Γεννημένο στις Ηνωμένες Πολιτείες, το επενδυτικό μοντέλο που συνίσταται στην αγορά μη εισηγμένων στο χρηματιστήριο επιχειρήσεων προκειμένου να μεταπωληθούν μερικά χρόνια αργότερα, με την προσδοκία να αποκομιστούν σημαντικές υπεραξίες, φαινόταν ελάχιστα προσαρμοσμένο στις συνθήκες των αναπτυσσόμενων χωρών. Σε αυτές κυριαρχεί η παραοικονομία, η μεγάλη επιρροή του κράτους στην οικονομία και η παντοδυναμία οικογενειακών ομίλων, ελάχιστα πρόθυμων να ανοιχτούν σε εξωτερικούς μετόχους. Τους λείπει κυρίως εκείνο που οι επαγγελματίες του κλάδου ονομάζουν «οικοσύστημα»: ένα σύνολο νόμων, θεσμών και εμπορικών πρακτικών απαραίτητων για την ανάπτυξη επαγγελματικού πλαισίου σε δραστηριότητες αυτού του τύπου. Επιπλέον μειονέκτημα: στις χώρες του Περσικού Κόλπου και στο σύνολο του μουσουλμανικού κόσμου, όπου αποθαρρύνεται η προσφυγή στον υπερβολικό δανεισμό, αντιμετωπίζονται με δυσπιστία τέτοιες δραστηριότητες, αρχικά γνωστές με τον όρο leveraged buy–out (LBO) ή μοχλευμένες εξαγορές.
Το στοίχημα του Αρίφ Νακβί ήταν λοιπόν παρακινδυνευμένο, αλλά οι θεαματικές επιτυχίες του έπεισαν τις αγορές. Έτσι, το 2007 η μεταπώληση του 25% της επενδυτικής τράπεζας EFG Hermes (με έδρα το Κάιρο) του επέτρεψε να διπλασιάσει την αρχική επένδυσή του μέσα σε δεκαέξι μήνες, ενώ την ίδια χρονιά η μεταπώληση της εταιρείας Egyptian Fertilizers τού επέτρεψε να αποκομίσει υπεραξία 39% μέσα σε οκτώ μήνες. Μέσα σε μια συγκυρία ιδιωτικοποιήσεων και εκτίναξης της τιμής του πετρελαίου, και σε μεγάλο βαθμό χάρη στον Νακβί που στέφθηκε «βασιλιάς των εξαγορών επιχειρήσεων» (1) , η αγορά-μεταπώληση επιχειρήσεων γνώρισε μεγάλη άνθηση στην ευρύτερη περιοχή.
Το επενδυτικό κεφάλαιο Abraaj («πύργος» ή «ουρανοξύστης» στα αραβικά) αρχικά είχε ως επίκεντρο τις χώρες της Εγγύς Ανατολής και στη συνέχεια όλη την περιφέρεια Μέσης Ανατολής – Βόρειας Αφρικής -Ανατολικής Ασίας (την επονομαζόμενη MENASA, σύμφωνα με το αγγλικό ακρωνύμιο), σύντομα όμως επεκτάθηκε σε όλες τις ηπείρους. Χάρη σε μια εικοσάδα περιφερειακών γραφείων, ο όμιλος βρέθηκε να ελέγχει μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων από όλους τους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. Το μπόλιασμα έδειχνε να έχει πιάσει: οι αρχές λειτουργίας που είχαν δημιουργηθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες προσαρμόστηκαν με επιτυχία. Τα επενδυτικά κεφάλαια οργανώθηκαν ανά περιοχή και ανά κλάδο. Η αρχή του αμοιβαίου κέρδους (win-win) υπόσχεται την ικανοποίηση όλων των εμπλεκομένων. Από τη μία, οι εξαγοραζόμενες επιχειρήσεις επωφελούνται από την επαγγελματική διαχείριση, που βελτιώνει τα εταιρικά αποτελέσματά τους και καταλήγει επωφελής για το σύνολο της οικονομίας. Από την πλευρά του, ο όμιλος Abraaj εξασφαλίζει προμήθειες σε δύο επίπεδα: έξοδα διαχείρισης 1,5% επί των επενδεδυμένων στοιχείων του ενεργητικού, συν το 20% της υπεραξίας που επιτυγχάνεται κατά τη μεταπώληση. Όσο για τους επενδυτές, μπορούν να αναμένουν, αν πιστέψουμε την ενημέρωση που παρέχει ο όμιλος, μια καθαρή ετήσια απόδοση της τάξης του 17%.
