλες σειρές από μαύρες πλαστικές σκηνές, στερεωμένες σε πασσάλους από ξύλο ή μπαμπού. Κατά τόπους, κάποια στήλη καπνού δίνει ένα σημάδι φωτιάς που ζεσταίνει τον πρωινό καφέ. Εκεί, περίπου 3.000 οικογένειες, προερχόμενες από τις φαβέλες της μεγαλούπολης, έχουν εγκατασταθεί σε ιδιόκτητο υπαίθριο χώρο, πάνω από τον οποίο κυματίζει η σημαία του Κινήματος των Άστεγων Εργατών (ΚΑΕ). Ακούγονται θόρυβοι από σφυριά, πριόνια, αξίνες... Σε αυτή την καινούρια και κάπως ιδιαίτερη πόλη, πάντα υπάρχει κάποιο πηγάδι που πρέπει να φτιαχτεί, κάποια στέγη να επιδιορθωθεί, τειχία να υποστυλωθούν.
Το ΚΑΕ γεννήθηκε το 1997, με πρωτοβουλία του Κινήματος των Ακτημόνων (Κ.Α.). Όπως υπενθυμίζει ο Ζιλμάρ Μάουρο, μέλος της εθνικής διεύθυνσης του Κ.Α., «η δημιουργία του ήταν απόρροια της διαπίστωσης ότι το 85% του βραζιλιάνικου πληθυσμού κατοικεί σε αστικές περιοχές, ενώ, ταυτόχρονα, στόχευε να συνδυάσει τους αγώνες για την απόκτηση γης με τις διεκδικήσεις των αστικών πληθυσμών». Η πρώτη επιχείρηση του ΚΑΕ έλαβε χώρα στην πόλη Καμπίνας, κοντά στο Σάο Πάολο: 5.000 οικογένειες κατέλαβαν μια μεγάλη έκταση την οποία ονόμασαν πάρκο Οζιέλ, προς τιμήν της μνήμης ενός από τα θύματα της σφαγής του Ελντοράντο ντο Καραχάς. (1) Δέκα χρόνια αργότερα, το πάρκο Οζιέλ μετατράπηκε σε ανεπτυγμένη συνοικία, με κατάλληλες υποδομές και κατοίκους που διαπνέονται από ισχυρό αίσθημα συλλογικότητας. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το ΚΑΕ επέκτεινε τις δραστηριότητές του στο προάστιο του Σάο Πάολο, στις επικράτειες του Νορντέστε και στο Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου σειρά καταλήψεων κατέληξε στην κατασκευή των 10.000 κατοικιών της περιοχής της Νουέβα Σέπτιμα.
«Δεν είχαμε καμία εμπειρία σε αστικό περιβάλλον, οπότε απλώς αναπαραγάγαμε τη στρατηγική που είχε εφαρμοστεί στους αγώνες για την απόκτηση γης», παραδέχεται ο Ροσίλντο Σάντος, από τους πρωτοστάτες του ΚΑΕ. Οι φαβέλες, όμως, συνιστούν πολύπλοκο περιβάλλον, δυσκολότερο να κατανοηθεί απ’ ό,τι οι αγροτικές κοινότητες. Το Κίνημα των αστέγων έχει να αντιμετωπίσει εκεί την εχθρότητα των συμμοριών, των σεκτών των Ευαγγελιστών, αλλά και των ντόπιων πολιτικών, οι οποίοι φοβούνται μήπως χάσουν τον έλεγχο της παραδοσιακής τους πελατείας.
Οι πρώτες καταλήψεις
Σε εθνικό επίπεδο, τα παρακλάδια του κινήματος εξελίσσονται ανεξάρτητα μεταξύ τους -ορισμένα αλλάζουν ονομασία, ενώ το Κ.Α. και το ΚΑΕ μετατρέπονται σε αυτόνομες οργανώσεις: Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, δύο καταλήψεις οι οποίες στέφθηκαν με επιτυχία, στις λαϊκές συνοικίες Γκουαρούλχο και Οσάσκο, δίνουν στο κίνημα νέα πνοή στην περιφέρεια του Σάο Πάολο. Τον Ιούλιο του 2003, το ΚΑΕ οργανώνει καινούρια κατάληψη σε άλλη συνοικία της μεγαλούπολης, στο Σάο Μπερνάρδο ντο Κάμπο.
