«Δεν έχουμε την πρόθεση να κρατήσουμε ισόβια την εξουσία. Πρέπει να οργανώσουμε με αξιοπρέπεια ελεύθερες και διαφανείς εκλογές, που να τιμούν τη Γουινέα, που να τιμούν το στρατό της Γουινέας». Με αυτά τα λόγια ο λοχαγός Μούσα Ντάντι Καμάρα καθησυχάζει τους συμπατριώτες του και τη «διεθνή κοινότητα» δύο μέρες μετά το πραξικόπημα της 23ης Δεκεμβρίου 2009 που τον έφερε στην εξουσία.
Δέκα μήνες αργότερα οι μάσκες πέφτουν: Στο στάδιο του Κόνακρι, στις 28 Σεπτεμβρίου 2009, διακόσιοι ειρηνικοί διαδηλωτές δολοφονούνται. Την επομένη, ο ίδιος ο λοχαγός Καμάρα, ανοίγοντας με κορναρίσματα πέρασμα ανάμεσα σε ξαναμμένους υποστηρικτές, ουρλιάζει στην κάμερα του TF1 (1) μιλώντας για τον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο: «Ο Ντάντι είναι ένας πατριώτης-φαινόμενο. Είναι ένας μύθος. Είναι η εξουσία του λαού. Ακόμη κι ο ίδιος ο λοχαγός Ντάντι δεν κατανοεί αυτό το φαινόμενο. Είναι μια έμφυτη θεότητα!».
Αν ο αρχηγός της χούντας θριαμβολογεί, αυτό σημαίνει ότι απολαμβάνει την επιτυχία μιας σκευωρίας στημένης πολύ πριν από το θάνατο του προκατόχου του, στρατηγού-προέδρου Λανσάνα Κοντέ, στις 22 Δεκεμβρίου 2008. Ο Κοντέ είχε κι ο ίδιος πάρει την εξουσία συμμετέχοντας σ’ ένα πραξικόπημα, μετά το θάνατο του δικτάτορα Αχμέντ Σεκού Τουρέ, το 1984.
Ο λοχαγός Καμάρα προετοιμάστηκε σχολαστικά για να παραλάβει τα ηνία του κράτους το 2008. Δεν είναι ο σεμνός κι ανώνυμος στρατιώτης όπως περιγράφουν τα μίντια, ο οποίος δήθεν έπιασε στον ύπνο το σύνολο της τοπικής πολιτικής σκηνής, αλλά και τις ξένες αντιπροσωπείες και τους διεθνείς οργανισμούς.
Ένα μήνα πριν από το θάνατο του προέδρου Κοντέ, το όνομα του Καμάρα, που ήταν τότε γενικός διευθυντής καύσιμων υλών του στρατού -μια περιζήτητη θέση- κυκλοφορούσε ήδη. Οι χειρισμοί του για την ένωση των φατριών του στρατού ώστε να διατηρήσει εκείνος, με τον επικείμενο θάνατο του στρατηγού-προέδρου, τα προνόμια της στρατιωτικής ολιγαρχίας ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων.
Ο στρατός, ως στήριγμα του καθεστώτος από πολλές δεκαετίες, κανακευόταν. Η πολιτική εξουσία έκλεινε τα μάτια μπροστά στην αδιάκοπη αφαίμαξη των οικονομικών πόρων. Στη σκιά ο λοχαγός Καμάρα διηύθυνε στρατιωτικές ανταρσίες με συντεχνιακά κίνητρα (όπως η αύξηση των μισθών) που τρομοκρατούσαν τον πληθυσμό και προκάλεσαν δεκάδες θύματα το 2007 και στη συνέχεια το 2008. Η τελευταία στάση, μάλιστα, τού προσέφερε και την ευκαιρία να απομακρύνει υψηλόβαθμους αξιωματικούς, ενοχλητικούς για τα σχέδιά του.
Όλον αυτόν τον καιρό, φοβούμενες το τέλος των προνομίων τους, οι οικογενειακές φατρίες του ετοιμοθάνατου γέρου στρατηγού -είναι σοβαρά άρρωστος από το 2002 (2)- αλληλοτρώγονται δημοσίως σε μια εξωπραγματική ατμόσφαιρα: σχεδόν κάθε μέρα τα κρατικά μίντια ανακοινώνουν διατάγματα διορισμών σε υψηλές θέσεις, το ένα μετά το άλλο. Γύρω από το κρεβάτι του ετοιμοθάνατου υπογράφονται συμβόλαια δεσμευτικά για το μέλλον της χώρας.