Στενές σχέσεις με τον Μπιλ Γκέιτς
Εκτός από τις οικονομικές επιδόσεις του, το επενδυτικό κεφάλαιο διακρίθηκε για τη στράτευσή του υπέρ των κριτηρίων ESG (περιβαλλοντικά, κοινωνικά και εταιρικής διακυβέρνησης). O Νακβί μετατράπηκε σε παγκόσμια διασημότητα και σε διαμορφωτή της κοινής γνώμης που προέβαλε μια ρητορική συντονισμένη με τις μεγάλες θεματικές της νέας χιλιετίας. Η εικόνα του ως οραματιστή επιχειρηματία που «προσπαθεί να αλλάξει το μέλλον» είχε όλα τα συστατικά για να γοητεύσει. Δεν έπαυε, πράγματι, να δηλώνει ότι η αποτελεσματική επιχειρηματικότητα μπορεί να συμβαδίζει με την ευαισθησία. Χαρακτηριστικό ήταν το σύνθημά του: «Doing well by doing good» –τα πας καλά (δηλαδή πλουτίζεις) κάνοντας το καλό (2). Τακτικός θαμώνας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός, των συναντήσεων του Clinton Global Initiative και άλλων ιερατείων της «ευτυχισμένης παγκοσμιοποίησης», επιδεικνύει παντού τον ιδεαλισμό του και εξυμνεί ακατάπαυστα την ορθή εταιρική διακυβέρνηση, τη διαφάνεια και την ηθική ακεραιότητα. Μέγας υμνητής της βιώσιμης ανάπτυξης, πραγματοποιεί επενδύσεις που υποτίθεται ότι θα αλλάξουν το παραγωγικό και το καταναλωτικό μοντέλο, κυρίως στις φτωχότερες περιοχές του πλανήτη. Κατακεραυνώνει τα στερεότυπα απέναντι στις αγορές όπου το Abraaj έχει επιλέξει να δραστηριοποιηθεί και οικτίρει το ελάχιστο ενδιαφέρον των γιγάντων του private equity (της διαχείρισης επενδυτικών χαρτοφυλακίων) για επενδύσεις που, κατά τη γνώμη του, δεν είναι ούτε πιο επισφαλείς ούτε πιο ασταθείς από τις υπόλοιπες. Για τον Νακβί, «όταν κάποιος κάνει λόγο για αναδυόμενες αγορές, δείχνει συγκαταβατικότητα και διανοητική τεμπελιά. Αυτή η λέξη δεν σημαίνει τίποτα. Θα ήταν καλύτερο να χρησιμοποιείται ο όρος “αγορές συνολικής μεγέθυνσης”» (3).
O Νακβί, άνθρωπος της εξουσίας και των δικτύων, ήξερε να γοητεύει τον ιδιωτικό τομέα και τους οπαδούς της κουλτούρας του αποτελέσματος. Εκεί όπου άλλοι αρκούνται σε υποσχέσεις, το αφεντικό του Abraaj λατρεύει τις επιστημονικές μεθόδους αξιολόγησης και τα χειροπιαστά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τη λογική των «επενδύσεων με κοινωνικό αντίκτυπο» (impact investing), εκτιμά ότι οι κοινωνικές, ανθρώπινες και οικολογικές επιπτώσεις μπορούν και πρέπει να μετριούνται κατά τον ίδιο τρόπο με τα οικονομικά αποτελέσματα. Η φήμη του απλώνεται ακόμα περισσότερο όταν το 2015 ο όμιλος Abraaj αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης που εκπόνησε μια ομάδα του φημισμένου Stanford Graduate School of Business και διακινήθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο από το αξιοσέβαστο Harvard Business School. Η έρευνα, που εξηγεί την «πρωτοφανή» άνοδο του ομίλου και ανατέμνει γεμάτη θαυμασμό τις «βέλτιστες πρακτικές» και τις μεθόδους «δημιουργίας αξίας», δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες της εταιρείας στο πεδίο της υγείας (4).
