Το Μονζουά, ένα χωριουδάκι του νομού Ταρν-ε-Γκαρόν, έγινε ξαφνικά διάσημο σε όλη τη Γαλλία μετά από τη μετάδοση στο YouTube ενός βίντεο του ινφλουένσερ Παπασίτο τον Ιούνιο του 2023. Σε αυτό, ο ακτιβιστής της ριζοσπαστικής Ακροδεξιάς υπερασπιζόταν έναν εκτροφέα χοίρων που βρισκόταν σε πόλεμο με τον δήμαρχο του χωριού του σχετικά με έναν αγροτικό δρόμο, ιδιοκτησίας του Δήμου, ο οποίος οδηγούσε στο αγρόκτημά του. Με το πραγματικό όνομά του, Υγκό Ζιλ Χιμένες, ο Παπασίτο είχε ήδη δημιουργήσει σκάνδαλο δέκα χρόνια νωρίτερα, σκηνοθετώντας την εκτέλεση μιας κούκλας βιτρίνας μεταμφιεσμένης σε αντιφασίστα ακτιβιστή. Στο νέο βίντεο, άντρες καλυμμένοι με κουκούλες και βαριά οπλισμένοι, προστάτες ενός χωρικού «θύματος της μασονίας», καταδιώκουν ένα άτομο μεταμφιεσμένο σε νυφίτσα, που υποτίθεται ότι ενσαρκώνει τον δήμαρχο. Μόλις την πιάσουν, η νυφίτσα υφίσταται συμβολικό βιασμό και κατόπιν εκτελείται: το βίντεο προβλήθηκε πεντακόσιες χιλιάδες φορές μέσα σε μερικές ημέρες. Αμέσως μετά, o Κριστιάν Εργκάλ, ο ανεξάρτητος δήμαρχος, χρειάστηκε να τεθεί υπό καθεστώς αστυνομικής προστασίας αφού δέχθηκε απειλές κατά της ζωής του. Ο κτηνοτρόφος, ωστόσο, δεν ήταν γνωστός ως ενεργός οπαδός της Ακροδεξιάς: ήταν μάλιστα νομαρχιακός εκπρόσωπος της Αγροτικής Συνομοσπονδίας (Confédération paysanne), ενός αγροτικού συνδικάτου που κατατάσσεται στην Αριστερά.
«Το μόνο που θέλω είναι να κάνω τη δουλειά μου και, γι’ αυτόν τον λόγο, διεκδικώ μια αξιοπρεπή πρόσβαση στο αγρόκτημά μου», εξομολογείται ο Πιέρ-Γκιγιόμ Μερκαντάλ μπροστά στα αγκωνάρια που του απαγόρευαν την είσοδο στον δρόμο ο οποίος οδηγούσε στη φάρμα του, χαμηλά στην πλαγιά. Πρώην φρουρός ασφαλείας, το 2017 στράφηκε στη βιολογική εκτροφή χοίρων ράτσας μανγκαλίτσα. Αγόρασε τριάντα περίπου εκτάρια δάσους στο Μονζουά και απέκτησε όλες τις απαραίτητες για τη δραστηριότητά του άδειες. Όλα θα πήγαιναν καλά εάν ο δρόμος που οδηγούσε στο χοιροστάσιό του δεν διέσχιζε το κτήμα ενός πλούσιου Άγγλου. Όταν ο ιδιοκτήτης, με τη στήριξη του δημάρχου του χωριού, αποφάσισε να του αποκλείσει τη διάβαση, ο Δήμος πρότεινε στον κύριο Μερκαντάλ μια άλλη οδό πρόσβασης, όμως «ο δρόμος αυτός είναι επικίνδυνος για τα φορτηγά και για τα αγροτικά μηχανήματα», παραπονιέται με κουρασμένη φωνή.
Οπότε ξεκίνησε ένας πόλεμος με απειλές, μηνύσεις και δίκες. Ο κτηνοτρόφος είχε τη στήριξη της Αγροτικής Συνομοσπονδίας και της ομοσπονδίας Γαλλία Φύση Περιβάλλον. Παρά τις προσπάθειες συμβιβασμού, το δημαρχείο αποφάσισε τελικά να ιδιωτικοποιήσει τον δρόμο, ενεργώντας υπέρ του Βρετανού ιδιοκτήτη. Ο Μερκαντάλ βεβαιώνει ότι είχε διερευνήσει μάταια όλες τις νομικές οδούς και διατείνεται ότι είναι θύμα ενός φεουδαρχικού συστήματος που έχει εγκαθιδρύσει ένας φίλος του δημάρχου και ισχυρός τοπικός πολιτικός παράγοντας. «Το να απευθυνθώ στον Παπασίτο, που είχα γνωρίσει μέσω χριστιανικών κοινωνικών δικτύων, ήταν η τελευταία ευκαιρία μου», παραδέχεται τώρα πια.
«Ο Πιέρ-Γκιγιόμ Μερκαντάλ δεν είναι πλέον εκπρόσωπος της Αγροτικής Συνομοσπονδίας, παραμένει όμως μέλος της», υπενθυμίζει επίμονα ο Νιλς Πασεντά, αγρότης, ενεργό μέλος του συνδικάτου και δήμαρχος του χωριού Λαβορέτ, προτού συνεχίσει: «Καταδικάζω το άθλιο βίντεο του Παπασίτο, αλλά υποστηρίζω τον Μερκαντάλ ως χωρικό. Έχει άδεια εκμετάλλευσης που έχει χορηγηθεί από τις αρχές. Ο δήμαρχος του Μονζουά θα έπρεπε να του είχε εξασφαλίσει έναν ασφαλή δρόμο πρόσβασης». Η Ελέν Μασίπ, η νέα εκπρόσωπος του συνδικάτου, εκφράζει τη λύπη της: «Κάτι τέτοιο μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος απελπισμένος, που δεν έχει πια τίποτα να χάσει. Μιλάμε για την άνοδο της Ακροδεξιάς στον αγροτικό κόσμο, αυτή όμως είναι η συνέπεια της κυριαρχίας μιας συντριπτικής και απάνθρωπης γραφειοκρατίας, ενός καθαρά συλλογικού δημιουργήματος».
