Τον περασμένο Ιανουάριο εγκαινιάστηκε στη Λουάντα η ανέγερση του «μεγαλύτερου συμβόλου του εκσυγχρονισμού της χώρας», σύμφωνα με τους εμπνευστές του: ένας πύργος ύψους 325 μέτρων. Πρόκειται για το ψηλότερο οικοδόμημα της αφρικανικής ηπείρου, όπως υπογραμμίζεται σε κάθε ευκαιρία. Το κτίριο θα έχει τη μορφή του γράμματος «Α» και θα περιλαμβάνει εβδομήντα ορόφους όπου θα στεγαστούν πολυτελές ξενοδοχείο 1.400 δωματίων, εμπορικό κέντρο, κλινική, εστιατόρια, κινηματογραφικές αίθουσες, καθώς και διαμερίσματα, τα οποία πωλούνται προς 6.500 δολάρια (4.115 ευρώ) το τετραγωνικό μέτρο. Προβλεπόμενο κόστος: 800 εκατ. δολάρια (506 εκατ. ευρώ). Το ύψος της δαπάνης δεν φαίνεται να συγκινεί ιδιαίτερα τα εγχώρια ΜΜΕ -ο χορός των δισεκατομμυρίων γύρω από τους πετρελαϊκούς πόρους ή από τα νέα αναπτυξιακά σχέδια θεωρείται, πλέον, αυτονόητος.
Κατά τρόπο ιδιαίτερα συμβολικό, επίσης, ο επονομαζόμενος «πύργος της Αγκόλα» θα είναι κατά ένα μέτρο ψηλότερος από τον πύργο του Άϊφελ! Η σύγκριση εντυπωσιάζει τον πληθυσμό της Λουάντας. Οι ντόπιοι είναι, άλλωστε, εξοικειωμένοι με το έργο του Γκουστάβ Αϊφελ, καθώς σ’ αυτόν αποδίδεται ένα κομψό παλάτι από μέταλλο το οποίο είχε κατασκευαστεί στην καρδιά της αποικιακής πόλης μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως τα περισσότερα κτίρια της εποχής, με τα χαρακτηριστικά χρώματα του κίτρινου και του ροζ, βρίσκεται σε θλιβερή κατάσταση.
Μετά την περίοδο της εμφύλιας διαμάχης, η ειρήνη επανήλθε στην Αγκόλα με τη συνθήκη της Λουάντα, της 4ης Απριλίου 2002. (1) Η τελευταία υπογράφτηκε ανάμεσα στην κυβέρνηση του Λαϊκού Κινήματος Απελευθέρωσης της Αγκόλας (MPLA) και την Εθνική Ένωση για την πλήρη ανεξαρτησία της Αγκόλας (Unita) του Γιόνας Σαβίμπι, ο οποίος δολοφονήθηκε από το στρατό στις 22 Φεβρουαρίου 2002.
Έχοντας δεχτεί εισβολή ήδη από την παραμονή της ανεξαρτησίας, το 1975, από το στρατό της Νοτίου Αφρικής -που ήθελε να αποτρέψει το ενδεχόμενο να καταλάβει την εξουσία το MPLA- η Αγκόλα υπήρξε εν μέρει κατεχόμενη για μεγάλες χρονικές περιόδους.
Σφοδρές συγκρούσεις
Η ένταση των συγκρούσεων με τον στρατό της Πρετόρια ήταν άνευ προηγουμένου. Επιπροσθέτως, η νίκη του Κουίτο Κουαναβάλε, το 1988, χάρη στις κουβανικές ενισχύσεις, που αναίρεσαν την από αέρος υπεροπλία της Ν. Αφρικής, σηματοδότησε αποφασιστική καμπή: κατέληξε στην ανεξαρτησία της Ναμίμπιας και στην υποχώρηση του ρατσιστικού καθεστώτος. Εύλογα, επομένως, ο πρόεδρος του Εθνικού Αφρικανικού Κογκρέσου (ANC), Τζέικομπ Ζούμα, προσκεκλημένος στον εορτασμό της εικοστής επετείου της μάχης του Κουίτο, δήλωσε ότι «η συνεισφορά του MPLA και του λαού της Αγκόλας στον αγώνα για την κατάργηση του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική υπήρξε απαράμιλλη».
