Επί δεκαετίες, οι προοδευτικές δυνάμεις της Χιλής αντιμετώπιζαν τον Σαλβαδόρ Αλιέντε ως εικόνισμα. Υπογράμμιζαν τις προσωπικές και τις ανθρώπινες αρετές του· εγκωμίαζαν την ηρωική στάση του κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου 1973: δεν είχε πεθάνει άλλωστε με το όπλο στο χέρι; Όμως, αυτή η εξύμνηση χρησιμοποιούνταν γενικότερα και προκειμένου να αποσιωπηθούν οι προθέσεις –και οι επιτυχίες– της κυβέρνησης του επικεφαλής της Λαϊκής Ενότητας, ενός συνασπισμού που συμπεριλάμβανε από τους κομμουνιστές έως τους σοσιαλδημοκράτες.
Πλέον όμως, οι φοιτητικές διαδηλώσεις του 2011, οι πιο σημαντικές μετά την επιστροφή στη δημοκρατία, το 1990, και η ανάδυση πολλών κοινωνικών κινημάτων (συνδικαλιστικών, οικολογικών κ.λπ.) σε όλη τη χώρα (1) ταρακούνησαν την Αριστερά. Έβαλαν ξανά στην ημερήσια διάταξη την ανάγκη για βαθιές δομικές αλλαγές και διεύρυναν τον ορίζοντα των απαιτήσεων που θεωρούνται εφικτές. Όχι μόνο για μια «δωρεάν και ποιοτική» εκπαίδευση, αλλά επίσης και για τα μέσα ώστε να επιτευχθεί κάτι τέτοιο: δημοσιονομική μεταρρύθμιση, επανεθνικοποίηση των ορυχείων χαλκού και, ιδίως, τέλος στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο που έχει εγγραφεί στο Σύνταγμα του 1980 –επικυρωμένο επί δικτατορίας μέσα από τη σύγκληση μιας Συντακτικής Συνέλευσης. Και πάλι είδαμε το ομοίωμα του Αλιέντε στους δρόμους. Όμως, αυτή τη φορά, δεν είχε πλέον να κάνει με το προσκύνημα ενός εικονίσματος: οι διαδηλωτές ανακοίνωναν με αυτό τον τρόπο ότι ταυτίζονται με το πολιτικό πρόταγμα που ενσάρκωνε και εξακολουθεί να ενσαρκώνει.
Ο Αλιέντε καταφθάνει στο προεδρικό μέγαρο Λα Μονέδα το 1970, μετά από τρεις άκαρπες εκλογικές προσπάθειες. Στρατευμένος σοσιαλιστής, πάντοτε εργαζόταν για τη δημιουργία μιας όσο το δυνατό ευρύτερης σύγκλισης των λαϊκών δυνάμεων που εναντιώνονταν στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και στην ολιγαρχία. Μέσα σε μια Λατινική Αμερική κουρελιασμένη από τους ανταρτοπόλεμους, προτείνει το άνοιγμα μιας «ειρηνικής οδού» για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, ακόμη και όταν το ίδιο του το κόμμα διακήρυξε, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του Τσιγιάν, το 1967, το μπλοκάρισμα της συνταγματικής οδού, προτιμώντας να καλέσει σε ένοπλη πάλη.
Αυτό το όραμα διαφοροποιεί τον Αλιέντε και αυτό, εν τέλει, του επέτρεψε να βάλει μπροστά ένα φιλόδοξο πολιτικό πρόγραμμα: «Θριαμβεύσαμε με αποστολή μας να ανατρέψουμε οριστικά την ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση, να τελειώνουμε με τα μονοπώλια, να πραγματοποιήσουμε μια βαθιά, άξια του ονόματός της αγροτική μεταρρύθμιση, να ελέγξουμε το ισοζύγιο των εισαγωγών και των εξαγωγών και, επιτέλους, να εθνικοποιήσουμε τις τράπεζες. Αυτοί είναι οι πυλώνες οι οποίοι θα στηρίξουν την πρόοδο της Χιλής, δημιουργώντας το κοινωνικό κεφάλαιο που θα επιτρέψει την ενίσχυση της ανάπτυξής μας», θα διακήρυττε το βράδυ της νίκης του από το μπαλκόνι της Ομοσπονδίας Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Χιλής (FECH).
Οι χίλιες ημέρες της Λαϊκής Ενότητας αποτελούν ταυτόχρονα μια πρωτόγνωρη διαδικασία πολιτικού ανοίγματος και μια μεγάλη θυσία για χάρη του λαού της Χιλής. Είναι χίλιες ημέρες κατά τη διάρκεια των οποίων πολιτικά κόμματα, συνδικάτα, βιομηχανικά δίκτυα (αυτοδιαχειριζόμενα όργανα των εργατών) και επιτροπές προμηθειών και ελέγχου των τιμών (Juntas de Abastecimiento y Precios, JAP) ένωσαν τις δυνάμεις τους προκειμένου να κάνουν να ανθίσει μια λαϊκή εξουσία που θα ήταν ικανή να απαντήσει στις απόπειρες αποσταθεροποίησης του ξένου κεφαλαίου και των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων.
Το πείραμα της Λαϊκής Ενότητας δεν απέτυχε: διακόπηκε. Και η μορφή του Αλιέντε δεν είναι εκείνη ενός ιδεαλιστή προέδρου που πίσω του άφησε μια καταδικασμένη πολιτική μεθοδολογία. Αντίθετα, ενσαρκώνει την πολιτική τόλμη: εκείνη που επιβεβαίωσε τη νεωτερικότητα του σχεδίου του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, όχι μόνο στη Χιλή, αλλά και σε ολόκληρη την ήπειρο. Και χάραξε έναν δρόμο τον οποίο έκτοτε δανείστηκε ένα μεγάλο μέρος της Νότιας Αμερικής, αν και σε διαφορετικό πλαίσιο, σηματοδοτημένο από διαφορετικούς συσχετισμούς των γεωπολιτικών δυνάμεων. Κάθε προχώρημα αυτών των προοδευτικών κυβερνήσεων τις φέρνει λίγο πιο κοντά στον Αλιέντε.
Διότι, όταν ανακαλούμε το όνομα του Σαλβαδόρ Αλιέντε, δεν σημαίνει μονάχα ότι μιλάμε για το παρελθόν. Σημαίνει ότι σκεπτόμαστε για το παρόν και προετοιμάζουμε το μέλλον.