Χρησιμοποιώντας τις ίδιες προκλητικές μεθόδους με τον Παπασίτο, οι ινφλουένσερ της «ανδρόσφαιρας» αντιπαραβάλλουν στα κανάλια τους του YouTube τη Γαλλία των χωριών και της υπαίθρου, που θεωρείται φορέας υγιών παραδόσεων, πατριωτικών αξιών και ριζώματος στον τόπο, με εκείνη των πόλεων, μολυσμένων από τον φεμινισμό, τον αντιρατσισμό και την πολυπολιτισμικότητα. Ο μασκουλινιστής (1) και υποστηρικτής του ακροδεξιού Ερίκ Ζεμούρ, Μπατίστ Μαρσαί, πρώην πρωταθλητής Γαλλίας στην άρση βαρών σε πάγκο, το 2021 προσκάλεσε στο κανάλι του τον πρώην βουλευτή των Ατλαντικών Πυρηναίων Ζαν Λασάλ, προκειμένου να καταβροχθίσει μαζί του τεράστια μοσχαρίσια παϊδάκια σενιάν και να βροντοφωνάξουν ύμνους για την αυθεντική Γαλλία: το συγκεκριμένο βίντεο έχει συγκεντρώσει 1,4 εκατομμύρια προβολές. «Από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, υπό την επιρροή του Αλέν ντε Μπενουά, θεωρητικού της νέας Δεξιάς, η αγροτικότητα είναι πολύ σημαντική στο πλαίσιο του κινήματος εθνικής ταυτότητας, καθώς απεικονίζει την αιώνια Γαλλία. Ο χωρικός, ριζωμένος στον τόπο του, είναι αντίθετος στην παγκοσμιοποίηση», υπενθυμίζει ο Στεφάν Φρανσουά, ερευνητής Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο της Μονς στο Βέλγιο. Ένα τμήμα της άκρας Δεξιάς, ακόμα πιο ριζοσπαστικό από τον Εθνικό Συναγερμό (RN) της Μαρίν Λεπέν, ονειρεύεται να κατακτήσει τις περιοχές της υπαίθρου προκειμένου να αναπτύξει εκεί «ζώνες ταυτότητας προς υπεράσπιση», σύμφωνα με την ορολογία του κινήματος Ταυτοτική Γενιά (Génération identitaire, διαλύθηκε το 2021).
Πριν από αυτό, στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η κοινότητα La Desouchière (η ονομασία της παραπέμπει σε μια έκφραση για τους γηγενείς Γάλλους) εγκαταστάθηκε στο Μουρόν-συρ-Ιόν, στο Μορβάν της Βουργουνδίας, και μερικά χρόνια αργότερα το συγκρότημα αντιφεμινιστριών και ταυτοτιστικών τραγουδιστριών Les Brigandes δημιούργησε μια κοινότητα στη Λα Σαλβετά-συρ-Αγκού, στο Ερώ της Νότιας Γαλλίας. «Οι πειραματισμοί των κοινοτήτων εθνικής ταυτότητας στη Γαλλία έχουν την τάση να αντιγράφουν το αμερικανικό μοντέλο των λευκών υπέρμαχων της φυλετικής υπεροχής ή το μοντέλο του γερμανικού κινήματος völkisch [«του λαού»] του 19ου αιώνα, που απέρριπτε τη νεωτερικότητα και υπερασπιζόταν την παραδοσιακή γεωργία», εξηγεί ο Στεφάν Φρανσουά. «Οι ακτιβιστές αυτοί υπερασπίζονται τα βιολογικά και τα τοπικά προϊόντα, δεν γνωρίζουν όμως τίποτα για την ύπαιθρο. Οι θέσεις τους αποκλίνουν από εκείνες του Εθνικού Συναγερμού, που έχει εδραιωθεί στις αγροτικές ζώνες, υποστηρίζει την εντατική γεωργία, με την έντονη χρήση παρασιτοκτόνων ή χημικών λιπασμάτων, και είναι επιφυλακτικός απέναντι στην οικολογία.»