Με την ειρήνη, η Αγκόλα μετατράπηκε σε πελώριο εργοτάξιο. Μέσα σε λίγα χρόνια, οι ουρανοξύστες ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πρόκειται για έδρες πετρελαϊκών κολοσσών, τραπεζών ή ασφαλιστικών εταιρειών. Ο σχεδιασμός τους παραπέμπει σε θύλακες, δεδομένου ότι είναι εντελώς παράταιροι προς το περιβάλλον τους, δηλαδή τους λασπωμένους δρόμους και τη χαοτική κυκλοφορία.
Απέναντι από τον μαγευτικό φυσικό κόλπο της Λουάντα δεσπόζει η νέα έδρα της Sonangol, της πανίσχυρης εθνικής πετρελαϊκής εταιρείας. Ο μαύρος χρυσός αντιπροσωπεύει το 60% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, το 90% των εξαγωγών και το 83% των κρατικών εσόδων. Στη στέγη του κτιρίου υπάρχει ελικοδρόμιο, για την περίπτωση που θέλει κανείς να αποφύγει την έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση, η οποία κατακλύζεται από απαστράπτοντα οχήματα 4x4.
Συχνά, η ταχύτητα στην πόλη δεν ξεπερνά το ένα χιλιόμετρο την ώρα. Η λύση της πεζοπορίας δεν συνιστάται, γιατί, εκτός από τα διάφορα εμπόδια -όπως χαντάκια, σκουπίδια, λακκούβες με νερό-, πολλά πεζοδρόμια είναι απροσπέλαστα εξαιτίας των αποχετευτικών έργων.
Εμπνευσμένοι από τις πρωτεύουσες του περσικού κόλπου, οι εργολάβοι της Αγκόλας, οι οποίοι πρόσκεινται στους κύκλους της εξουσίας, ονειρεύονται να μεταμορφώσουν τη Λουάντα σε φουτουριστική πόλη. Και ενώ η παραγωγή πετρελαίου αναμένεται ότι θα φτάσει σύντομα τα δύο εκατ. βαρέλια ημερησίως, η Αγκόλα οφείλει να διατυμπανίσει τα εμβλήματα της ισχύος της... Έτσι, η διάσημη λεωφόρος κατά μήκος του κόλπου, η οποία εκτείνεται από το λιμάνι μέχρι το πορτογαλικό φρούριο του 16ου αιώνα, θα διευρυνθεί εις βάρος του αιγιαλού.
Τα εν λόγω έργα αποτιμώνται στα 200 εκατ. δολάρια και έχουν ανατεθεί σε ιδιωτικές εταιρείες. Οι τελευταίες, ως αντάλλαγμα, απέκτησαν -δωρεάν- οικόπεδα για να κατασκευάσουν πολυτελή παραλιακά κτίρια αξίας 2 δισ. δολαρίων! Παρ’ όλα αυτά, όπως δηλώνει κάποιος ντόπιος: «Τουλάχιστον αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Το σχέδιο για την ανέγερση ουρανοξύστη στη μέση του κόλπου, στα πρότυπα εκείνου που συμβολίζει το Ντουμπάι, εγκαταλείφθηκε».
Και τι γίνεται στην πλευρά της αυλής; Στους διαδρόμους της εξουσίας απαριθμούνται πολυάριθμα σχέδια για την αναβάθμιση των υπερκορεσμένων παραγκουπόλεων («musseques»). Επιτόπου, όμως, δεν διακρίνει κανείς ιδιαίτερη βιάση. Εξάλλου, ακόμη και στην καρδιά της Λουάντας, το εγχείρημα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Ετσι, ακριβώς πίσω από το λιμάνι, κοντά στη μεγάλη λαϊκή αγορά και στη συνοικία των πρεσβειών, μία από τις πιο εξαθλιωμένες παραγκουπόλεις συνεχίζει να εξαπλώνεται πάνω σε ένα βουνό από απορρίμματα...