Αυτή τη φορά, η έκταση ανήκει στη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία Volkswagen και η αντίδραση των αρχών είναι άμεση: με τη συνδρομή ελικοπτέρων και ελεύθερων σκοπευτών, οι ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας ανακαταλαμβάνουν την περιοχή, τραυματίζοντας πολλούς και προβαίνοντας στη σύλληψη δεκάδων. Η ωμότητα της καταστολής προκαλεί διαμαρτυρίες στη Γερμανία, όπου διοργανώνεται διαδήλωση μπροστά από την έδρα της εταιρείας, με αποτέλεσμα το ΚΑΕ να αποκτήσει διεθνή απήχηση. Ο κυβερνήτης της Επικράτειας του Σάο Πάολο, Ζεράντο Αλκμίν (2) προειδοποιεί ότι θα κατασταλεί οποιοδήποτε εγχείρημα κατάληψης υπό τη διεύθυνση του ΚΑΕ.
Ωστόσο, το 2005, το κίνημα κατορθώνει να καταλάβει έκταση που εντάσσεται στην περιφέρεια της κοινότητας του Ταμποάο ντα Σέρα. Επειτα από οχτώ μήνες αγώνων, οι καταληψίες της κατασκήνωσης Τσίκο Μέντες αποσπούν από τις αρχές την υπόσχεση ότι θα κατασκευαστούν οχτακόσιες κατοικίες. Τελικά, τη νύχτα μεταξύ της 16ης και της 17ης Μαρτίου 2007, οι άστεγοι του ΚΑΕ εγκαινιάζουν την κατασκήνωση του Χοάο Κάντιδο. (3)
Ο Σιλβάνα ντε Χεσούς Ολιβέιρα, ο οποίος συμμετείχε στο πρώτο κύμα καταληψιών, διηγείται: «Ηταν μία ώρα το πρωί όταν φτάσαμε στην Ιταπεσέρικα ντα Σέρα. Στα λεωφορεία, εκτός από ορισμένους ιθύνοντες του ΚΑΕ, κανένας δεν γνώριζε πού κατευθυνόμασταν, γιατί, για να αποφύγουμε τις διαρροές, το μέρος της κατάληψης είχε κρατηθεί μυστικό». Η προετοιμασία για την επιχείρηση είχε ξεκινήσει πριν από πολλούς μήνες: «Σε συνάντηση με τους κατοίκους κάποιας φαβέλας, οι οποίοι εναντιώνονταν στο κλείσιμο του σχολείου τους, πληροφορηθήκαμε την ύπαρξη αυτής της αχανούς έκτασης. Γνωστή με το όνομα Φαζεντίχα, χρησιμοποιείται από κλέφτες αυτοκινήτων για την αποσυναρμολόγηση της λείας τους, ενώ κάποιες συμμορίες απέκτησαν τη συνήθεια να εγκαταλείπουν εκεί τα πτώματα των θυμάτων τους», εξηγεί ο Γκιγέρμε Μπούτος, μέλος του συντονιστικού γραφείου του ΚΑΕ.
Στα όρια του Σάο Πάολο και της Ιταπεσέρικα ντα Σέρα, σε ζώνη όπου σημειώνεται σοβαρή έλλειψη στέγης, το συγκεκριμένο οικόπεδο αγοράστηκε, υπό αρκετά αδιαφανείς συνθήκες, από την Τράπεζα του Νορντέστε, (4) Στη συνέχεια, εξαγοράστηκε από τον ισπανικό τραπεζικό όμιλο Banco de Santander. για να παραχωρηθεί, κατόπιν, στην εταιρεία Itapecerica Golf Urbanizacion.
Εδώ και χρόνια, υποτίθεται ότι θα αξιοποιείτο στο πλαίσιο κάποιου ασαφούς αναπτυξιακού σχεδίου για την κατασκευή λέσχης γκολφ, το οποίο ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Όπως αναφέρει ο Μπούτος, «στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα παραμελημένο οικόπεδο, από το οποίο επωφελούνται οι κερδοσκόποι των ακινήτων. Ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, πουλήθηκε στην τιμή του 1,9 εκατ. ρεάλ (περίπου 700.000 ευρώ), σήμερα εκτιμάται στα 40 εκατ. ρεάλ (περίπου 16 εκατ. ευρώ)».