Επί δεκαετίες, η μεγάλη πλειονότητα του αγροτικού κόσμου υποστήριζε την κοινοβουλευτική Δεξιά. Το Εθνικό Μέτωπο δυσκολευόταν να αποκτήσει ερείσματα εκτός των πόλεων. Όμως, στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2022, υπολογίζεται ότι περίπου το ένα τρίτο των αγροτών υπερψήφισε τη Μαρίν Λεπέν ή τον Ανρί Ζεμούρ (2). Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου, ο Εθνικός Συναγερμός ανέλαβε τον ρόλο του υπερασπιστή της «ξεχασμένης υπαίθρου», κατακτώντας κατά τον δεύτερο γύρο την πρώτη θέση σε 9.633 κοινότητες (ως επί το πλείστον σε αγροτικές περιοχές), σε ένα σύνολο σχεδόν 34.000, αποκτώντας έτσι 89 βουλευτές. Φόβος απέναντι στη μετανάστευση, αίσθημα εγκατάλειψης, υπεράσπιση της μεσαίας τάξης των προαστιακών περιοχών με τις μονοκατοικίες, στιγματισμός των δικαιούχων επιδομάτων… «Ο συγκρουσιακός λόγος που εκφέρει η Ακροδεξιά ταιριάζει με τους τοπικούς ανταγωνισμούς που διχάζουν τις αγροτικές λαϊκές τάξεις, ιδιαίτερα όσον αφορά την πρόσβαση στην εργασία σε περιοχές της υπαίθρου που παρακμάζουν και αποβιομηχανοποιούνται μαζικά», παρατηρεί ο κοινωνιολόγος Μπενουά Κοκάρ. Το κόμμα προφανώς δεν παρέλειψε να σταθεί στο πλευρό των αγωνιζόμενων αγροτών τον περασμένο Ιανουάριο, προωθώντας κάποιες από τις διεκδικήσεις τους, ιδίως ενάντια στην «τιμωρητική οικολογία», στον πολλαπλασιασμό των διοικητικών περιορισμών, στον αθέμιτο ανταγωνισμό από το εξωτερικό κ.λπ. Μέσω των γεωργών, ο Εθνικός Συναγερμός έχει στόχο να εντάξει στο ακροατήριό του γενικότερα τους κατοίκους της υπαίθρου, καθώς προσπαθεί να εκμεταλλευτεί το χάσμα μεταξύ αγροτικών και αστικών πληθυσμών —ένα ζήτημα πανταχού παρόν στις πολιτικές συζητήσεις.
Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2023, ο Φαμπιέν Λε Κοϊντίκ, κτηνοτρόφος στην κοινότητα της Αντενβίλ, στον νομό των Ιβελίν, πήρε μια επιστολή από τους γείτονές του —μεταξύ των οποίων και η εκδότρια Οντίλ Ζακόμπ. Ήταν αντίθετοι με την εγκατάσταση των αγελάδων του σε αγρούς που μόλις είχε αγοράσει. Υπενθύμιζαν ότι είχαν επιλέξει να ζήσουν σ’ εκείνη την περιοχή λόγω της ποιότητας του περιβάλλοντός της και στη συνέχεια διευκρίνιζαν ότι «η επιστροφή των αγελάδων θα σήμαινε μια επιστροφή στον βαρύ και δυσάρεστο αγροτικό χαρακτήρα, ο οποίος δεν έχει πλέον θέση εδώ. Είναι μια οπισθοδρομική και βάναυση μορφή εκτροφής ζώων». Αφότου το αίτημά τους απορρίφθηκε από το Διοικητικό Δικαστήριο των Βερσαλλιών, οι γείτονες απειλούν να προσφύγουν σε άλλα ένδικα μέσα.
Για τον Τιμοτέ Ντυφούρ, τον δικηγόρο του Λε Κοϊντίκ, «γινόμαστε μάρτυρες μιας αναγκαστικής αστικοποίησης των εξοχών μας. Οι “νεο-χωρικοί” ψάχνουν ένα ανέγγιχτο περιβάλλον διαβίωσης, δεν δέχονται ωστόσο τη συνύπαρξη με τους αγρότες και αυξάνουν τις προστριβές». Ενδεικτικά, ο δικηγόρος, ειδικευμένος στην υπεράσπιση των αγροτών και προσκείμενος στην Εθνική Ομοσπονδία Συνδικάτων Αγροτών (FNSEA, το κυρίαρχο συνδικάτο, που ανήκει στη Δεξιά), ισχυρίζεται πως κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι στη Γαλλία ασκούνται 600 με 800 αγωγές για προβλήματα γειτνίασης σε αγροτικές περιοχές, προτού παραδεχθεί ότι δεν γνωρίζει πόσες από αυτές αφορούν αγρότες. Στην ιστοσελίδα «The Conversation» (3) (3), ο Αντρέ Τορ, διευθυντής έρευνας στο Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών της Γαλλίας για τη Γεωργία, τα Τρόφιμα και το Περιβάλλον (INRAE), υποστηρίζει πως οι προστριβές μεταξύ γειτόνων στην ύπαιθρο προκύπτουν κυρίως εξαιτίας εργασιών υποδομών, έργων συνδεόμενων με την ενέργεια ή διαφορών στο θέμα της χρήσης γης. Αναφορικά με τη γεωργία, οι διαμάχες αυτές κατά τα φαινόμενα αφορούν περισσότερο τη διασπορά φυτοφαρμάκων παρά το λάλημα των πετεινών ή τη μυρωδιά των αγελάδων. Με πρωτοβουλία του Ερίκ Ντυπόν-Μορετί, και σε συνεργασία με την FNSEA, ο Ντυφούρ συμμετείχε στη σύνταξη ενός νόμου που υιοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 προκειμένου να περιοριστούν οι καταθέσεις μηνύσεων από τους «νεο-χωρικούς» κατά των αγροτών.
