Πότε πρωτοεμφανίστηκε η ιδέα της παγκόσμιας έκθεσης;
Οι παγκόσμιες εκθέσεις είναι φαινόμενο αρκετά παλαιό, που συμπίπτει με την ανάπτυξη της βιομηχανοποίησης. Κατά τον 19ο αιώνα, η αντιπαλότητα ανάμεσα στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία είχε ως αποτέλεσμα τον πολλαπλασιασμό των εκθέσεων. Η πρώτη έλαβε χώρα στο Λονδίνο, αλλά αρχικά είχε προβλεφθεί να πραγματοποιηθεί στη Γαλλία -αναμφίβολα, αιτία για την αναβολή στάθηκε η επανάσταση του 1848. Η πρώτη παρισινή έκθεση έγινε, τελικά το 1855, ακολουθούμενη από σειρά άλλων, κατά τα έτη 1867, 1878, 1889, 1900, με τελευταία τη μεγάλη έκθεση του 1937. Εξάλλου, σε αυτές οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η σημερινή φυσιογνωμία του Παρισιού: αρκεί να αναλογιστεί κανείς τον Πύργο του Άιφελ (που ανεγέρθηκε ως μνημείο της πεντηκοστής επετείου της Γαλλικής Επανάστασης), το Μικρό και το Μεγάλο Παλάτι (τα οποία οικοδομήθηκαν για την έκθεση του 1900), το παλάτι στο Σαγιό και το Ανάκτορο του Τόκιο (1937)...
Αναφερθήκατε στην έκθεση του 1937. Μια χαρακτηριστική εικόνα είναι το περίπτερο της ναζιστικής Γερμανίας απέναντι από εκείνο της Σοβιετικής Ένωσης.
Η έκθεση του 1937 χαρακτηρίστηκε πράγματι από τις ακραίες εντάσεις της περιόδου: από τη μία πλευρά, ο ναζισμός και ο ιταλικός φασισμός, από την άλλη, η Σοβιετική Ένωση. Αναλογιστείτε το περίπτερο της Ισπανίας, όπου ο εμφύλιος είχε τότε ξεσπάσει για τα καλά, με την Γκερνίκα του Πικάσο και την κινητοποίηση όλων των αντιφασιστών διανοουμένων. Κάτι παρόμοιο είδαμε και σε άλλες περιόδους. Για παράδειγμα την έκθεση της Σεβίλης, το 1992: το περίπτερο της ΕΣΣΔ μετατράπηκε σε περίπτερο της Ρωσικής Ομοσπονδίας και, κατόπιν, της Κοινότητας Ανεξάρτητων Κρατών. Η συμμετοχή του Ιράκ ματαιώθηκε εξαιτίας του πολέμου, ενώ το περίπτερο της Γιουγκοσλαβίας διαλύθηκε, όπως και το ίδιο το κράτος.
Οι εκθέσεις πέρασαν κρίση τη δεκαετία του 1990...
• Ναι, επρόκειτο, μάλιστα, για περίοδο έντονης πολεμικής. Ορισμένοι αναρωτιούνταν εάν οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις είχαν ακόμη κάποια χρησιμότητα. Ωστόσο, κατά την ίδια περίοδο, οι υποψηφιότητες για την ανάληψη της διοργάνωσης των εκθέσεων αύξαναν ολοένα και περισσότερο, ενώ το κοινό συμμετείχε όλο και πιο μαζικά. Από την έκθεση της Σεβίλλης πέρασαν 41 εκατ. επισκέπτες, δηλαδή μέσα σε έξι μήνες τέσσερις φορές περισσότεροι από τον ετήσιο αριθμό επισκεπτών της Eurodisney. Η έκθεση στο Ανόβερο, το 2000, είχε, σε διάστημα πέντε μηνών, 19 εκατ. επισκέπτες, δηλαδή σχεδόν τους διπλάσιους από τον «Θόλο της Χιλιετίας» στο Λονδίνο καθ’ όλη τη διάρκεια του ίδιου έτους. Σε κάθε περίπτωση, έγινε κατανοητό ότι το πρότυπο της έκθεσης έπρεπε να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Για να εκσυγχρονιστεί η πολιτική του αξία, κρίθηκε σκόπιμο να γίνει προσπάθεια προσέλκυσης επισκεπτών μέσα από την παρουσίαση μεγάλων ζητημάτων που ενδιαφέρουν ολόκληρη την ανθρωπότητα: τη διατροφή, την υγεία, την αειφόρο ανάπτυξη...