Μετά το πραξικόπημά του, στις 23 Δεκεμβρίου 2008, ο λοχαγός Καμάρα, τυλιγμένος με τη σημαία και με τις επευφημίες του πλήθους, κάνει το γύρο του Κόνακρι, επικεφαλής του στρατού του, σαν ρωμαίος αυτοκράτορας που επιστρέφει από εκστρατεία... Αυτή η εικόνα λαϊκής ευφορίας που αναμεταδίδεται από τα μίντια μάλλον εκπλήσσει. Συγχωρέθηκαν οι βιαιοπραγίες που έκανε ο στρατός το 2007;
Λησμονήθηκε η ανταρσία του Φεβρουαρίου 1996 που έληξε με θανατηφόρες συγκρούσεις με το βαρύ πυροβολικό από τη μια ώς την άλλη άκρη της πρωτεύουσας; Σίγουρα όχι.
Ο λαός είναι απλώς ανακουφισμένος γιατί η αλλαγή του καθεστώτος λαμβάνει χώρα χωρίς ούτε έναν πυροβολισμό. Εδώ και χρόνια, ζώντας μέσα στην αγωνία, στο ρυθμό των φημών του θανάτου του Κοντέ, φοβόταν μια σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων στρατιωτικών φατριών που θα μπορούσε να ξεπεράσει τις περιφράξεις των δύο στρατώνων (Σαμόρι Τουρέ και Αλφα Γιάγια Ντιάλο) που βρίσκονται στο κέντρο της πόλης. Φοβόταν επίσης ότι μέσα από μια κλασική συνταγματική μετάβαση, η κάστα που σφετεριζόταν την εξουσία εδώ και δεκαετίες θα κατάφερνε να παραμείνει.
Το νεαρό της ηλικίας (44 χρόνων) του επικεφαλής της χούντας, ενός απλού λοχαγού με συμπεριφορά ποπ σταρ και με μεγάλη αυτοπεποίθηση, γοητεύει τόσο πολύ τον πληθυσμό ώστε να κάνει αυτόν τον νέο δυνατό άντρα να τολμήσει το ξήλωμα των πιο επιφανών προσώπων του καθεστώτος.
Το όνειρο του λοχαγού
Μήπως ζούμε τη γέννηση ενός νέου Τζέρι Ρόουλινγκς; (3) Μερικοί σπρώχνουν το όνειρο μέχρι το σημείο να βλέπουν σ’ αυτόν μια μετενσάρκωση του Τόμας Σανκάρα. (4) Η επιστροφή στη σκληρή πραγματικότητα θα είναι τόσο γρήγορη όσο κι απότομη. Η πρώτη πράξη της χούντας αφορά την αναστολή της συνταγματικής αρχής και των δημοκρατικών θεσμών.
Ο πρόεδρος της Βουλής Αμπουμπακάρ Σομπαρέ περίμενε μάταια, όλη την ημέρα της 24ης Δεκεμβρίου 2008, να έρθουν να τον πάρουν για να εκτελέσει τα καθήκοντά του ως αναπληρωτή αρχηγού κράτους.
Ο Μουκτάρ Ντιάλο, ιδρυτής των Νέων Δημοκρατικών Δυνάμεων, ο νεότερος και ο πιο ριζοσπαστικός από τους επικεφαλής της αντιπολίτευσης, καταγγέλλει ο ίδιος τη γελοία νομιμότητα: «Καλύτερα ένας αδύναμος θεσμός παρά η δύναμη στην εξουσία».
Ως άμεση συνέπεια της κατάστασης, η δημοκρατική μετάβαση που είχε προετοιμαστεί από το 2007 διακόπτεται de facto. Οι βουλευτικές εκλογές, χρηματοδοτημένες με 8 εκατ. ευρώ από την Ε.Ε., είχαν ήδη αναβληθεί τρεις φορές. Παρά το διακύβευμα της ψηφοφορίας -να απαλλαγούν από τον ετοιμοθάνατο πρόεδρο Κοντέ, για λόγους υγείας- η αντιπολίτευση και η «κοινωνία των πολιτών», τροφοδοτημένες από τις διαφωνίες τους, δεν κινητοποιούνται για να παροτρύνουν τη διοίκηση, να οργανώσει τις προβλεπόμενες εκλογές.