Επιχείρηση Φαζεντίχα
Μόλις εντοπίστηκε το μέρος της κατάληψης, το ΚΑΕ ενεργοποίησε τα δίκτυά του στις φαβέλες -ήρθε σε επαφή με οικογένειες που είχαν ήδη κινητοποιηθεί και διαμόρφωσε έναν πρώτο κατάλογο με υποψήφιους για την κατάληψη. Την ορισμένη μέρα, περίπου 300 άτομα εφοδιασμένα με φακούς, μαχαίρια, αξίνες, σφυριά, συρματόπλεγμα και ρολά υφάσματος για τις σκηνές, καταλαμβάνουν τη Φαζεντίχα. Πολύ γρήγορα, η είδηση της κατάληψης εξαπλώνεται και συρρέουν εκατοντάδες κάτοικοι από τις λαϊκές συνοικίες του Σάο Πάολο. Σε διάστημα μιας εβδομάδας, η κατασκήνωση έλαβε τις διαστάσεις μικρής πόλης και η εφημερίδα «Jornal Da Tarde» κυκλοφόρησε με τίτλο: «Ιταπεσέρικα ντα Σέρα, πρωτεύουσα των Αστέγων».
Κατά την εκτίμηση της Πατρίσια Καρντόσο, δικηγόρου και μέλους του ινστιτούτου Polis, (5) «η απήχηση καταλήψεων τέτοιου τύπου είναι αποκαλυπτική του εύρους της κρίσης στέγης στη μητροπολιτική ζώνη». Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, σύμφωνα με το ινστιτούτο, οι κάτοικοι των τενεκεδουπόλεων αποτελούσαν το 11,1% του πληθυσμού του Σάο Πάολο - το εν λόγω ποσοστό ήταν μόνο 7,4% το 1980. Η Καρντόσο εξηγεί: «Οι φαβέλες στην πλειονότητά τους είναι καρπός καταλήψεων που δεν εκπλήρωναν τα στοιχειώδη κριτήρια. Πολλές βρίσκονται σε επικίνδυνες ζώνες. Η βία είναι ενδημική, ενώ οι υποδομές σε ό,τι αφορά την οδοποιία, τον δημόσιο φωτισμό, την αποχέτευση, αλλά και την παιδεία και την υγεία είναι εξαιρετικά ανεπαρκείς».
Εκτός από τις τενεκεδουπόλεις με την καθεαυτό έννοια του όρου, το ινστιτούτο Polis επισημαίνει τα ακίνητα που έχουν χτιστεί εκτός σχεδίου πόλης, καθώς και τις υπερκορεσμένες πολυκατοικίες, όπου πολλές οικογένειες μοιράζονται κάποιο κοινό διαμέρισμα για το οποίο οι έμποροι του ύπνου απαιτούν εξοργιστικά ενοίκια. «Στη μητροπολιτική περιοχή του Σάο Πάολο, πάνω από δύο εκατομμύρια άτομα έχουν προσωρινή κατοικία, ενώ σημειώνεται έλλειψη περίπου 600.000 κατοικιών», συμπληρώνει η Καρντόσο. «Παράλληλα, το IGBE (Ινστιτούτο Γεωγραφίας και Στατιστικής της Βραζιλίας) έχει καταγράψει 244.000 άδεια διαμερίσματα μόνο στην πόλη του Σάο Πάολο και 540.000 στο σύνολο του αστικού ιστού. Υπάρχουν, επομένως, αρκετά ακατοίκητα για να ρυθμιστεί κατά μεγάλο μέρος το πρόβλημα της έλλειψης στέγης».