Η έλλειψη οικοδομήσιμων εκτάσεων στη Λουάντα οδήγησε στην αναβίωση ενός παλιού σχεδίου: τη δημιουργία νέας διοικητικής πρωτεύουσας. Ως τοποθεσία επιλέχθηκε το δέλτα του ποταμού Ντάντε, περίπου εξήντα χιλιόμετρα βόρεια της Λουάντας. Τη μελέτη ανέλαβε να εκπονήσει ο βραζιλιάνος αρχιτέκτονας Όσκαρ Νιμέγερ, ιθύνων νους της Μπραζίλια (ο οποίος έχει γιορτάσει τα 100ά του γενέθλια!).
Ακραίες ανισότητες
Οι ανισότητες είναι κατάφωρες, είτε ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές, είτε ανάμεσα σε αστικές και αγροτικές ζώνες, ή, ακόμη, ανάμεσα στην παράκτια ζώνη και την ενδοχώρα. Επίσης, είναι από τις πιο ακραίες παγκοσμίως: το 68,2% του πληθυσμού (13 εκατ. κάτοικοι) ζει με λιγότερα από δύο δολάρια τη μέρα (1,25 ευρώ). Η υποβάθμιση του συστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης αποδεικνύεται περίτρανα από τις πρόσφατες επιδημίες χολέρας (πάνω από 70.000 κρούσματα το 2006, εκ των οποίων 2.800 θανατηφόρα). Παρά τον διψήφιο δείκτη ανάπτυξης εδώ και μερικά χρόνια (23% το 2007), η χώρα βρίσκεται στην 162η θέση της κλίμακας ανάπτυξης (σε σύνολο 177). (2)
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, μέχρι το 2015 δεν θα έχει εκπληρώσει ούτε έναν από τους Στόχους της Χιλιετίας για την Ανάπτυξη (υγεία, εκπαίδευση, μείωση της φτώχειας κ.λπ.). (3) Και όμως, η Αγκόλα φαίνεται να βγαίνει από το λήθαργο. Η δραστηριοποίηση εξηγείται από το μάννα του πετρελαίου (4) και τα δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο, τα οποία εκχωρήθηκαν από την Κίνα (4,5 δισ. δολάρια), από το 2004 κι έπειτα. Είχε προηγηθεί εξωτερικός δανεισμός από τη Βραζιλία, την Ισπανία και, κυρίως, τη Γερμανία. Έτσι, η κυβέρνηση είναι σε θέση να προωθήσει τις εργασίες σε πολυάριθμα και πολυδάπανα εργοτάξια, τα οποία είχε εγκαινιάσει σε ολόκληρη τη χώρα.
Η τελευταία φάση του εμφυλίου -μετά την οποία διενεργήθηκαν οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές με αδιαμφισβήτητο νικητή το MPLA, το 1992- αποδείχθηκε καταλυτική: καταστράφηκε το 60 έως 70% των υποδομών, οι οποίες είχαν ήδη δεχτεί βαρύ πλήγμα από τους βομβαρδισμούς της Νοτίου Αφρικής.
Η Λουάντα, από τις πιο ακριβές πρωτεύουσες του κόσμου, δέχτηκε αθρόα εισροή αγροτικών πληθυσμών, αφού η ύπαιθρος ερημώθηκε εξαιτίας των ένοπλων συγκρούσεων. Το πρόβλημα στέγης είναι πλέον χρόνιο. Τα δύο τρίτα των πέντε εκατομμυρίων κατοίκων της -αριθμός κατά οχτώ φορές πολλαπλάσιος από την εποχή της ανεξαρτησίας, που αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού (5) ζουν σε υπερκορεσμένα προάστια. Χωρίς καν τις στοιχειώδεις ανέσεις, κατοικούν σε τρώγλες κατασκευασμένες κακήν κακώς για να αντιμετωπιστεί η ζήτηση. Για να διανύσουν την απόσταση χιλιομέτρων μέχρι το κέντρο της πόλης, οι εργαζόμενοι από τα προάστια αναγκάζονται να ξοδεύουν μέχρι και 400 κβάνζα (3 ευρώ) για την καθημερινή τους μετακίνηση. Η τιμή του πόσιμου νερού των ιδιωτικών φορτηγών ανέρχεται στα 6,35 ευρώ ανά κυβικό μέτρο. Αντίθετα, η δημόσια εταιρεία υδροδότησης της επαρχίας, η οποία εξυπηρετεί μονάχα ένα εκατομμύριο άτομα περίπου, το κοστολογεί έως 0,50 ευρώ.