Αφού, για τους τύπους, αποκήρυξε το πραξικόπημα ως παράνομο, η κυβέρνηση στην ολομέλειά της τίθεται στην «ολοκληρωτική διάθεση» του «κυρίου Προέδρου», ευχαριστώντας τον για «τη σοφία του». Ακόμη πιο εκπληκτικό, οι ιστορικοί πολέμιοι των κοινωνικών συγκρούσεων που είχαν καταφέρει να κλονίσουν το καθεστώς Κοντέ στις αρχές του 2007, συμμετέχουν και αυτοί στην ομαδική αμνησία για τις καταχρήσεις του στρατού της Γουινέας. Εναρμονίζονται με το Εθνικό Συμβούλιο για τη Δημοκρατία και την Ανάπτυξη (CNDD) που διευθύνει ο λοχαγός Καμάρα, «την εγγύηση της ειλικρινείας, της αποφασιστικότητας και την ωφέλεια της αβεβαιότητας». (5)
Πιθανώς γοητευμένοι από τη πρόδηλη βούληση του νέου αρχηγού «να καθαρίσει τη χώρα», τα συνδικάτα «καλωσορίζουν και συγχαίρουν τον στρατό της Γουινέας (...) για την υποστήριξή του στη διαδικασία αλλαγής». (6)
Η αντιπολίτευση εμφανίζεται επίσης καθησυχασμένη μετά την αναγγελία της αναγνώρισής της από τον επικεφαλής της χούντας («σας βγάζω τον μπερέ μου») και από την υπόσχεσή του να τους δώσει θέσεις στη νέα κυβέρνηση.
Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες καταδικάζουν αμέσως το πραξικόπημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Γαλλία «ενημερώνονται», διαπιστώνοντας τη σχετική εθνική αποδοχή της χούντας. Δεν εκδηλώνουν παρά μόνο μία απαίτηση: την όσο το δυνατόν ταχύτερη επιστροφή στη συνταγματική τάξη. Στις 4 Ιανουαρίου 2009, ο γάλλος υφυπουργός Συνεργασίας Αλέν Ζογιαντέ είναι ο πρώτος δυτικός διπλωμάτης που πηγαίνει στο Κόνακρι.
Στο όνομα του προέδρου Νικολά Σαρκοζί δηλώνει έντονα ανήσυχος για την κατάσταση - αφού μάλιστα ο Βενσάν Μπολορέ αναστάτωσε την αγορά με τον εκμοντερνισμό του αυτόνομου λιμανιού του Κόνακρι. (7) Για το θέμα αυτό, μάλιστα, ο επικεφαλής του CNDD δήλωσε αμέσως ότι είναι προτεραιότητά του.
Λίγους μήνες μετά, συγκεκριμένα στις 28 Σεπτεμβρίου, η διεθνής κοινότητα ενημερώνεται για τη σφαγή στο στάδιο του Κόνακρι και, κατόπιν αιτήματος του ΟΗΕ, προγραμματίζεται η σύσταση επιτροπής έρευνας.
Η χούντα και οι «ζωντανές δυνάμεις» (κόμματα, συνδικάτα και οργανώσεις) συντονίζονται προς μία μετάβαση που πρέπει να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2009 με βουλευτικές και προεδρικές εκλογές «ελεύθερες, αξιόπιστες και διαφανείς». Το CNDD δεσμεύεται να μην παρουσιάσει υποψήφιο. «Η τύχη των πραξικοπηματίων οφείλεται στο ότι το πραξικόπημά τους ήταν προβλεπόμενο. Από το 2003, ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών στη Δυτική Αφρική, Αχμέντου Ουλντ Αμπνταλάχ, συνέστησε για τη Γουινέα ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ακολουθούμενο από ένα μεταβατικό πολιτικό στάδιο που θα οδηγήσει σε ελεύθερες εκλογές. Οι διπλωμάτες των Ηνωμένων Εθνών το ονομάζουν "σενάριο διάσπασης για ένα ξεκίνημα από το μηδέν"», (8) υπενθυμίζει το εβδομαδιαίο περιοδικό «Νέα Αφρική».
Χάλασε το προφίλ του
Αλλά η περίοδος χάριτος δεν διαρκεί. Τα σόου του λοχαγού Καμάρα που αναμεταδίδονται κάθε βράδυ από την κρατική τηλεόραση διασκεδάζουν προς στιγμήν τους τηλεθεατές ενώ συγχρόνως τους αποκαλύπτουν μια ιδιοσυγκρασία παρορμητική, θερμοκέφαλη και βίαιη καθώς και ψευδεπίγραφη: ο νέος δυνατός άντρας δεν σταματά τους διορισμούς ανώτατων στελεχών που ανήκουν σε εθνότητες των δασών από όπου προέρχεται κι ο ίδιος. Τους τοποθετεί επικεφαλής υπουργείων, ιδιωτικών εταιρειών και, βεβαίως, του ίδιου του στρατού.