Πράγματι, σε αυτόν ακριβώς τον κλάδο είχαν τη μεγαλύτερη επιτυχία οι πρωτοβουλίες του ομίλου Abraaj. Ο Νακβί δεν έπαυε να οικτίρει την απουσία του ιδιωτικού τομέα σε έναν κλάδο που έχει εγκαταλειφθεί στα χέρια του δημόσιου τομέα και των φιλανθρωπικών οργανώσεων. Το Abraaz Growth Markets Health Fund, με κεφάλαια 1 δισ. δολαρίων, υπόσχεται να προσδώσει δυναμισμό στον κλάδο, βασιζόμενο σε μια μεγάλη σύνθεση όπου συναντώνται ιδιωτικός και δημόσιος τομέας, διεθνείς οργανισμοί, ΜΚΟ και φιλανθρωπία. Ο Νακβί βρισκόταν στο σταυροδρόμι όλων αυτών των πεδίων και πρόσφερε ένα όραμα για ένα «δίκτυο αριστείας αποτελούμενο από περιφερειακά κέντρα υγείας», που θα προσφέρουν την τελευταία λέξη της ιατρικής τεχνολογίας, έτσι ώστε να λυθεί το πρόβλημα της έλλειψης προμηθειών στις φτωχότερες χώρες.
Επιπλέον, ο Νακβί εντάχθηκε και στην πρωτοπορία του κινήματος υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης. Το 2012, ήταν ένας από εκείνους που υπέγραψαν το Παγκόσμιο Σύμφωνο (Global Compact) του ΟΗΕ. Την ίδια χρονιά, διορίστηκε από τον Μπαν Κι Μουν, γενικό γραμματέα του οργανισμού, στο διοικητικό συμβούλιο του Συμφώνου: ήταν ο μόνος εκπρόσωπος των επενδυτικών κεφαλαίων που συμμετείχε σε αυτό. Όντως, ο όμιλος Abraaj ασπάζεται τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ / SDG) που ψηφίστηκαν το 2015. Ο τρίτος στόχος («Διασφαλίζουμε μία ζωή με υγεία και προάγουμε την ευημερία για όλους, σε όλες τις ηλικίες») αποτελεί την έκφραση ενός οράματος για την κοινωνία όπου η υγεία δεν θα αποτελεί πλέον ευθύνη μονάχα των ιατρικών φορέων (5).
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι ευκολότερο να κατανοηθεί ο τρόπος με τον οποίο ο όμιλος Abraaj κατόρθωσε να πείσει όλους τους γίγαντες της οικονομικής ανάπτυξης: τη Διεθνή Χρηματοπιστωτική Εταιρεία (IFC) (θυγατρική της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα), την Ευρωπαϊκή Τράπεζα για την Ανασυγκρότηση και την Ανάπτυξη (EBRD), την Ισλαμική Τράπεζα Ανάπτυξης, την αμερικανική Overseas Private Investment Corporation (OPIC), την Proparco, τμήμα του Γαλλικού Αναπτυξιακού Οργανισμού (AFD), τη βρετανική CDC Group, τη Γερμανική Εταιρεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (DEG) και πολλές άλλες επιχειρήσεις και φορείς –χωρίς να ξεχνάμε και το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς– που επένδυσαν μαζικά στον Abraaj.