Χωροφύλακες κατά των επικριτών της εντατικής παραγωγής
Στη «Le Journal du dimanche», στις 13 Αυγούστου του 2023, ένα άρθρο γνώμης συνυπογραμμένο από τον Ντυφούρ και από τον βουλευτή του κόμματος των Ρεπουμπλικανών (Les Républicains, LR) Ζυλιέν Ντιβ κατήγγελλε την απόφαση του γαλλικού Συμβουλίου της Επικρατείας να αναστείλει τη διαδικασία διάλυσης της οικολογικής συλλογικότητας Οι Εξεγέρσεις της Γης (Les Soulèvements de la Terre), «εις βάρος των παραγωγών και των παραγόντων της υπαίθρου μας, των οποίων η δυσφορία μεγαλώνει αδιάκοπα εδώ και πάνω από δέκα χρόνια» (4). Αποδοκίμαζε επίσης την εξαφάνιση της Déméter (Δήμητρα), ενός σώματος της εθνικής χωροφυλακής που δημιουργήθηκε τον Οκτώβριο του 2019 προκειμένου να καταπολεμηθεί η εχθρότητα απέναντι στους αγρότες. Βάσει μιας συμφωνίας μεταξύ της FNSEA, των συμμάχων της Νέων Αγροτών (Jeunes Agriculteurs, JA) και του υπουργείου Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης, είχε στόχο τη διασφάλιση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ τοπικών παρατηρητηρίων σχετικά με το «agribashing» —έναν όρο που διαδίδει η FNSEA από το 2018 για να καταγγείλει τις επικρίσεις κατά του εντατικού τρόπου παραγωγής τον οποίο υπερασπίζεται. Η Déméter υποτίθεται πως θα απέτρεπε τις εγκληματικές ενέργειες που θα μπορούσαν να υποστούν οι αγρότες, αλλά και «τις ενέργειες ιδεολογικού χαρακτήρα, είτε πρόκειται για απλές πράξεις δυσφήμισης του αγροτικού κόσμου είτε για πράξεις σκληρότητας με υλικές ή σωματικές επιπτώσεις». Τον Φεβρουάριο του 2021, το Διοικητικό Δικαστήριο του Παρισιού έκρινε παράνομη αυτή την επιτήρηση και έδωσε εντολή στο υπουργείο Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης να παύσει τη λειτουργία της.
Αντί να αμφισβητήσουν ένα οικονομικό μοντέλο που καταστρέφει τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και τις θέσεις απασχόλησης ή ένα παραγωγιστικό μοντέλο γεωργίας που οδηγεί στην εξαφάνιση του κόσμου της υπαίθρου, πολλοί υπερασπιστές της αγροτικότητας προτιμούν να εγκωμιάζουν τις υποτιθέμενες αξίες τους. Μείζονα διακυβεύματα για εκείνους αποτελούν το κυνήγι, το ψάρεμα και οι παραδόσεις. Τον Σεπτέμβριο του 2021, μια απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας που απαγόρευε τη χρήση παγίδων για πουλιά πυροδότησε διαδηλώσεις πολλών δεκάδων χιλιάδων κυνηγών και υποστηρικτών τους στο Μον-ντε-Μαρσάν, το Φορκαλκιέ, το Ρεντόν και την Αμιένη… Στις 11 Φεβρουαρίου 2023, δεκαπέντε χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν στους δρόμους του Μονπελιέ για την υπεράσπιση της ταυροδρομίας στην Καμάργκ, ύστερα από τη δημοσίευση ενός άρθρου γνώμης στην εφημερίδα «Le Monde», το οποίο συνέταξαν οικολόγοι και μέλη του Κόμματος για τα Ζώα ζητώντας την τροποποίηση ορισμένων πρακτικών αυτού του αγώνα που κάνουν τα ζώα να υποφέρουν. Ο Λοράν Ζαούλ, δήμαρχος του Σεν-Μπρες, προσκείμενος για έναν διάστημα στο κόμμα των Ρεπουμπλικανών και οργανωτής της διαδήλωσης, καταφερόταν τότε εναντίον της «τιμωρητικής οικολογίας». «Οι παραδόσεις μας υφίστανται επίθεση από ένα πολιτικό κίνημα που ενοχλείται από τον τρόπο ζωής μας», μας εξηγεί. «Δεν κατηγορείται μόνο η ταυρομαχία, κατηγορείται επίσης ο Γύρος της Γαλλίας, τα χριστουγεννιάτικα έλατα στις δημόσιες πλατείες… Πρόκειται για την ολοσχερή αποδόμηση μιας λαϊκής κουλτούρας.» Ο Ζαούλ είναι πλέον υποψήφιος στις ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 μαζί με τον Βίλι Σραν, πρόεδρο της γαλλικής Εθνικής Ομοσπονδίας Κυνηγών, στη λίστα της Αγροτικής Συμμαχίας (Alliance rurale), που δημιουργήθηκε υπό την καθοδήγηση προσωπικοτήτων προσκείμενων στον Εμμανουέλ Μακρόν με στόχο να αποδυναμωθεί ο Εθνικός Συναγερμός. «Η Γαλλία που αγαπάμε είναι εκείνη που κυνηγά, που ψαρεύει, που τρώει κρέας, που κάνει μπάρμπεκιου…», διατρανώνει ο αρχηγός των κυνηγών. «Εκείνη της οποίας όλες οι αξίες απειλούνται. Όσο περισσότερο ασχολούνται με τις ζωές μας οι τεχνοκράτες τόσο λιγότερο ευτυχισμένοι είμαστε. Οι αγρότες θέλουν μονάχα να τους αφήσουν στην ησυχία τους!»