Πρόσθετος εφιάλτης είναι η ηλεκτροδότηση. Οι κάτοικοι της Λουάντας υπομένουν τακτικά διακοπές ρεύματος, εξαιτίας της κακής κατάστασης των γραμμών υψηλής τάσης που. Κι όμως, το μεγαλύτερο φράγμα της χώρας, το οποίο βρίσκεται στην Καπάντα και ολοκληρώθηκε πρόσφατα, έχει μέγιστη παραγωγική ικανότητα 520 μεγαβάτ. Μονάχα 170.000 νοικοκυριά εξυπηρετούνται από την εταιρεία που δραστηριοποιείται στην επαρχία.
Κατά τους ιθύνοντές της, η αδυναμία για επενδύσεις οφείλεται στις πολύ χαμηλές τιμές του ρεύματος, κληροδότημα της περιόδου της συγκεντρωτικής οικονομίας μετά την ανεξαρτησία. (6) Αφότου έληξε ο πόλεμος, η κυβέρνηση παραμέλησε την αποκατάσταση των γραμμών που είχαν σαμποταριστεί από την Unita. Οι σχετικές εργασίες ξεκίνησαν τελικά χάρη στη χρηματοδότηση της Κίνας, με στόχο την ενίσχυση της παροχής κατά 42%.
Δημόσιες επενδύσεις
Σύμφωνα με τον υπουργό Οικονομικών Χοσέ Πέδρο ντε Μοράις, ο προϋπολογισμός του 2008 (περίπου 25 δισ. ευρώ) προβλέπει επενδύσεις ύψους 7,6 δισ. Ευρώ (7) για την ανοικοδόμηση της χώρας, από τα οποία το ένα τρίτο είναι ίδια κεφάλαια. Μεγάλο τμήμα του οδικού και του σιδηροδρομικού δικτύου, γέφυρες, φράγματα, αλλά και ξενοδοχεία, σχολεία και διοικητικά κτίρια, βρίσκονται σε φάση σχεδιασμού ή υλοποίησης.
Με το πέρας του πολέμου, το μερίδιο της κοινωνικής πρόνοιας στον προϋπολογισμό έχει αυξηθεί κατά πολύ (φτάνοντας φέτος το εθνικό ρεκόρ του 31%, έναντι μονάχα 4% το 2005), εις βάρος των δαπανών για την εθνική άμυνα (18%).
Είναι δύσκολο να αποτιμήσει κανείς τον αντίκτυπο των παραπάνω πολιτικών επιλογών, δεδομένου ότι οι ανάγκες της χώρας είναι τεράστιες -κατά την εμπόλεμη περίοδο περίπου 4,5 εκατ. είχαν εγκαταλείψει τις εστίες τους, ενώ, σήμερα, σχεδόν ο μισός πληθυσμός δεν έχει πρόσβαση σε στοιχειώδεις υπηρεσίες. Το 2007 εγκαινιάστηκε ένα φιλόδοξο σχέδιο για τον τομέα της υγείας (κατάρτιση του προσωπικού και αγορά εξοπλισμών): 443 εκατ. ευρώ αναμένεται να επενδυθούν σε διάστημα δύο ετών.
Τα τοπικά ή περιφερειακά νοσοκομεία, τα οποία είχαν αναλάβει κινεζικές κατασκευαστικές εταιρείες, είναι ήδη παραδοτέα και απομένει να εξοπλιστούν καταλλήλως.
Πρόκειται, μήπως, για την πολυπόθητη μοιρασιά των καρπών της ειρήνης; Τίποτα δεν είναι λιγότερο βέβαιο. Κατά τον συγγραφέα και βουλευτή του MPLA, Ζοάο Μέλο, διευθυντή του περιοδικού «Africa 21»: «ο πυρήνας των ατόμων που ελέγχουν την εξουσία τείνει να ικανοποιεί, κατά προτεραιότητα, τα συμφέροντα των πιο ευκατάστατων κοινωνικών στρωμάτων. Εστιάζει περισσότερο στην ιδιωτικοποίηση των στρατηγικών κλάδων -σχεδόν πάντοτε προς όφελος των μελών της προαναφερθείσας ελίτ- παρά στα κοινωνικά ζητήματα ή στην αναβάθμιση των λαϊκών συνοικιών».