Ποιος προτείνει τα θέματα;
Οι ίδιες οι διοργανώτριες χώρες. Οι προτάσεις τους παίζουν καθοριστικό ρόλο για την αποδοχή ή την απόρριψη μιας υποψηφιότητας. Προφανώς, επισημαίνουμε στις ενδιαφερόμενες χώρες την αναγκαιότητα να προτείνουν θέματα που βρίσκονται στη διεθνή ημερήσια διάταξη. Προωθούμε, δηλαδή, στις εκθέσεις, τον δημόσιο διάλογο. Η έκθεση του Ανόβερου είχε ως άξονες τα ζητήματα που αναδείχθηκαν από τη Διάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον. Κατά τον ίδιο τρόπο, το κεντρικό θέμα της έκθεσης του 2005 στο Αΐτσι της Ιαπωνίας ήταν «Η σοφία της φύσης», αλλά και στη Σαραγόσα φέτος το θέμα θα είναι «Το νερό και η αειφόρος ανάπτυξη», ένας από τους Στόχους της Χιλιετίας για την Ανάπτυξη του ΟΗΕ. Έτσι, οι εκθέσεις, είναι σήμερα ισχυρό εργαλείο για την προώθηση του διαλόγου, όχι μόνο μέσα από το πρίσμα της πολιτικής της κυρίαρχης εξουσίας αλλά μέσα από τον σεβασμό του εκάστοτε πολιτισμού, της εθνικής ταυτότητας, της θρησκείας. Κάπως έτσι διασχίσαμε και το κατώφλι του 21ου αιώνα και η πρώτη μεγάλη έκθεση θα λάβει χώρα στη Σαγκάη, το 2010. Θα έχει θέμα «Καλύτερη πόλη, καλύτερη ζωή». Στόχος: πώς μπορεί να βελτιωθεί η ζωή στο αστικό περιβάλλον.
Ποια είναι η διαφορά «παγκόσμιας» και «διεθνούς» έκθεσης;
Οι διεθνείς εκθέσεις έχουν θέμα πολύ εξειδικευμένο. Αντιθέτως, οι παγκόσμιες εκθέσεις, όπως της Σαγκάης, έχουν πυρήνα κάποιο γενικότερο ζήτημα και μεταβάλλουν σε σημαντικό βαθμό τη χωροταξία της διοργανώτριας πόλης. Οι συμμετέχουσες χώρες μπορούν να κατασκευάσουν οι ίδιες τα περίπτερά τους, τα οποία πρέπει να αποσυναρμολογήσουν μετά το πέρας της έκθεσης, όπως ορίζει ο κανονισμός. Εκτός, βέβαια, εάν η αρχιτεκτονική τους αξία ωθήσει τη διοργανώτρια χώρα να διαπραγματευθεί τη συντήρησή τους. Οι εν λόγω εκθέσεις, εξάμηνης διάρκειας, πραγματοποιούνται κάθε πέντε χρόνια. Στο μεσοδιάστημα διοργανώνονται οι διεθνείς εκθέσεις.