Για τον Πιέρ Κορνύ, ιστορικό της αγροτικότητας στο Πανεπιστήμιο Λυμιέρ Λυών 2, «η εξύμνηση της αγροτικότητας, της γης και της αγροτιάς είναι μια μορφή πολιτικού διαλόγου που επανεμφανίζεται τακτικά. Ανάλογα με το αν βρισκόμαστε σε φάση επέκτασης ή κρίσης, έχουμε εργαλειοποίηση του αγροτικού ζητήματος. Σήμερα, βρισκόμαστε σε μια συστημική κρίση, οικολογική και οικονομική. Η αξία της γης επανέρχεται στο προσκήνιο από συντηρητικά κινήματα που χρησιμοποιούν το φαντασιακό μιας ζωής στο χωριό για να καταγγείλουν τον φιλελευθερισμό, την αστική νεωτερικότητα, τους νέους τρόπους ζωής και την ελευθερία των ηθών, που αποτελούν σημάδια παρακμής».
«Μόνο οι λύκοι και οι χωρικοί ξέρουν.» Έτσι έκλειναν το 2023 οι ευχές για τον καινούργιο χρόνο από τον Σερζ Μπουσκέ-Κασάν, πρόεδρο του γεωργικού επιμελητηρίου του Λοτ-ε-Γκαρόν και ηγέτη του γεωργικού συνδικάτου Αγροτικός Συντονισμός 47 (CR47, Coordination rurale 47), προς τους αγρότες του νομού. «Αυτό σημαίνει ότι, όπως και οι λύκοι, οι χωρικοί ξέρουν τι είναι η ζωή, αφού μεγαλώνουν τα ζώα τους και τα θανατώνουν επίσης», εξηγούσε. «Και όπως εκείνοι, κυνηγούν σε αγέλες. Κι αν χρησιμοποιώ αυτή τη διατύπωση, είναι και επειδή θέλω να αφήσω στην άκρη τον υπόλοιπο πληθυσμό, που δεν τον αντέχω πια.» Στις 28 Μαρτίου του 2023, οι εκατοντάδες άνθρωποι που πήγαν να διαδηλώσουν μπροστά στο κέντρο υγείας του Βιλνέβ-συρ-Λοτ, διαμαρτυρόμενοι για το κλείσιμο του μαιευτηρίου, έμειναν άναυδοι βλέποντας σε απόσταση μερικών δεκάδων μέτρων αγρότες του CR47 και κυνηγούς με στολή να φράζουν τον δρόμο που θα τους οδηγούσε στο κέντρο της πόλης. Ο Μπουσκέ-Κασάν είχε αποφασίσει να εμποδίσει τη Μαρίν Τοντελιέ, εθνική γραμματέα του κόμματος Ευρώπη Οικολογία-Πράσινοι (EELV), που την περίοδο εκείνη επισκεπτόταν τον νομό, να διαδηλώσει, σε αντίποινα για τη συμμετοχή της στη διαδήλωση στη Σεντ-Σολίν κατά των γιγαντιαίων λιμνοδεξαμενών άρδευσης. «Ενσαρκώνετε τη ρίζα του κακού από το οποίο υποφέρουν οι αγρότες. Μην έρχεστε στα μέρη μας, θα έχετε άσχημα ξεμπερδέματα!», την είχε απειλήσει ο πρόεδρος του γεωργικού επιμελητηρίου (5).
Ο Μπουσκέ-Κασάν απεχθάνεται τους οικολόγους και στηλιτεύει όλες τις ρυθμίσεις που θα μπορούσαν να περιορίσουν τη χρήση των παρασιτοκτόνων ή του νερού. Είναι ο κυρίαρχος του επιμελητηρίου από το 2001, τη χρονιά που ο CR47, ο οποίος προήλθε εν μέρει από μια ομάδα αντιφρονούντων της FNSEA, εκθρόνισε το τοπικό τμήμα του κυρίαρχου συνδικάτου. Το 2019, επανεξελέγη πρόεδρος του επιμελητηρίου με σχεδόν 60% των ψήφων των αγροτών. Το χάρισμά του τού εξασφαλίζει μια σχετική επιρροή στους καλλιεργητές, παρ’ όλο που το πρόγραμμα που υπερασπίζεται ο CR47 δεν θέτει υπό αμφισβήτηση το μοντέλο της εντατικής και ανταγωνιστικής γεωργίας, επιβλαβές για πολλούς μικροκαλλιεργητές. «Η αποφασιστική και ενίοτε βίαιη συμπεριφορά του αρέσει σε ορισμένους αγρότες», παραδέχεται ο Μπερνάρ Περέ, συνταξιούχος βιοκαλλιεργητής και πρώην περιφερειακός σύμβουλος του EELV. «Από τη στιγμή που ένας κάτοικος της επαρχίας απειλείται από την κυβέρνηση ή από οποιονδήποτε άλλον, θα είναι διαθέσιμος και θα τον υπερασπιστεί. Παρ’ όλο που ο CR47 διευθύνεται από μεγαλοκαλλιεργητές, θα σταθεί στο πλευρό των μικρών.»