Για τον Μέλο, το δόγμα του ατομικισμού και η ιδιοτέλεια των προνομιούχων τάξεων δεν είναι καινούρια φαινόμενα. Παρ’ όλα αυτά, κατά την άποψή του, η προώθηση, σε παγκόσμια κλίμακα, της «οικονομίας των καζίνων» και της «κουλτούρας του χρήματος» έχει συνεισφέρει στην απενοχοποίησή τους. (8) Οπως εκτιμά: «Αν δεν εφαρμοστεί κάποια πολιτική για την αναζωογόνηση των παραγωγικών τομέων, ιδιαίτερα της γεωργίας και της βιομηχανίας μεταποίησης, η χώρα είναι καταδικασμένη σε ιδιαίτερα ψηλά ποσοστά ανεργίας (9). Διακινδυνεύει, έτσι, να παραμείνει "οικονομία εισαγωγών"».
Έχοντας συμπεριληφθεί στα κατάστιχα των διεθνών χρηματοοικονομικών οργανισμών, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, λόγω της κραυγαλέας διαφθοράς, (10) η Αγκόλα δέχεται, πλέον, τα συγχαρητήρια της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ. Ιδιαίτερης εκτίμησης χαίρουν κυρίως τα πλεονάσματα στο ισοζύγιο των πληρωμών, η μείωση του εξωτερικού χρέους και του πληθωρισμού (από 1.400% το 1998, σε 14% σήμερα). Η Λουάντα αύξησε, μάλιστα, το συναλλαγματικό της απόθεμα από 126 εκατ. ευρώ το 2002 σε 6 δισ. ευρώ το 2008!
Όμως, η διαχείριση τόσο της Sonangol όσο και της Endiama (διαμάντια) παραμένει εν μέρει αδιαφανής. Η διασύνδεση της Αγκόλας με τον ιδιωτικό κινεζικό όμιλο China International Fund Limited, η έδρα του οποίου βρίσκεται στο Χονγκ Κονγκ, θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει εύλογες απορίες. Πράγματι, στα τέλη του 2004, ο οργανισμός εθνικής ανοικοδόμησης -με επικεφαλής τον στρατηγό Έλντερ Βιέιρα Ντίας, εξέχον μέλος του προεδρικού περίγυρου- είχε διαπραγματευτεί απευθείας με τον συγκεκριμένο όμιλο την υλοποίηση πολλών δημοσίων έργων. Η συνολική τους αξία έφτανε τα 6 δισ. ευρώ, τα οποία θα αποπληρώνονταν από τα κέρδη του πετρελαίου.
Ωστόσο, ο όμιλος αποδείχθηκε εν τέλει αφερέγγυος και διέκοψε απότομα τη χρηματοδότηση, το 2007, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να ζητήσει δάνειο ύψους 2 δισ. ευρώ από τις εγχώριες τράπεζες. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη συμφωνία που έχει μέχρι στιγμής συναφθεί με τις εγχώριες εμπορικές τράπεζες, το αποθεματικό των οποίων υπολογίζεται στα 6 δισ. ευρώ.
Κυβέρνηση χωρίς όραμα
Όμως τι είδους αναπτυξιακή στρατηγική εξυπηρετούν τέτοιες κινήσεις; Οι διανοούμενοι και τα μέσα ενημέρωσης στηλιτεύουν συχνά την έλλειψη οράματος της κυβέρνησης, έστω κι αν υποστηρίζουν το MPLA, το οποίο ηγείται της Κυβέρνησης Ενότητας και Εθνικής Ανοικοδόμησης (GURN). (11) Συχνές είναι, επίσης, οι διαμαρτυρίες που εγείρονται στους κόλπους της κοινωνίας των πολιτών για τα φαινόμενα διαπλοκής. Η επικαιρότητα βρίθει σχετικών παραδειγμάτων, ιδιαίτερα περιπτώσεων σύγκρουσης συμφερόντων, όπου πρόσωπα που κατέχουν δημόσια αξιώματα σφετερίζονται εταιρείες σε κλάδους που άπτονται των αρμοδιοτήτων τους.