Δεν είναι υπερβολικό το κόστος των επενδύσεων;
Στην πραγματικότητα, υποψηφιότητα δεν θέτουν πόλεις αλλά χώρες, στο πλαίσιο των αναπτυξιακών τους προτεραιοτήτων. Το γεγονός ότι η Λισαβόνα φιλοξένησε την έκθεση του 1998 εγγραφόταν στην απόφαση της πορτογαλικής κυβέρνησης να εκσυγχρονίσει την πρωτεύουσα. Η έκθεση χρησίμευσε ως πρόσχημα, από μια άποψη. Ο ιστός της πόλης, που ως τότε περιοριζόταν δυτικά, επεκτάθηκε προς τα ανατολικά, ενώ το συγκοινωνιακό δίκτυο βελτιώθηκε. Επίσης, αυξήθηκε ο αστικός χώρος αλλά και τα έσοδα από τον τουρισμό. Η επιχείρηση κόστισε συνολικά 500 εκατ. ευρώ στα κρατικά ταμεία, αλλά απέδωσε πολύ περισσότερα. Θα τολμούσα να πω ότι οι εκθέσεις ισοδυναμούν, συχνά, με αξιοσημείωτη επένδυση.
Ποιες πόλεις είναι υποψήφιες για την έκθεση του 2015;
Για την παγκόσμια έκθεση του 2015, οι δύο υποψήφιες πόλεις είναι η Σμύρνη και το Μιλάνο, με δύο, αντίστοιχα, κεντρικά θέματα: την υγεία και τη διατροφή. Το Μιλάνο είναι μητρόπολη της Δυτικής Ευρώπης, πόλη ανεπτυγμένη, επίκεντρο του ντιζάιν και της ιταλικής βιομηχανίας. Η Σμύρνη είναι πόλη μεσογειακή, σχεδόν ανατολίτικη -έχει μεγάλη ιστορική παράδοση, αποτέλεσε κέντρο του ελληνιστικού και βυζαντινού πολιτισμού, ενώ, ταυτόχρονα, τοποθετείται στις παρυφές μιας ταραχώδους περιοχής. Το πλεονέκτημα, αν η έκθεση πραγματοποιηθεί στην Τουρκία, θα είναι η διοργάνωσή της σε μια περιοχή όπου δεν έχει φιλοξενηθεί μέχρι σήμερα. Το Μιλάνο, βεβαίως, συνιστά σταθερή αξία. Η Σμύρνη είναι το στοίχημα του μέλλοντος και η ανάθεση της διοργάνωσης θα ισοδυναμούσε με προσέγγιση μιας χώρα δυναμικής, η οποία αναπτύσσεται ταχύτατα και στην οποία πρέπει να ανοίξουμε την πόρτα. Η απόφαση θα ληφθεί από τα εκατόν σαράντα κράτη-μέλη του Διεθνούς Γραφείου Εκθέσεων, μετά από μυστική ψηφοφορία. Οι ΗΠΑ δεν συμμετέχουν από το 2001 κι έπειτα. Η κυβέρνηση Μπους, από κοινού με τις συντηρητικές δυνάμεις που τότε είχαν την πλειοψηφία στο Κογκρέσο, είχε αρνηθεί να πληρώσει το μερίδιο που της αναλογούσε. Τα μέλη αποφασίζουν, αφού προηγηθούν έρευνες και τεχνικές εκτιμήσεις, σε συνάρτηση με τα πολιτικά τους συμφέροντα και τις διμερείς τους σχέσεις. Πρόκειται για σχετικά περίπλοκη διαδικασία μέχρι την τελική επιλογή. Στη Συνθήκη του Διεθνούς Γραφείου Εκθέσεων, το άρθρο 7 ορίζει: «Οταν υπάρχουν πολλοί υποψήφιοι, τα κράτη-μέλη οφείλουν να ψηφίσουν λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των εκθέσεων που έχει ήδη φιλοξενήσει η εν λόγω χώρα, τις ιστορικές ή πολιτισμικές συγκυρίες...» Όμως, δεδομένου ότι η ψηφοφορία είναι μυστική, τα κράτη διατηρούν περιθώρια ελιγμού. Εκτός απροόπτου, το αποτέλεσμα θα γίνει γνωστό στις 31 Μαρτίου
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»