Ο Μπουσκέ-Κασάν έφερε έναν ιερέα να ευλογήσει τα 920.000 κυβικά μέτρα της λίμνης Κοσάντ, ενός έργου που υποστήριξε και χρηματοδότησε εντελώς παράνομα το γεωργικό επιμελητήριο. Δεν δίστασε επίσης να απαιτήσει να ακουστεί δυνατά ένα Πάτερ Ημών παρουσία των αρχών της γαλλικής Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια μιας τελετής εις μνήμην των νεκρών αγροτών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μπορεί ο κύριος Μπουσκέ-Κασάν να έχει πίστη, ωστόσο δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο. Τον Ιανουάριο του 2024, μια έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου κατακεραύνωνε τη διοίκηση του γεωργικού επιμελητηρίου του Λοτ-ε-Γκαρόν: έλλειψη δεοντολογίας και σαφών κριτηρίων όσον αφορά τη χορήγηση επιδοτήσεων και τον εσωτερικό έλεγχο, άρνηση ανάληψης των καθηκόντων που επιτάσσει ο νόμος για την καλή διαβίωση των ζώων και για τη χρήση των φυτοφαρμάκων, άρνηση ελέγχου της χρήσης νερού από τους καλλιεργητές και άρνηση πληρωμής των χρεών της προς τα εποπτικά γεωργικά επιμελητήρια. Η έκθεση αποκάλυπτε επίσης τη ροπή του Μπουσκέ-Κασάν να συγχέει τις ευθύνες του απέναντι στο επιμελητήριο με τα συμφέροντά του ως ηγέτη συνδικάτου. Αυτοαποκαλούμενος «αρχηγός της αγέλης», κατέφευγε πάντα στις αντιπαραθέσεις ισχύος προκειμένου να επιβάλει τη βούλησή του στους νομάρχες. Παράδειγμα αποτελεί η κατάληψη της πόλης Αζέν το 2014 από εκατοντάδες γεωργούς του συνδικάτου, που μετέβησαν εκεί προκειμένου να δηλώσουν την αντίθεσή τους στην εφαρμογή του προγράμματος διατήρησης της ποιότητας των νερών. Οι ζημιές εκτιμήθηκε ότι ήταν πάνω από 200.000 ευρώ. Στο ερώτημα γιατί η ψήφος υπέρ της Λεπέν είναι τόσο υψηλή μεταξύ των γεωργών του Λοτ-ε-Γκαρόν, έδειξε μια αφίσα του Αγροτικού Συντονισμού, τοιχοκολλημένη στο γραφείο του: «Παρατήστε μας ήσυχους! Αφήστε μας να δουλέψουμε!».
Όταν, το 2014, μαχητικά στελέχη του CR47 επενέβησαν στο Σιβένς, στον γειτονικό νομό του Ταρν, με σκοπό να επιτεθούν στους αντιτιθέμενους στο φράγμα, αναφέρθηκαν στους εαυτούς τους ως «Πρασινοχίτωνες», από το όνομα των επιτροπών αγροτικής άμυνας που δημιουργήθηκαν το 1934 από τον ακροδεξιό ηγέτη Ανρί Ντορζέρ. Ως επικεφαλής του Αγροτικού Μετώπου, ο Ντορζέρ είχε οργανώσει εντυπωσιακές διαδηλώσεις εναντίον της Τρίτης Δημοκρατίας και στη συνέχεια εναντίον του Λαϊκού Μετώπου, με αναφορές στην αγροτιστική ιδεολογία, που υποστήριζε μια συντεχνιακή αντίληψη για τους χωρικούς, ως φορείς των αξιών της εργασίας, της οικογένειας και της πατρίδας, σε αντίθεση με τις διεφθαρμένες, σύγχρονες και προοδευτικές πόλεις. Στα βίαια κατηγορητήρια που εξαπέλυε, καταφερόταν εναντίον των δημόσιων υπαλλήλων και των βουλευτών, δηλωμένων εχθρών των αγροτικών μαζών. Ο αρχηγός των «Πρασινοχιτώνων» και οι ηγέτες του Αγροτικού Μετώπου θα συνεργάζονταν αργότερα με το καθεστώς του Βισύ.
Είναι άραγε ο Αγροτικός Συντονισμός αγροτιστικός; Δεν ήταν όταν δημιουργήθηκε το 1991, τη στιγμή της μεταρρύθμισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Επικεντρωμένη έως τότε στην επισιτιστική αυτάρκεια της Γηραιάς Ηπείρου, η νέα ΚΑΠ άνοιξε τις ευρωπαϊκές αγροτικές αγορές στον παγκόσμιο ανταγωνισμό που επέβαλε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ). Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεταρρύθμιση, την οποία υποστήριζε η FNSEA, και να προστατευτούν οι Γάλλοι παραγωγοί, στα νοτιοδυτικά της χώρας δημιουργήθηκε ένας συνασπισμός μεταξύ της Αγροτικής Συνομοσπονδίας, του Κινήματος Υπεράσπισης των Οικογενειακών Εκμεταλλεύσεων (MODEF, προσκείμενο στους κομμουνιστές), αντιφρονούντων της FNSEA και μη συνδικαλισμένων αγροτών. Τον Ιούνιο του 1992, το κίνημα αυτό οργάνωσε τον αποκλεισμό του Παρισιού, κυρίως εμποδίζοντας την είσοδο στις νταλίκες από την Ισπανία, φορτωμένες με φρούτα και λαχανικά που ανταγωνίζονταν τα προϊόντα των ντόπιων παραγωγών. Πολύ γρήγορα, η δεξιά πτέρυγα του κινήματος εκτόπισε την Αριστερά και ίδρυσε τον Αγροτικό Συντονισμό. Στις εκλογές του 2019 στα γεωργικά επιμελητήρια, το ντουέτο FNSEA-Νέοι Αγρότες συγκέντρωσε το 55,55% των ψήφων, ξεπερνώντας τον Αγροτικό Συντονισμό (21,54%), την Αγροτική Συνομοσπονδία (20%) και το MODEF (1,89%), με μια αποχή της τάξης του 53,48%.
