el | fr | en | +
Accéder au menu

Χαρωπός ψηφιακός αποικισμός

«την ίδια την υπόσταση του στοιχειώδους δικαιώματος στο σεβασμό της προσωπικής ζωής»

. Η απόφαση αυτή του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δημοσιοποιήθηκε στις 6 του περασμένου Οκτωβρίου, συνιστά σημείο καμπής: υπό την πίεση των βιομηχάνων, οι αρχές ενδιαφέρονται ξαφνικά για τη θέσπιση κανόνων στον ψηφιακό καπιταλισμό.

Στην ιστορία της ψηφιακής οικονομίας, το έτος 2013 θα καταγραφεί αναμφίβολα ως σημείο καμπής. Πριν, το Διαδίκτυο θεωρούνταν μια ζούγκλα, στην οποία βεβαίως κυριαρχούσαν κάποια μεγάλα θηρία, όμως ταυτόχρονα υπήρχαν και ευρεία πεδία ελευθερίας. Ένας καταιγισμός αποκαλύψεων διάλυσε τις ψευδαισθήσεις: μαζική παρακολούθηση των πολιτών από το κράτος (την οποία αποκάλυψε κυρίως ο Έντουαρντ Σνόουντεν), υφαρπαγή δεδομένων από τις πολυεθνικές, ακροβασίες και φοροαποφυγή από τα μαστόδοντα της Σίλικον Βάλεϊ, μαζική κατάργηση θέσεων εργασίας τις οποίες αντικαθιστούν αλγόριθμοι. Το Διαδίκτυο θεωρείται πλέον περισσότερο ως τεχνοφιλελεύθερη μορφή του σύγχρονου καπιταλισμού και λιγότερο ως ένα παράλληλο σύμπαν.

Η Google, η Amazon, το Facebook και η Apple (αποκαλούμενες «GAFA»), καθώς επίσης και η Uber και η Airbnb δέχονται έναν καταιγισμό επικρίσεων. Η επιστροφή του μαστιγίου, που δικαιολογείται από την εξωφρενική ισχύ αυτών των εταιρειών, δεν εξηγείται μονάχα από την οργή των χρηστών και την κινητοποίηση των προοδευτικών οργανώσεων. Η παραδοσιακή βιομηχανία, η εργοδοσία της και οι πολιτικοί υποστηρικτές της ενώνουν τις φωνές τους με το πλήθος των διαμαρτυρομένων. Κληρονόμοι του κλασικού καπιταλισμού εναντίον των ψηφιακών καπιταλιστών: η αντιπαράθεση αυτή θυμίζει τη σύγκρουση, τον 19ο αιώνα, μεταξύ δύο τάσεων της αριστοκρατίας, των Βουρβόνων της Παλινόρθωσης, που ήταν συντηρητικοί και οπαδοί της καθεστηκυίας τάξης, και του Οίκου της Ορλεάνης, που ήταν πιο φιλελεύθεροι και ανοιχτοί στον επιχειρηματικό κόσμο.

Ο Γάλλος υπουργός Οικονομίας Εμμανουέλ Μακρόν ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Πιστεύει ότι «θα ήταν χονδροειδές λάθος η προστασία επιχειρήσεων και υπαρχουσών θέσεων εργασίας». Δηλώσεις που έγιναν σε ένα ακροατήριο εκ προοιμίου φιλικά διακείμενο στις νεοφυείς επιχειρήσεις, στη διεθνή διάσκεψη «Le Web», τον Δεκέμβρη του 2014 στο Παρίσι, και όπου διεκδικώντας την κληρονομιά του Φρανσουά Γκιζό, υπουργού του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου (1), ολοκλήρωσε την ομιλία του με μια πομπώδη προτροπή: «Επιτύχετε και πλουτίστε», πριν δημοσιοποιήσει τη διεύθυνσή του στο… Gmail της Google.