Ο Καμάρα υποσχέθηκε ασφάλεια: ομάδες ενόπλων, ενίοτε ντυμένοι στρατιώτες, επιτίθενται ανενόχλητοι στον οποιονδήποτε. Οι ελεγκτές της διαφθοράς στρέφονται στην απόσπαση χρημάτων με τη βία και στο ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Και το χρήμα πηγαίνει κατευθείαν στα ταμεία του CNDD, δηλαδή στο στρατόπεδο Αλφα Γιάγια Ντιάλο.
Όσο για τους πιο κερδοφόρους τομείς, αναφέρονται απευθείας στην προεδρία: υπουργεία Μεταλλωρυχείων, Τελωνείων, Φόρων, αυτόνομο λιμάνι, Ταμείο Κοινωνικής Ασφάλισης...
Οι αγορές διευθετούνται απευθείας και μέσα σε απόλυτη αδιαφάνεια. Τα συμβόλαια που είχαν δεσμευθεί επί Κοντέ υπογράφονται με δωροδοκίες, ενώ παλιές συμφωνίες ακυρώνονται με σκοπό την επαναδιαπραγμάτευσή τους με χοντρά ποσά κάτω από το τραπέζι. Ακόμη κι ο πόλεμος εναντίον των εμπόρων ναρκωτικών μετατρέπεται σε μια πράξη επικοινωνίας με παραλήπτη τη «διεθνή κοινότητα».
Σε εννέα μήνες ο διοικητής Μούσα Τιεγκμπόρο, επικεφαλής της ταξιαρχίας του που αριθμεί 600 «ειδικά εκπαιδευμένους» χωροφύλακες, δηλώνει περήφανα την κατάσχεση είκοσι δύο κιλών ινδικής κοκαΐνης! Κι όμως, η Γουινέα θεωρείται σταυροδρόμι των ναρκωτικών στη δυτική Αφρική και η κοκαΐνη μεταφέρεται μέσα από τη χώρα σε τόνους.
Το κυνήγι των «ναρκωτικών» χρησίμευσε κυρίως ως πρόσχημα για να εξαγνιστεί ο στρατός και η αστυνομία με τα δεκάδες ενοχλητικά στελέχη στα μάτια του κ. Καμάρα.
Κατά τη διάρκεια αυτών των δέκα μηνών στην εξουσία της Γουινέας, το CNDD εγκαταστάθηκε και στη συνέχεια παγίωσε την εξουσία των μελών του. Το σύστημα Κοντέ διαιωνίζεται. Νεότεροι ηθοποιοί έχουν τους πρώτους ρόλους, αλλά το σενάριο παραμένει το ίδιο - μέχρι την εκατόμβη της 28ης Σεπτεμβρίου. Η διαδικασία εκδημοκρατισμού έβαλε όπισθεν.
Η Εθνική Επιτροπή για τη Μετάβαση, που ενώνει το CNDD και τις «ζωντανές δυνάμεις», όφειλε να δημιουργηθεί τον Ιανουάριο 2009. Παρ’ όλο που ιδρύθηκε με προεδρικό διάταγμα στο τέλος Ιουλίου, εξακολουθεί να μη λειτουργεί. Τα απαραίτητα για την οργάνωση εκλογών ποσά αποδεσμεύτηκαν τον Αύγουστο και είναι, πολύ αργά για να οργανωθεί η προβλεπόμενη για το τέλος του χρόνου ψηφοφορία. Θα γίνει στο τέλος Ιανουαρίου 2010.
Ο επικεφαλής της χούντας βγάζει, λοιπόν, τον άσο από το μανίκι του: Είχε υποσχεθεί, είχε ορκιστεί στη Βίβλο και το Κοράνι, στον κόσμο όλο, ότι δεν θα κατέβαινε στις εκλογές στο τέλος του 2009. Τίποτα, ωστόσο, δεν τον εμποδίζει -με την υποστήριξη του στρατού και τα μέσα του κράτους- να κατέβει σε αυτές του 2010... «αν ο λαός (του) το ζητήσει!».
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»