Οι στενές σχέσεις που ανέπτυξε ο Νακβί με τον Γκέιτς, έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην εδραίωση της αξιοπιστίας του, τόσο στον κόσμο των επιχειρήσεων όσο και στους κύκλους της αγαθοεργίας. Μετά τη δημιουργία του γίγαντα Microsoft, o Γκέιτς ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη φιλανθρωπία και χρησιμοποιεί την οικονομική ισχύ του προκειμένου να συμβάλει στη δημιουργία εμβολίων και στη μείωση της τιμής των φαρμάκων. Το 2010 δημιούργησε επίσης, μαζί με τη σύζυγό του Μελίντα και τον μεγαλοεπενδυτή Γουόρεν Μπάφετ, την εκστρατεία The Giving Pledge («Υπόσχεση Δωρεάς»), με την οποία συντάχθηκαν πάνω από διακόσιοι υπερ-πλούσιοι –μεταξύ των οποίων και ο Νακβί– που δεσμεύτηκαν να αφιερώσουν, όσο είναι ακόμα εν ζωή, περισσότερο από το ήμισυ της περιουσίας τους στην φιλανθρωπία.
Κάτοχος του βραβείου της BNPParibas
Ο Νακβί έχει πλέον αποδείξει τις ικανότητές του σε αυτό το πεδίο, όπως επίσης και στο πεδίο των χορηγιών. Το οικογενειακό ίδρυμα Aman, με έδρα το Πακιστάν, δηλώνει ότι διαθέτει 150 εκατομμύρια δολάρια για «την αλλαγή της ζωής των πλέον ευάλωτων πολιτών» της χώρας (6). Στον τομέα της εκπαίδευσης, ο Νακβί πραγματοποίησε δωρεά 7,35 εκατ. ευρώ χάρη στην οποία δημιουργήθηκε το πρώτο μάστερ παγκοσμίως στη χρηματοοικονομική και τα επενδυτικά κεφάλαια και η δημιουργία της έδρας Abraaz Group για τη χρηματοοικονομική και τα επενδυτικά κεφάλαια στο London School of Economics –το πανεπιστήμιο όπου σπούδασε ο ίδιος, η σύζυγός του και οκτώ άλλα μέλη της οικογένειάς του. Στο πεδίο των τεχνών, έχει τη φήμη μεγάλου συλλέκτη: θέσπισε το βραβείο Abraaz Capital, γενναιόδωρα χρηματοδοτούμενο με στόχο την υποστήριξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όμως, ο ιδρυτής του Abraaj δεν αρκούνταν μονάχα στην απονομή τιμητικών διακρίσεων –μερικές φορές εκείνος ήταν το τιμώμενο πρόσωπο. Έτσι, το 2015, αυτός και η σύζυγός του τιμήθηκαν με το βραβείο της BNP Paribas για τη φιλανθρωπία σε ατομικό επίπεδο (7).
Τον Σεπτέμβριο του 2017, ο όμιλος Abraaj μοιάζει να βρίσκεται στο απόγειο της δόξας του. Ο Νακβί έχει μόλις επιστρέψει από τη Σιγκαπούρη όπου έλαβε χώρα η «ασιατική διάσκεψη κορυφής» του Ιδρύματος Milken –δημιουργημένο από τον έκπτωτο μεγαλοεπενδυτή, Μάικλ Μίλκεν, που υπήρξε για ένα διάστημα ο βασιλιάς των «junk bonds» («σκουπιδο-ομόλογα», τα κερδοσκοπικά ομόλογα εξαιρετικά υψηλού κινδύνου), πριν εκτίσει ποινή φυλάκισης και στραφεί στη φιλανθρωπία και στην ανάλυση οικονομικών προοπτικών (8). Εκεί εξήγησε πώς πρέπει να γίνονται οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις (9). Ο όμιλός του ετοιμάζεται να προβεί στην πιο σημαντική και πιο φιλόδοξη συγκέντρωση κεφαλαίων της ιστορίας του: 6 δισ. δολάρια για τη βελτίωση της κοινωνικής κατάστασης σε τριάντα αναπτυσσόμενες χώρες (10).