Ως εκ τούτου, επείγει να διερευνηθούν μελλοντικές προοπτικές: αν δεν ανακαλυφθούν νέα κοιτάσματα, το πετρέλαιο δεν θα αποφέρει πάνω από 7 δισ. ευρώ το 2025, έναντι τουλάχιστον 93 δισ. ευρώ στο ζενίθ της προβλεπόμενης παραγωγής για το διάστημα 2010-2014. (12) Το 2025 ο πληθυσμός θα έχει σχεδόν διπλασιαστεί.
Πέρυσι, εξαιτίας του προβληματισμού για την ανεπαρκή αναδιανομή των πετρελαϊκών εσόδων, το κυβερνών MPLA προτίμησε να εγκαταλείψει τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές κατά την επεξεργασία της εθνικής ατζέντας συναίνεσης για την περίοδο 2008-2025. Πρόκειται, μήπως, για τερτίπι, ούτως ώστε να κινητοποιηθούν εκ νέου οι υποστηρικτές του, λίγους μήνες πριν από τις βουλευτικές εκλογές της 5ης και 6ης Σεπτεμβρίου 2008; Σε κάθε περίπτωση, η κίνηση αναδεικνύει τη δυσαρέσκεια των αγωνιστών, οι οποίοι απαιτούν αποτελεσματικότερη κοινωνική δικαιοσύνη.
Ως προς το ζήτημα των βουλευτικών εκλογών, δεν προβλέπεται να υπάρξουν εκπλήξεις. Έχουν αναβληθεί επανειλημμένα από το 2004, και, επίσης, έχουν αποσυνδεθεί από τις προεδρικές εκλογές, οι οποίες μετατέθηκαν για το 2009. Σύμφωνα με τις επίσημες διακηρύξεις, η παραπάνω διάκριση αποσκοπεί στην εδραίωση της σταθερότητας, καθώς η θητεία του προέδρου δεν θα εξαρτάται πλέον από ενδεχόμενες αλλαγές ηγεσίας. Η αντιπολίτευση παραμένει αδύναμη και δεν προτείνει αξιόπιστες εναλλακτικές. Αιχμάλωτη από το «σαβιμπιστικό» παρελθόν της, η Unita απέτυχε να «πραγματοποιήσει την κάθαρση», όπως επιθυμούσαν ορισμένοι ιθύνοντές της. Απέφυγε ακόμα και να ασκήσει αυτοκριτική (για την τυφλή προσκόλληση στον πόλεμο και την εκκαθάριση στελεχών στο εσωτερικό του σχηματισμού). (13)
Τον Ιούλιο του 2007, ο Ησαΐας Σαμακούβα αναδείχθηκε εκ νέου στην κεφαλή της Unita -στους κόλπους του συνασπισμού διενεργήθηκαν δημοκρατικές εκλογές, από τις οποίες θα μπορούσε να εμπνευστεί το MPLA. Επανεκλέγοντάς τον, η πλειονότητα των αντιπροσώπων από τις αγροτικές ζώνες της κεντρικής Αγκόλας απέρριψε πιο μετριοπαθείς προσωπικότητες, όπως ο Αμπέλ Σιβουκουβούκου που ήρθε δεύτερος. Απ’ ό,τι φαίνεται, η Unita έχασε την ευκαιρία να προσεγγίσει και άλλους φορείς αμφισβήτησης -μεταξύ αυτών, την «κοινωνία των πολιτών» που τώρα κάνει τα πρώτα της βήματα- ούτως ώστε να συστήσει εθνική αντιπολίτευση. Αλλά και η πρόθεσή της να παραμείνει στον κυβερνητικό συνασπισμό του GURN μέχρι τις επόμενες εκλογές, δεν μπορεί παρά να περιορίζει τα περιθώρια ελιγμού. (14) Οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις έχουν ελάχιστη απήχηση εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων. Η κυρίαρχη εξουσία, άλλωστε, επαγρυπνεί: διαμέσου της οικονομικής ισχύος μπορεί εύκολα να αποθαρρύνει αντίρροπες δυνάμεις...
Κατά τον ιστορικό Αρλίντο Μπαρμπέιτος, (15) «φαίνεται ότι η πολιτική ελίτ, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αγνοεί βαθιά την εγχώρια πραγματικότητα, για να μην μιλήσουμε για τον πολιτισμό και για την ιστορία της Αγκόλας.