Ο πολίτης Κέην βρήκε τον δάσκαλό του

Μολονότι οι ευαισθησίες των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων έναντι των πολυεθνικών του Διαδικτύου διαφοροποιούνται, η στάση σκλήρυνε το 2013, όταν άρχιζε η δημόσια συζήτηση για τη φοροαποφυγή των εν λόγω επιχειρήσεων, αλλά και για την εμπλοκή μερικών από αυτές στην κατασκοπεία ηγετών και θεσμών από την αμερικανική National Security Agency (NSA) (2). Πύλες εισόδου στο Διαδίκτυο, οι γίγαντες αυτοί επιβάλλουν τους όρους τους στις εμπορικές συμφωνίες, συγκεντρώνουν προσωπικά δεδομένα, αλλά δεν αναδιανέμουν ούτε το ελάχιστο από τους καρπούς της ιλιγγιώδους ανάπτυξής τους. Σύμφωνα με τους ισολογισμούς της, η Google, που είχε έσοδα 1,7 δισεκατομμυρίων ευρώ στη Γαλλία, πλήρωσε μονάχα 5 εκατομμύρια ευρώ σε φόρους το 2014, αφού είχε καταβάλει 7,7 εκατομμύρια το 2013· την ίδια χρονιά, το Facebook κατέβαλε 240.000 ευρώ για έναν κύκλο εργασιών της τάξης των 200 εκατομμυρίων ευρώ στη Γαλλία.

Ενώ όμως στο Ηνωμένο Βασίλειο ο Ντέιβιντ Κάμερον επέβαλε, τον περασμένο Δεκέμβριο, έναν «φόρο επί των μη δηλωμένων κερδών» της τάξης του 25%, τον οποίο καλείται να πληρώσει η Google, η γαλλική κυβέρνηση περιμένει τις προτάσεις του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για τη φορολογική εναρμόνιση και συνεχίζει να δικαιολογεί την απραξία της. «Όλος ο κόσμος έχει συνειδητοποιήσει πως υπάρχει πρόβλημα, δεν κατορθώνουμε όμως να το λύσουμε, γιατί είναι πολύ περίπλοκο», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Φλερ Πελερέν, σε μια ομιλία της στην Ένωση Δημοσιογράφων ΜΜΕ στις 8 Ιουλίου 2015, αφότου είχε επιδιώξει να επιβάλει φόρο επί του όγκου των μεταφερομένων δεδομένων, προκειμένου να χρηματοδοτήσει τη γαλλική πολιτιστική παραγωγή.

Οι εταιρείες-βεντέτες της ψηφιακής εποχής δεν περιορίζονται στην αποφυγή της φορολογίας. Διαβρώνουν τον υπάρχοντα οικονομικό ιστό και υφαίνουν στη θέση του ένα οικοσύστημα που εξαρτάται από αυτές. Αυτή η «ουμπεροποίηση» (3), από το όνομα της εταιρείας με έδρα την Καλιφόρνια που προτείνει σε ιδιώτες να γίνουν οδηγοί ταξί (4), έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις των απειλούμενων τομέων. Ιδιαίτερα στον χώρο των ΜΜΕ, όπου τα παρακμάζοντα ολιγοπώλια επικαλούνται πλέον τα προγονικά πνεύματα του ανταγωνισμού. Ο γερμανικός όμιλος Axel Springer («Bild», «Die Welt», Seloger.com), όπως κι ο γαλλικός Lagardère (Europe1, «Paris Match», Leguide.com), συσπειρωμένοι στο πλαίσιο του Open Internet Project (OIP) (5) κατηγορούν, μαζί με άλλους 30 ενάγοντες, την Google για παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού. Κατόπιν μιας έρευνας που διεξήγαγε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 2010, για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης, το γαλλογερμανικό αυτό λόμπι κατέθεσε το 2014 αγωγή κατά της μηχανής αναζήτησης, εξαιτίας της προβολής των δικών της υπηρεσιών σε βάρος των ανταγωνιστών της. Σύμφωνα με το OIP, η διακριτική αυτή μεταχείριση δεν έχει προηγούμενο στον πραγματικό κόσμο, εκτός κι αν φανταστεί κανείς ένα μεγάλο πολυκατάστημα το οποίο στους πρώτους ορόφους του θα τοποθετούσε μόνο τα δικά του προϊόντα.

«Στη Γερμανία, όταν αναζητάτε διαδρομή για να ταξιδέψετε από μια πόλη σε μια άλλη, το πρώτο που θα δείτε πάντα στην αναζήτηση είναι το Google Maps», δήλωνε οργισμένος ο Κρίστοφ Κέεζε, εκτελεστικός αντιπρόεδρος του ομίλου Axel Springer, τον Μάιο του 2014. «Με τον ίδιο τρόπο, (…) όταν αναζητήσετε ένα ροκ συγκρότημα, το YouTube [ιδιοκτησία της Google] θα είναι συστηματικά πρώτο στον κατάλογο της αναζήτησης». Έχοντας πρόσφατα μπει στον χώρο της οδικής πλοήγησης (Waze), η Google επεκτείνεται στους τομείς της ασφάλισης (Compare Auto Insurance), της οπτικής ίνας (Fiber), του αυτοκινήτου (Car), της υγείας ή του έξυπνου σπιτιού (Nest) (6). Η δική της υπηρεσία «Shopping» επιτρέπει τη σύγκριση τιμών και προϊόντων και επηρεάζει, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τις αποφάσεις αγορών. Και για να περνάει απαρατήρητη η παρουσία της παντού, ο όμιλος συγκαλύπτει τις νέες του δραστηριότητες κάτω από την επωνυμία «Alphabet».