Μακράν αυτής της κατεύθυνσης, οι δημόσιες πολιτικές αναδιάταξης -«εκ νέου αξιοποίησης»- του κέντρου της πόλης ευνοούν κυρίως την κερδοσκοπία και βάζουν φωτιά στις τιμές των ακινήτων. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις χτυπούν αλύπητα τα λιγότερο προνομιούχα στρώματα, με τις αλλεπάλληλες επιθέσεις εναντίον των εργασιακών δικαιωμάτων με αποτέλεσμα να προκαλούν γενική υπονόμευση των συνθηκών εργασίας.
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, σύμφωνα με το IGBE, περίπου 54 εκατ. άτομα -το 53,5% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της Βραζιλίας- απασχολούνταν σε κλάδους της παραοικονομίας, ενώ το 70% των εργαζομένων των αστικών περιοχών είχε προσωρινές θέσεις εργασίας. Πλάι στους οδοκαθαριστές, στους πλανόδιους εμπόρους ή στις οικιακές βοηθούς (παραδοσιακές δουλειές της μαύρης αγοράς), οι εργαζόμενοι σε εταιρείες πωλήσεων διά τηλεφώνου, οι βοηθοί επιστάτριες, οι φορτοεκφορτωτές και άλλοι επόπτες συγκροτούν, πλέον, τον νέο στρατό εργαζομένων σε καθεστώς προσωρινής εργασίας.
Αποκλεισμένα από την αγορά της ακίνητης περιουσίας, τα νοικοκυριά μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων μετακινούνται προς την περιφέρεια των μεγάλων πόλεων. Έτσι, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, ο πληθυσμός των τενεκεδουπόλεων του Σάο Πάολο αυξήθηκε με ρυθμό πέντε φορές μεγαλύτερο από εκείνον του συνόλου του συγκροτήματος, δυσχεραίνοντας μία κατάσταση ήδη καταστροφική και εγκυμονούσα, ενδεχομένως, βίαιες διαμάχες.
Οι απελπισμένοι
Η Ρόσι Μαρί ντος Ανχελες διηγείται: «Ακουσα κάποιους γείτονες να μιλούν για την κατάληψη του Χοάο Κάντιδο». Ηταν 24 ετών, άνεργη μητέρα και είχε ήδη εργαστεί σε διάφορες θέσεις - ως τηλεφωνήτρια, ως πωλήτρια, ως οικιακή βοηθός. Κατοικούσε τότε στο Μόρο ντο Χαρντίν Γκουαρούχο, φαβέλα του Σάο Πάολο. «Δεν είχα και πολλά να χάσω!». Αποθήκευσε τα έπιπλά της στο σπίτι κάποιας φίλης και προσχώρησε στο ΚΑΕ. «Ποτέ μου δεν ασχολήθηκα με την πολιτική και είναι η πρώτη φορά που συμμετέχω σε κατάληψη», διευκρινίζει.
Στην Ιταπεσέρικα ντα Σέρα, μόλις εδραιώθηκε η κατασκήνωση οι ιθύνοντες του ΚΑΕ ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με εκπροσώπους της τοπικής νομαρχίας, του Κράτους του Σάο Πάολο, της ομοσπονδιακής διοίκησης, καθώς και με αντιπροσώπους της εταιρείας Itapecerica Golf Urbanization. Με επιχείρημα ότι η διαφιλονικούμενη έκταση δεν εκπλήρωνε την κοινωνική της λειτουργία, το ΚΑΕ απαίτησε την απαλλοτρίωσή της και την κατασκευή κατοικιών για τις οικογένειες που έχουν εγκατασταθεί εκεί. Στα τέλη Μαρτίου, 5.000 άστεγοι πραγματοποιούν πορεία μέχρι το Παλάσιο ντο Μπαντεϊράντε, την έδρα της κυβέρνησης του Κράτους του Σάο Πάολο.
Τα μηνύματα και οι επισκέψεις αλληλεγγύης πλημμυρίζουν το Χοάο Κάντιδο -εκπρόσωποι της ριζοσπαστικής αριστεράς, συνδικαλιστές, αντιπρόσωποι του κλήρου που δραστηριοποιείται για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, του Κινήματος των Αστέγων, των οργανώσεων που αγωνίζονται για το δικαίωμα στη στέγη ενώ τύπος και ΜΜΕ αναμεταδίδουν το γεγονός πιο εκτεταμένα απ’ ό,τι συνήθως.