Οι διαπροσωπικές δεξιότητές του δεν παύουν να επιβεβαιώνονται: στο τελευταίο συμβούλιο επενδυτών, τιμώμενος προσκεκλημένος ήταν ο Τζον Κέρι, πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ. Ο όμιλος Abraaj συνεχίζει ταυτόχρονα να εμπλουτίζει τη διευθυντική ομάδα του με την πρόσληψη του Κίτο ντε Μπουρ, πρώην διευθυντή του τμήματος Μέσης Ανατολής της φημισμένης εταιρείας συμβούλων επιχειρήσεων McKinsey και στη συνέχεια διαδόχου του Τόνι Μπλερ ως εκπροσώπου του Κουαρτέτου για τη Μέση Ανατολή. Ο ντε Μπουρ δεν έκρυψε την υπερηφάνεια του για την ιδέα πως εργαζόταν για μια επιχείρηση που κατόρθωσε να προσελκύσει «την πλειονότητα των σημαντικότερων επενδυτών του πλανήτη» και «διαθέτει ένα επενδυτικό κεφάλαιο υγείας που αποτελεί την πλέον φωτισμένη εκδοχή του εμπνευσμένου καπιταλισμού» (11).
Όμως, ένα φαινομενικά ανώδυνο γεγονός σηματοδοτεί την αρχή της κατρακύλας. Στις 27 Σεπτεμβρίου 2017, ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, απεσταλμένο από έναν ανώνυμο καταγγέλτη στην εταιρεία διαχείρισης κεφαλαίων Hamilton Lane (και αναμφίβολα και σε άλλους επενδυτές), προειδοποιεί ότι δεν πρέπει να έχουν εμπιστοσύνη στην εν εξελίξει συγκέντρωση κεφαλαίων. Το μήνυμα αναφέρει ότι η πραγματική εταιρική διακυβέρνηση του Abraaj διαφέρει από εκείνη που παρουσιάζεται, ότι οι εργαζόμενοι φοβούνται να μιλήσουν και ότι οι επενδυτές θα έπρεπε να επιδεικνύουν μεγαλύτερη επαγρύπνηση. Ο Νακβί αρνήθηκε συνολικά τις κατηγορίες. Έπαιρνε όρκους ότι πρόκειται για πολιτικό ελιγμό και ότι επιχειρούσαν να τον «εξοντώσουν». Ο Abraaj παρουσίασε μια «ανεξάρτητη» έκθεση της γιγάντιας ελεγκτικής εταιρείας KPMG η οποία τον δικαίωνε –αργότερα θα μαθευόταν ότι είχε γίνει υπό την επίβλεψη του ελεγχόμενου και ότι η KPMG διατηρούσε στενές σχέσεις με τον όμιλο Abraaj (12). Η Hamilton Lane δήλωσε ικανοποιημένη και επιβεβαίωσε ότι θα επενδύσει 100 εκατομμύρια δολάρια στο επόμενο κεφάλαιο του Abraaj. Με λίγα λόγια, όλα φαίνονταν να έχουν επανέλθει στην κανονική τους ροή.