Αντίθετα, οι παραδοσιακοί θρησκευτικοί φορείς, όπως και ορισμένες ενώσεις, λόγω εγγύτητας προς τον πληθυσμό, νιώθουν το σφυγμό των περιστάσεων, τα δεινά και τα τραύματα που έχει υποστεί ο λαός.
Όμως, με το πέρας του πολέμου, το κριτικό πνεύμα αναπτύσσεται και η Καθολική Εκκλησία ανέλαβε, κατά κάποιον τρόπο, να ηγηθεί της κοινωνικής αμφισβήτησης». Ο Μπαρμπέιτος θεωρεί αξιοπερίεργο το γεγονός ότι η εμφύλια διαμάχη δεν διαίρεσε ανεπανόρθωτα τη χώρα σε ομάδες ή περιοχές, ταυτιζόμενες με το ένα ή με το άλλο στρατόπεδο. Οπως εξηγεί: «Η ομόφωνη απόρριψη του πολέμου συνοδεύτηκε εύλογα από την παγίωση της εθνικής συνείδησης. Συσπείρωσε τον πληθυσμό γύρω από την ιδέα ότι είναι, καταρχήν, πολίτες της Αγκόλας. Το εν λόγω συναίσθημα ενδυναμώθηκε από την αστραπιαία διάδοση της πορτογαλικής γλώσσας σε ολόκληρη τη χώρα, δυστυχώς εις βάρος των εθνικών διαλέκτων -ακόμη και σε περιοχές όπου μονάχα μια πολύ μικρή μειονότητα εκφραζόταν διαμέσου της επίσημης γλώσσας».
Η εθνική ταυτότητα
Παρ’ όλα αυτά, οι πολιτικές αποκλίσεις τείνουν ακόμη να ερμηνεύονται, για λόγους ευκολίας, με φυλετικούς -ή, σπανιότερα, εθνολογικούς- όρους. Εμμέσως, ορισμένα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν προς αυτήν την κατεύθυνση: η αντιπαράθεση ανάμεσα στα «φιλοδυτικά» παράλια και στην «αυθεντικά αφρικανική» ενδοχώρα, παρουσιάζεται συχνά με γραφικό τρόπο.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Αντρέ Ενσινγκί, η επιβεβαίωση της εθνικής ταυτότητας των πολιτών της Αγκόλας θα εξαρτηθεί κυρίως από την προθυμία του κράτους να δεσμευτεί «για την εξάλειψη των ανισοτήτων».
Όμως, για να γίνει εφικτό κάτι τέτοιο, δεν αρκούν οι καλές προθέσεις ή τα φιλόδοξα προγράμματα ανοικοδόμησης. Είναι απαραίτητο να γίνουν τολμηρά βήματα σε πανεθνικό επίπεδο και να εξυγιανθεί -αν όχι να ανανεωθεί πλήρως- η άρχουσα τάξη, ενώ οι αντίρροπες δυνάμεις πρέπει να αποκτήσουν μεγαλύτερη ισχύ και αποτελεσματικότητα.
Η ειρήνη κόστισε ακριβά
1884-1885. Η διάσκεψη του Βερολίνου αναγνωρίζει το δικαίωμα της Πορτογαλίας να ελέγχει εδάφη της Αφρικής. Ωστόσο, η «ειρήνη» θα επέλθει στην Αγκόλα ύστερα από αρκετούς πολέμους.
1951. Οι αφρικανικές αποικίες γίνονται αναπόσπαστο τμήμα της Πορτογαλίας.
1956. Ίδρυση του Λαϊκού Κινήματος Απελευθέρωσης της Αγκόλας (MPLA).
1957. Ο Χόλντεν Ρομπέρτο συστήνει την Ένωση των βόρειων πληθυσμών της Αγκόλας, το μετέπειτα Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης της Αγκόλας (FLNA).
4 Φεβρουαρίου 1961. Το MPLA κηρύσσει πόλεμο για την απελευθέρωση του έθνους.
1964. Ο Γιόνας Σαβίμπι εγκαταλείπει το FLNA και δημιουργεί την Ενωση για την πλήρη ανεξαρτησία της Αγκόλας (Unita).