Έπειτα από τρεις εβδομάδες κατάληψης, οι προτάσεις που έχουν διατυπωθεί από τις αρχές συνεχίζουν να κρίνονται ανεπαρκείς από το ΚΑΕ, αλλά μία συμφωνία με τον ιδιοκτήτη του οικοπέδου αναιρεί, προσωρινά, την απειλή έξωσης. Ως αντάλλαγμα, οι άστεγοι δεσμεύονται να μην επιτρέψουν την εγκατάσταση άλλων οικογενειών στην υπό διεκδίκηση έκταση.
Για τους κατοίκους του Χοάο Κάντιδο ξεκινά μια νέα φάση εδραίωσης της κατασκήνωσης: Μοιρασμένοι σε έξι ομάδες των 100 έως 180 οικογενειών, οι καταληψίες αναδεικνύουν συντονιστές, όπως και ιθύνοντες για την εποπτεία των δραστηριοτήτων, την κατασκευή υποδομών, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Οι κοινές κουζίνες εξοπλίζονται με τις προμήθειες που αποστέλλουν φιλικές οργανώσεις και, κυρίως, με την εθελοντική συμμετοχή των αστέγων. Καλλιτέχνες, δίνουν συναυλίες αλληλεγγύης. Φοιτητές διοργανώνουν θεατρικά εργαστήρια και πολιτιστικές εσπερίδες. Κάθε απόγευμα λαμβάνουν χώρα μαθήματα πολιτικής κατάρτισης.
Κατά τη διάρκεια των καθημερινών συνελεύσεων, οι οποίες πραγματοποιούνται τόσο στο εσωτερικό κάθε ομάδας όσο και μεταξύ των ιθυνόντων κάθε τομέα, οι καταληψίες ενημερώνονται για τις εξελίξεις, συζητούν για την οργάνωση της κατασκήνωσης, αποφασίζουν ποιες δράσεις θα αναλάβουν για να κάνουν γνωστό τον αγώνα τους και να ασκήσουν πίεση στις αρχές.
Όμοια με τη Ρόσι Μαρί ντος Ανχελες, η οποία εκλέχτηκε συντονίστρια της ομάδας 15, οι γυναίκες έχουν ιδιαίτερα ενεργό παρουσία στο κίνημα και αναλαμβάνουν ευθύνες σε όλα τα επίπεδα. «Η συμβίωση τόσων ανθρώπων δεν είναι εύκολο κατόρθωμα, ειδικά υπό τέτοιες συνθήκες: δεν υπάρχει τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, δεν υπάρχει ιδιωτική ζωή... Παράλληλα, ο ενθουσιασμός είναι φανερός... Στη φαβέλα, καθένας προσπαθεί να επιβιώσει όπως μπορεί -καθένας για την πάρτη του. Εδώ είναι άλλο πράγμα, η αλληλεγγύη είναι ο πρωταρχικός κανόνας...».
Η ανατροπή των αξιών, η επίγνωση ότι έχει αναιρεθεί η μοιρολατρική διάθεση που βάρυνε στους ώμους τους, η αποκατάσταση της χαμένης τους αξιοπρέπειας και η περηφάνια να έχουν γίνει πρωταγωνιστές ενός συλλογικού εγχειρήματος, είναι τα συναισθήματα που βιώνουν οι κάτοικοι στον καταυλισμό του Χοάο Κάντιδο. Η Ελένα Σιλβέστρε, μέλος της διεύθυνσης του Κινήματος Αστέγων Εργατών, προσθέτει: «Μια κατασκήνωση των αστέγων είναι σαν σχολείο συμμετοχικής δημοκρατίας όπου διαμορφώνονται οι μελλοντικοί ιθύνοντες της κοινότητας. Με αφετηρία μια συγκεκριμένη έγνοια -την ανάγκη στέγης- θέλουμε να συνεισφέρουμε στη θεμελίωση πραγματικά λαϊκής εξουσίας».