Τον Ιανουάριο του 2018, ο Νακβί συμμετέχει ως συνήθως στο Νταβός, σε ένα πάνελ αφιερωμένο στη δημόσια υγεία, μαζί με τον Μπιλ Γκέιτς και δύο εκπροσώπους του ιατρικού κόσμου. Εκφράζει με έμφαση τον ενθουσιασμό και την αυτοϊκανοποίησή του: «Όπως και ο Μπιλ, είμαι οπτιμιστής. Πιστεύω λοιπόν ότι το ποτήρι είναι μισογεμάτο. Είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Δεν το βλέπω μισοάδειο» (13). Εκείνο που το κοινό ακόμη αγνοεί είναι ότι το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, καθώς και τρεις άλλοι επενδυτές (η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Εταιρεία, η CDC Group και η Proparco), έχουν ζητήσει τη διεξαγωγή πραγματογνωμοσύνης για να διαπιστωθεί η τύχη των συνεισφορών τους στον όμιλο. Το ίδιο έκαναν και άλλοι επενδυτές. Στις εβδομάδες που ακολουθούν, μια σωρεία εκθέσεων πραγματογνωμόνων επιβεβαιώνει εκείνο που όλος ο κόσμος είχε αρχίσει να υποψιάζεται: ο Νακβί έχει όντως καταχραστεί 230 εκατομμύρια δολάρια που θα έπρεπε να είχαν χρησιμοποιηθεί για την ανέγερση νοσοκομείων στη Νιγηρία, στο Πακιστάν, στην Κένυα και στην Ινδία.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο επιχειρηματικός γαλαξίας του Νακβί δεν περιορίζεται μονάχα στα επενδυτικά κεφάλαια του Abraaj και στις φιλανθρωπικές οργανώσεις. Ο ιδρυτής της αυτοκρατορίας επίσης ελέγχει επιχειρήσεις όπου έχει την πλήρη κυριότητα, καθώς και άλλες που εμφανίζονται να ανήκουν σε μέλη της οικογένειάς του ή σε ορισμένα άτομα του περιβάλλοντός του. Διάγει πριγκιπική ζωή και διαθέτει γιοτ και ιδιωτικό αεροσκάφος.
Με βαθιά γνώση των αδιαφανών χρηματοπιστωτικών μηχανισμών και των βολικών νομοθετικών πλαισίων, ο Νακβί επέλεξε ως έδρα του ομίλου Abraaj και αρκετών επενδυτικών κεφαλαίων του τις Νήσους Κέιμαν, ενώ άλλες εταιρικές οντότητες του ομίλου υπόκεινται στο δίκαιο του Ντουμπάι, του Μαυρικίου ή εκείνου που διέπει τις χρηματαγορές του Λονδίνου ή της Νέας Υόρκης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, καμία ρυθμιστική και εποπτική αρχή δεν είναι σε θέση από μόνη της να σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα για το σύνολο των δραστηριοτήτων του ομίλου (14).
Όπως και σε πολλές άλλες απάτες (15) , το ιδανικό που ενσαρκώνει ο όμιλος Abraaj είναι πολύ ευκολότερο να σκηνοθετηθεί παρά να υλοποιηθεί. Ο Νακβί κολάκευε τους ισχυρούς και εκείνοι του ανταπόδιδαν τη φιλοφρόνηση, προσφέροντάς του μια σιωπηρή, έμμεση εγγύηση για τις δραστηριότητές του. Το κεφάλαιο εμπιστοσύνης που συσσώρευσε κατ’ αυτόν τον τρόπο τού επέτρεψε να παρακάμψει τις υποχρεώσεις «δέουσας επιμέλειας» (τους ελέγχους) και να εξαπατήσει τους σημαντικότερους επενδυτές του πλανήτη.
Ένας κυνικός μαφιόζος
Από εκείνη τη στιγμή, οι αποκαλύψεις διαδέχονται η μία την άλλη και καταρρέει ο πύργος με τα τραπουλόχαρτα. Το προπέτασμα καπνού, που είχε επιτρέψει την απόκρυψη χρεών άνω του ενός δισ. δολαρίων και τη δημιουργία εικονικών κερδών 500 εκατομμυρίων δολαρίων, διαλύεται. Η είσοδος στο παιχνίδι της αμερικανικής δικαιοσύνης –εκπροσωπούμενης από τον Τζέφρυ Μπέρμαν, τον αδυσώπητο εισαγγελέα του νότιου διαμερίσματος της Νέας Υόρκης, ειδικευμένο στα εγκλήματα λευκού κολάρου– και της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (Securities and Exchange Commission, SEC) επιτρέπει τη συγκέντρωση συντριπτικών αποδεικτικών στοιχείων, βασισμένων σε εσωτερική ηλεκτρονική αλληλογραφία και σε μαγνητοφωνήσεις συνδιαλέξεων. Αποκαλύπτεται ότι, για τα πέντε τελευταία χρόνια τουλάχιστον, ο όμιλος Abraaj αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα και ότι ο Νακβί είχε προσωπικά εγκαταστήσει ένα σύστημα εξαπάτησης.