Συγκέντρωση ψήφων
Ο αγροτισμός έχει επηρεάσει και την FNSEA. «Όταν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργήθηκε η FNSEA από τα αγροτικά ρεύματα που είχαν συνεργαστεί με το καθεστώς του Βισύ, υιοθέτησε το δικό τους μοντέλο κοινωνικής δόμησης, βασισμένο στον συντεχνιακό χαρακτήρα», υπενθυμίζει ο ιστορικός Νταβίντ Μπενσουσάν. «Για να μπορέσει να λανσάρει το παραγωγιστικό μοντέλο του, ο αγροτικός κόσμος έπρεπε να δημιουργήσει ενιαίο μέτωπο και να υπερβεί τους κοινωνικούς διαχωρισμούς. Η συντεχνιακή αντίληψη επέτρεψε σε ορισμένα κέντρα όπως οι μεγαλοκαλλιεργητές σιτηρών ή τεύτλων να εξασφαλίσουν τον έλεγχο του συνδικάτου, ανεξάρτητα από τις βαθιές ανισότητες στα εισοδήματα, την κατάσταση και τις πρακτικές των αγροτών. Το γεγονός ότι η FNSEA παριστάνει ότι εκπροσωπεί όλους τους αγρότες τής έδωσε τη δυνατότητα να δρομολογήσει τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας με τη στήριξη του κράτους.» Η ομοσπονδία διοικείται τακτικά από αφεντικά της αγροτοβιομηχανίας, όπως ο Ξαβιέ Μπελέν (από το 2010 έως το 2017), πρόεδρος τότε του διοικητικού συμβουλίου του ομίλου Avril, πρωταγωνιστή στα φυτικά έλαια και τις φυτικές πρωτεΐνες (Lesieur, Puget κ.λπ.), στο βιοντήζελ και στις ζωοτροφές, ή όπως ο Αρνό Ρουσό, από τον Απρίλιο του 2023, ο οποίος διαδέχθηκε τον Μπελέν στην ηγεσία του διοικητικού συμβουλίου του ομίλου, που είδε τα κέρδη του να εκτοξεύονται με τον πληθωρισμό των τελευταίων ετών.
Από το 1966, το κυρίαρχο αγροτικό συνδικάτο, πολύ συνδεδεμένο με τα συμφέροντα της αγροτοβιομηχανίας, διοικεί (μαζί με τους Νέους Αγρότες) το Γαλλικό Συμβούλιο Γεωργίας (CAF), που συνδιαχειρίζεται με το κράτος την αγροτική πολιτική της Γαλλίας. Η αναγνώριση του πλουραλισμού στον αγροτικό συνδικαλισμό το 1981 δεν επέτρεψε στα άλλα συνδικάτα να εκπροσωπηθούν στο CAF. Για τον Ζιλ Λυνό, συγγραφέα του La Forteresse agricole. Une histoire de la FNSEA (Fayard, Παρίσι, 2004), «ο μύθος της αγροτικής ενότητας επέτρεψε στην FNSEA να οικοδομήσει το αγροτοβιομηχανικό σύστημα με το οποίο υπαγορεύει πλέον τον νόμο της στους κυβερνώντες. Από το 1950 ώς σήμερα, ο αριθμός των αγροκτημάτων έχει μειωθεί κατά έξι φορές και ο αριθμός των απασχολούμενων στον αγροτικό τομέα κατά δέκα φορές. Ο αγρότης έγινε υπεργολάβος της βιομηχανίας, εκτελεστής εξειδικευμένων τεχνικών κινήσεων. Η FNSEA αρνείται κάθε κριτική αυτού του συστήματος. Αν η αγροτιστική ρητορική χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από τους ηγέτες της, και από εκείνους του Αγροτικού Συντονισμού, είναι για να δικαιολογηθεί μια αντεπανάσταση απέναντι στα οικολογικά και τα κλιματικά διακυβεύματα. Είναι ανίκανοι να παραδεχθούν τα όρια των μοντέλων τους και να σκεφτούν πώς θα ξεφύγουν από αυτά».
Και ο Εθνικός Συναγερμός υιοθέτησε την αγροτιστική ιδεολογία, με στόχο να συγκεντρώσει τις ψήφους των γεωργών και των κατοίκων των αγροτικών περιοχών. Έχοντας εργαλειοποιήσει το υποτιθέμενο χάσμα μεταξύ Γάλλων και μεταναστών, σήμερα το κόμμα εκμεταλλεύεται παράλληλα και το χάσμα μεταξύ αγροτικού και αστικού κόσμου. Τι έχει βάλει στο σκόπευτρό του; Την «τιμωρητική οικολογία», τους δημόσιους υπαλλήλους και τους τεχνοκράτες του Παρισιού και των Βρυξελλών, που επιβάλλουν περιβαλλοντικούς κανονισμούς, δηλαδή τις αιτίες, κατά τη λογική του κόμματος, όλων των δεινών των αγροτών. Η στρατηγική του Εθνικού Συναγερμού συντάσσεται με εκείνες των ευρωπαϊκών ακροδεξιών κομμάτων τα οποία, στην Ολλανδία, την Ισπανία, τη Ρουμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο, «μπολιάζονται» από τις διαδηλώσεις των αγροτών. Εντούτοις, το κόμμα της Μαρίν Λεπέν δεν έχει κανένα πρόγραμμα ρήξης με την Κοινή Αγροτική Πολιτική και οι ευρωβουλευτές του ψήφισαν ομόφωνα τον Νοέμβριο του 2021 τη νέα ΚΑΠ για το 2023-2027, που ενδυναμώνει ένα παραγωγιστικό μοντέλο, όλο και πιο τεχνολογικό και βασιζόμενο στην ανταγωνιστική απόδοση στις διεθνείς αγορές. Αυτή η ΚΑΠ συντηρεί επίσης μια άδικη ανακατανομή των επιδοτήσεων προς όφελος των μεγάλων εκμεταλλεύσεων. Έτσι, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 81% των άμεσων ενισχύσεων αντλείται από το 20% των αγροτών. «Καθώς οι πριμοδοτήσεις καταβάλλονται ανά εκτάριο, η ΚΑΠ συμβάλλει στη συγκέντρωση των γαιών από μεγάλες επιχειρήσεις και συνεπώς στην εξαφάνιση των μικρών αγροκτημάτων», λέει με λύπη η Βερονίκ Μαρσεσό, γενική γραμματέας της Αγροτικής Συνομοσπονδίας. Επίσης, η εναντίωση του Εθνικού Συναγερμού στις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου έχει κι αυτή τα όριά της: μολονότι, τον Νοέμβριο του 2023, οι ευρωβουλευτές της ψήφισαν κατά της συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και Νέας Ζηλανδίας, τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας Ταυτότητα και Δημοκρατία, στην οποία ανήκουν (6), υπερψήφισαν το κείμενο. Κατά την ψηφοφορία τον Ιανουάριο του 2024 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τη Χιλή, ο μοναδικός παρών βουλευτής του Εθνικού Συναγερμού απείχε.