Ζηλευτά προσηλωμένο στην ανεξαρτησία του, συγκριτικά με άλλες πολιτικές παρατάξεις, το ΚΑΕ δεν κατευθύνει τα μέλη του προς την υιοθέτηση συγκεκριμένων πολιτικών πεποιθήσεων και αρνείται να ενσωματώσει την τάδε ή τη δείνα συντονιστική επιτροπή των υφιστάμενων λαϊκών κινημάτων. «Κάτι που δεν μας εμποδίζει, να διατηρούμε εγκάρδιες σχέσεις μαζί τους, καθώς και με τις δυνάμεις της αριστεράς», διευκρινίζει η Σιλβέστρε.
Έτσι, τον Απρίλιο, οι Άστεγοι συμμετείχαν σε διαδηλώσεις που διοργάνωσαν τα συνδικάτα των εκπαιδευτικών και των ακτημόνων, ενώ την Πρωτομαγιά συμμετείχαν στην παρέλαση, πλάι στη ριζοσπαστική αριστερά. «Πιστεύουμε ότι είναι δυνατόν να ενοποιηθούν, γύρω από κοινούς σκοπούς, οι αγώνες που σήμερα διεξάγονται μεμονωμένα σε πολλές κοινότητες. (6) Και είναι μέσω αυτών των αγώνων που το κίνημά μας ενισχύεται και περικλείει στους κόλπους του νέους αγωνιστές. Για την ώρα πάντως, δεν διαθέτουμε ούτε καν γραφείο για τους συντονιστές μας, ούτε μέσα για να πληρώνουμε μισθούς στα μόνιμα μέλη», αναφέρει η Σιλβέστρε.
Ένα νέο κίνημα
Παρά τον αδιαμφισβήτητο δυναμισμό και την αξιοσημείωτη οργάνωση των κατασκηνώσεων, το ΚΑΕ παραμένει, όντως, ένα κίνημα εξαιρετικά ανεπίσημου χαρακτήρα. Γύρω από τη διεύθυνση, που έχει συναδελφικό χαρακτήρα και χαίρει αναμφισβήτητης νομιμοποίησης, αλλά της οποίας τα μέλη δεν έχουν αναδειχτεί μέσω εκλογών, περιστρέφεται ένας πυρήνας αγωνιστών αποτελούμενος από ετερόκλητα στοιχεία: Μέλη που συμμετείχαν παλιότερα στο Κ.Α., ηγέτες κοινοτήτων, οικογένειες που προσχώρησαν στο ΚΑΕ σε παλιότερες καταλήψεις, συνδικαλιστές και φοιτητές που προέρχονται από μαρξιστικούς κύκλους ή από το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης...
Όμως, όπως υπογραμμίζει η Σιλβέστρε, «η δύναμή μας έγκειται στην κινητοποίηση των λαϊκών στρωμάτων που κατοικούν στις φαβέλες». Δείχνοντας προς τα παραπήγματα στην πλαγιά του λόφου, εκεί όπου κυματίζει μια σημαία που τραβάει την προσοχή απεικονίζοντας ένα κόκαλο, προσθέτει: «Το Μόρο ντο Όσο... Οι σύντροφοι από την ομάδα 8 διάλεξαν τη συγκεκριμένη ονομασία γιατί, για τις αρχές, οι άστεγοι είναι σαν κόκαλο δύσκολο να ροκανιστεί». Βεβαίως, στις 18 Μαΐου, οι «άστεγοι» του Χοάο Κάντιδο υποχρεώθηκαν τελικά να εγκαταλείψουν την υπό κατάληψη έκταση.
Όμως, απέσπασαν από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση και από το Κράτος του Σάο Πάολο τη γραπτή δέσμευση ότι θα κατασκευαστούν κατοικίες για όλους τους καταληψίες. Έτσι, η νομαρχία της Ιταπεσέρικα ντα Σέρα παραχώρησε κάποιο οικόπεδο όπου δημιουργήθηκε καινούργια κατασκήνωση για 350 οικογένειες που δεν έχουν άλλη λύση στέγασης.
Ο Λούλα μπορεί να μην είναι σαν τον Τσάβες ή τον Μοράλες, όμως οι Βραζιλιάνοι μοιάζουν εξαιρετικά με τους κατοίκους της Βενεζουέλας και της Βολιβίας.
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπίαι»