Όλα αυτά απέχουν πολύ από τα παρηγορητικά λόγια του ιδεαλιστή που προσπαθεί να αλλάξει τον κόσμο. Ο Νακβί εμφανίζεται ως μαφιόζος νονός, κυνικός και ανελέητος, για τον οποίο οι παράνομες ενέργειες αποτελούν απλά «μια παρτίδα πόκερ» (16). Όταν το 2016 συζητάει για τον καλύτερο τρόπο να «δομηθεί» μια δωροδοκία 20 εκατομμυρίων δολαρίων με προορισμό τον τότε πρωθυπουργό του Πακιστάν Ναγουάζ Σαρίφ και τον αδελφό του Σεμπάζ («ένα τμήμα για το ταμείο της προεκλογικής εκστρατείας, ένα άλλο για τις φιλανθρωπικές οργανώσεις τους»), προειδοποιεί ότι το έγγραφο είναι «εκρηκτικό» και ότι θα έπρεπε να αρκεστούν να μιλούν για όλα αυτά «με γενικολογίες». Την επόμενη χρονιά, ενώ ο οικονομικός διευθυντής του ομίλου Abraaj πιέζει τον Νακβί να φέρει τα χρήματα που απαιτούνται για τους μισθούς των εργαζομένων, εκείνος αγνοεί το αίτημά του και του ζητά να πραγματοποιήσει επειγόντως δύο πληρωμές –καθεμία της τάξης των 300.000 δολαρίων– προς τον γιο του και την πρώην βοηθό του Γκιζλάν Γκουένεζ, που διευθύνει τη Modist, μια διαδικτυακή μπουτίκ πώλησης ρούχων, ιδιοκτησίας του. Σε ένα μέιλ με τίτλο «Πάρτε βαθιές αναπνοές, δοξάστε τον Θεό και συνεχίστε», ο ιδρυτής του Abraaj επιμένει: «Και οι δύο έχουν ξεμείνει εντελώς από χρήματα και χρειάζονται αυτό το ποσό αύριο» (17).
Τον Απρίλιο του 2018, η δικαιοσύνη των Εμιράτων εκδίδει ένταλμα σύλληψης εναντίον του για ακάλυπτες επιταγές ύψους 48 εκατομμυρίων δολαρίων, αδίκημα το οποίο στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα επισύρει έως και τριετή ποινή φυλάκισης. Χάρη σε ένα φιλικό διακανονισμό, επιτυγχάνει την παύση της δίωξης. Όμως, μερικές ημέρες αργότερα, είναι η σειρά της αμερικανικής δικαιοσύνης να εκδώσει ένταλμα σύλληψης κατά του Νακβί και πέντε συνεργατών του. Ο Νακβί συλλαμβάνεται στο αεροδρόμιο του Λονδίνου και περνάει μερικές εβδομάδες στη φυλακή μέχρι να συγκεντρώσει την εγγύηση των 19 εκατομμυρίων δολαρίων, την υψηλότερη που έχει ποτέ επιβληθεί στα δικαστικά χρονικά του Ηνωμένου Βασιλείου. Σήμερα βρίσκεται σε κατ’ οίκον περιορισμό στο διαμέρισμά του στο Λονδίνο, περιμένοντας την εξέλιξη που θα έχει η αίτηση έκδοσής του στις ΗΠΑ, όπου ενδέχεται να περάσει την υπόλοιπη ζωή του στη φυλακή. Όμως τον περασμένο Νοέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, δήλωσε ότι η έκδοση τίθεται σε αναμονή μέχρι να διασαφηνιστεί ο σχετικός νόμος, που αφορά επίσης και τον Νιράβ Μοντί, τον διαβόητο Ινδό έμπορο διαμαντιών.
Εν τω μεταξύ ο Νακβί καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκισης στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τον περασμένο Ιανουάριο του επιβλήθηκε προσωπικό πρόστιμο 135,6 εκ. δολαρίων για το ρόλο του στην κατάρρευση της Abraaj.