Τρακτέρ ευλογημένα από ιερέα
Προκειμένου να διευρύνει την απήχησή του, το 2020 το κόμμα ίδρυσε το κίνημα «Οι Τοπικιστές» (Les Localistes), με το μανιφέστο τους να καλεί τους Γάλλους «να ξαναπάρουν τον έλεγχο των εδαφών [τους], να ορίσουν τον νόμο στις περιοχές τους και να ξαναδώσουν ζωή στις μικρές πατρίδες [τους] που κάνουν τη Γαλλία μεγαλύτερη». Ο Αντρεά Κοταράκ, νέος επικεφαλής του κινήματος, εκλεγμένος με τον Εθνικό Συναγερμό στο περιφερειακό συμβούλιο της Οβέρν-Ρον-Αλπ, ισχυρίζεται ότι «ο τοπικισμός αντιτίθεται στην παγκοσμιοποίηση που καταστρέφει τα εδάφη, τα τοπία, τα προϊόντα και τις βιομηχανίες μας. Η επαναβιομηχάνιση και η προστασία της γεωργίας μας είναι και μάχη εναντίον της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που οφείλεται κυρίως στις εισαγωγές και στις μεταφορές τους». Αντιφατικός, όπως πάντα (7), ο Κοταράκ δεν θίγει το θέμα του άνθρακα που εκπέμπεται από τις εξαγωγές των γαλλικών προϊόντων και δεν εξετάζει εάν η κτηνοτροφία της Γαλλίας μπορεί να κάνει χωρίς την ετήσια εισαγωγή 3,6 εκατομμυρίων τόνων σόγιας από τη Βραζιλία και την Αργεντινή, που προέρχονται κατά μεγάλο ποσοστό από καλλιέργειες σε αποψιλωμένα δάση. Ο λόγος για τον οποίον το κόμμα του χρησιμοποιεί ολοένα περισσότερο έννοιες όπως «τοπικισμός», «αποδυνάμωση των μεγαλουπόλεων» και «αγρο-πολιτιστική εξαίρεση» είναι για να κρύψει καλύτερα την απουσία ενός προγράμματος που θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση το σύστημα.
Κατά τη διάρκεια της κινητοποίησης του Ιανουαρίου του 2024, ο CR47 ξεχώρισε λόγω του βίαιου χαρακτήρα των ενεργειών του: στο Αζέν, χύθηκαν δεκάδες χιλιάδες λίτρα υγρής κοπριάς μπροστά στα κτίρια της νομαρχίας και άλλων θεσμών, στον σιδηροδρομικό σταθμό και σε εμπορικά καταστήματα –και ένα εστιατόριο ΜακΝτόναλντς λεηλατήθηκε ύστερα από την άρνηση των υπαλλήλων του να σερβίρουν δωρεάν καφέ στον αντιπρόεδρο του συνδικάτου… Επίσης, τα μέλη του CR47 κρέμασαν και ξεκοίλιασαν ένα αγριογούρουνο μπροστά στο κέντρο επιθεώρησης εργασίας, με στόχο να καταγγείλουν τους ελέγχους για τις συνθήκες απασχόλησης των εργατών γης. Το 2004, το συνδικάτο είχε υποστηρίξει έναν αγρότη που προσλάμβανε μετανάστες ως εποχικούς εργάτες και είχε σκοτώσει με όπλο δύο επιθεωρητές (8). Ο Δήμος εκτίμησε ότι το ύψος των ζημιών στο Αζέν υπερέβαινε τα 400.000 ευρώ.
Στα τέλη Ιανουαρίου, επιθυμώντας «να συσπειρώσουμε γύρω μας όλη τη βαθιά Γαλλία», ο Μπουσκέ-Κασάν κάλεσε σε «άλωση» της κεντρικής λαχαναγοράς του Ρενζί, στέλνοντας προς το Παρίσι τα τρακτέρ του CR47 —χρηματοδοτώντας τα καύσιμά τους από το γεωργικό επιμελητήριο— και καλώντας έναν ιερέα για να τα ευλογήσει. «Ελάτε να δώσουμε την τελική μάχη μας, ειδάλλως η φυλή μας θα εξαφανιστεί και μαζί με αυτή και ο πολιτισμός μας!», φώναξε στους αγρότες. Λίγο νωρίτερα, είχε δηλώσει έτοιμος να κατεβεί υποψήφιος με τον Εθνικό Συναγερμό.