25 Απριλίου 1974. Η «Επανάσταση των Γαρίφαλων» στη Λισαβόνα και η πτώση της δικτατορίας σηματοδοτούν την αρχή του τέλους για την αποικιοκρατία.
1975. Προσωρινή συμφωνία μεταξύ των τριών κινημάτων απελευθέρωσης: από τη μία, των FLNA και Unita, με την υποστήριξη της Νοτίου Αφρικής και των ΗΠΑ και, από την άλλη, του MPLA με έρεισμα στην ΕΣΣΔ. Έναρξη του εμφυλίου πολέμου.
1η Αυγούστου. Μονομερής διακήρυξη ανεξαρτησίας της επαρχίας Καμπίντα.
Φθινόπωρο 1975. Η Νότιος Αφρική εισβάλλει στη νότια Αγκόλα για να στηρίξει την Unita στην επίθεση εναντίον του MPLA που υποβαστάζεται από την Κούβα. Στις 11 Νοεμβρίου, το MPLA διακηρύσσει, στη Λουάντα, την ανεξαρτησία της Αγκόλας. Ο Αγκοστίνο Νέτο ανακηρύσσεται πρόεδρος.
10 Σεπτεμβρίου 1979. Πεθαίνει ο Νέτο. Ο Χοσέ Εδουάρδο ντος Σάντος τον διαδέχεται σε κόμμα και κυβέρνηση.
1981, 1984, 1985, 1987. Περίοδοι εισβολής του νοτιοαφρικανικού στρατού. Από το 1985, η Unita έχει τη στήριξη των ΗΠΑ.
22 Δεκεμβρίου 1988. Υπογράφεται συνθήκη μεταξύ Αγκόλας, Κούβας και Ν. Αφρικής. Βάσει της συμφωνίας, η απόσυρση των κουβανικών στρατευμάτων από την Αγκόλα γίνεται προαπαιτούμενο για την παραχώρηση ανεξαρτησίας στη Ναμίμπια.
31 Μαΐου 1991. Ο Σαβίμπι (Unita) και ο πρόεδρος ντος Σάντος υπογράφουν ειρηνευτική συμφωνία, η οποία προβλέπει τη διενέργεια εκλογών τον Σεπτέμβριο του 1992. Τα εμπόλεμα μέρη οφείλουν να αφοπλίσουν τους μαχητές τους, ενώ προβλέπεται η συγκρότηση εθνικού στρατού. Ο ΟΗΕ στέλνει Αποστολή εξακρίβωσης (Unavem).
29-30 Σεπτεμβρίου 1992. Βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Η νίκη του MPLA αμφισβητείται απ’ τον Σαβίμπι. Νέος εμφύλιος.
15 Σεπτεμβρίου 1993. Με ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας ο ΟΗΕ καταδικάζει την Unita ως υπεύθυνη για τον νέο εμφύλιο και τίθεται στο πλευρό του ντος Σάντος.
20 Νοεμβρίου 1994. Η συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην κυβέρνηση της Αγκόλας και την Unita προβλέπει τη σύσταση κυβέρνησης ενότητας και εθνικής συμφιλίωσης (GURN).
30 Ιουνίου 1997. Νέα αποστολή του ΟΗΕ (Monua) διαδέχεται την Unavem.
Μάρτιος 1998. Το κίνημα των ανταρτών νομιμοποιείται ως «πολιτικό» κόμμα.
Δεκέμβριος 1998. Πυροδότηση του εμφυλίου από την Unita, στο πλαίσιο της κρίσης στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (RDC).
Μάρτιος 1999. Η Monua αποσύρεται.
4 Απριλίου 2002. Υπογράφεται νέα ανακωχή.
Δεκέμβριος 2002. Άρση των κυρώσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας για την Unita και ανάδειξη κυβερνώντων από τις τάξεις της στις επαρχίες που έχει την πλειοψηφία.
Δεκέμβριος 2003. Το 5ο Συνέδριο του MPLA ανανεώνει την πενταετή θητεία του πρόεδρου του, ντος Σάντος.
Αύγουστος 2006. Παρά την υπογραφή συμφωνίας για την ειρήνη, οι σποραδικές αναταραχές συνεχίζονται.
«Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία»