Το σκάνδαλο απαξίωσε τις αναδυόμενες αγορές και τον χρηματοπιστωτικό κλάδο της Μέσης Ανατολής. Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, τα επικεντρωμένα στην ευρύτερη περιοχή επενδυτικά κεφάλαια εξαγορών το 2018 συγκέντρωσαν μονάχα το ένα τρίτο του μέσου όρου της προηγούμενης πενταετίας (18). Το Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Κέντρο του Ντουμπάι, όπου ο όμιλος Abraaj αποτελούσε την κορυφαία επιχείρηση, προσπαθεί να καθησυχάσει τους επενδυτές. Ο νόμος του 2016 περί χρεοκοπίας τροποποιήθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου 2019. Και το Πακιστάν όμως επηρεάστηκε σημαντικά. Οι χρηματοπιστωτικοί κύκλοι της χώρας θυμούνται καλά την περίπτωση της Bank of Credit and Commerce International (BCCI), δημιούργημα ενός άλλου Πακιστανού «οραματιστή» ονόματι Αγά Χασάν Αμπεντί. Βασισμένη σε αραβικά κεφάλαια, είχε αναμειχθεί μεταξύ άλλων στη χρηματοδότηση κολομβιανών καρτέλ ναρκωτικών και πτώχευσε με θεαματικό τρόπο το 1991 (19).
Τι απέγινε ο όμιλος Abraaj; Στις 18 Ιουνίου 2018, ένα δικαστήριο των Νήσων Κέιμαν τον έθεσε σε προσωρινή εκκαθάριση. Όμως, η ύπαρξη ορισμένων «διαμαντιών» στα υπολείμματά του έχει ανοίξει την όρεξη πολλών. Αρκετές εταιρείες επενδυτικών κεφαλαίων από τη Μέση Ανατολή είχαν υποβάλει προσφορές, αλλά αντί γι’ αυτές οι επενδυτές προτίμησαν επιχειρήσεις που δεν προέρχονταν από «αναπτυσσόμενες αγορές». Τον Αύγουστο του 2019, ένα δικαστήριο των Εμιράτων καταδίκασε ερήμην τον Νακβί σε τριετή φυλάκιση για την εμπλοκή του σε μια συναφή υπόθεση, σχετική με τις ζημίες της αεροπορικής εταιρείας χαμηλού κόστους Air Arabia. Παράλληλα, οι οικονομικές αρχές του Ντουμπάι επέβαλαν στον όμιλο Abraaj ένα πρόστιμο-ρεκόρ 315 εκατομμυρίων δολαρίων για παραπλάνηση των επενδυτών και κατάχρηση των κεφαλαίων τους.
Εξετάζοντας την υπόθεση εκ των υστέρων, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε για την ευπιστία των επενδυτών και των ρυθμιστικών αρχών. Πολλές ενδείξεις θα έπρεπε να είχαν δημιουργήσει υποψίες. Θα μπορούσαν να είχαν ανησυχήσει για τις φαραωνικές δαπάνες, την αδιαφάνεια, τη σύγκρουση συμφερόντων και τους υπερβολικά στενούς δεσμούς με τον πολιτικό κόσμο. Στα χαρτιά, το σύστημα Abraaj ήταν υπερβολικά τέλειο για να είναι πραγματικά αξιόπιστο. Κυρίως όμως, η επίδειξη αρετής εκ μέρους του Νακβί θα έπρεπε να είχε οδηγήσει σε μια πιο αυστηρή διαχείριση. Ίσως θα έπρεπε να έχουν στον νου τους τη διάσημη αποστροφή του Αμερικανού φιλόσοφου Ραλφ Γουώλντο Έμερσον (1803-1882), όταν αφηγούνταν μια βραδιά που είχε καλέσει έναν πομπώδη υποκριτή σε δείπνο: «Όσο πιο πολύ κόμπαζε για την εντιμότητά του, τόσο πιο πολύ προσέχαμε τα ασημικά μας».