Πρέπει άραγε να συσχετιστούν, όπως το έκαναν οι «Financial Times», η υποστήριξη που παρέσχε ο εκδοτικός όμιλος Springer στην εκλογή του Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ στην προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η ολοκλήρωση, τον περασμένο Απρίλιο, της έρευνας για κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης που διεξήγαγε η ίδια η Επιτροπή (7); Η έρευνα σερνόταν επί πέντε χρόνια. Με την ανάληψη των καθηκόντων της νέας Επιτροπής, τον Νοέμβριο του 2014, και με τον ορισμό της Δανής Μαγκρέτε Βεστάγκερ ως Επιτρόπου Ανταγωνισμού, τα πράγματα επιταχύνθηκαν. Από τον Απρίλιο του 2015, οι Βρυξέλλες κατηγορούν επίσημα τη μηχανή σύγκρισης τιμών της Google για παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού και διευρύνουν την έρευνά τους και σε άλλες υπηρεσίες, προκαλώντας τον ενθουσιασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Γερμανού υπουργού Οικονομίας Ζήγκμαρ Γκάμπριελ.

Πρόκειται για στροφή 180 μοιρών. Το 2014, η Ευρωπαία Επίτροπος για την Ψηφιακή Κοινωνία Νέλι Κρες διοργάνωνε ένα συμπόσιο για την ψηφιακή οικονομία με επίτιμο προσκεκλημένο τον εκτελεστικό διευθυντή της Google, ενώ ο ομόλογός της για θέματα ανταγωνισμού Χοακίν Αλμούνια προσπαθούσε να επιβάλει μια συμφωνία εξαιρετικά επωφελή για τον γίγαντα της ψηφιακής οικονομίας. Η κινητοποίηση του ευρωπαϊκού λόμπι των ΜΜΕ και των τηλεπικοινωνιών αναμφισβήτητα διευκόλυνε αυτή τη μεταστροφή.

Πλέον, η αντιπαράθεση έχει λάβει διαστάσεις διατλαντικής σύγκρουσης. «Έχουμε στην κατοχή μας το Διαδίκτυο. Το δημιούργησαν οι εταιρείες μας, το επέκτειναν και το τελειοποίησαν έτσι ώστε [οι ανταγωνιστές] να μην μπορούν να μας αντιπαρατεθούν. Και συχνά, αυτό που μοιάζει με εύλογο επιχείρημα είναι φτιαγμένο για την υπεράσπιση κάποιων εμπορικών συμφερόντων», δήλωνε ο Μπαράκ Ομπάμα στο διαδικτυακό τόπο Re/code, στις 16 Φεβρουαρίου 2015, λίγο μετά την υπερψήφιση ενός μη δεσμευτικού ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που ζητούσε την κατάτμηση της Google σε περισσότερες εταιρείες. Αυτή η σαφής υποστήριξη σε μια επιχείρηση που είχε συμβάλει οικονομικά στην προεκλογική του εκστρατεία (τρίτος χρηματοδότης στην προεδρική εκλογή του 2012, με συνεισφορά 804.000 δολαρίων (8)) και είχε συνεργαστεί με την NSA στο πλαίσιο των παρακολουθήσεων που αποκάλυψε ο Σνόουντεν, γινόταν μεσούσης της διαπραγμάτευσης για μια εμπορική συνθήκη μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ΗΠΑ.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος έχει πλήρη συνείδηση της κατάστασης: στην Ευρώπη οι «GAFA» βρίσκονται αντιμέτωπες με μια συμμαχία βιομηχανικών συμφερόντων. Στη Γαλλία, ο Στεφάν Ρισάρ, διευθύνων σύμβουλος της Orange, κάνει λόγο για «επιστροφή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και αποικισμού» (9), αποφεύγοντας να πει ότι ο όμιλός του γίνεται αποδέκτης αυτής της μορφής καταγγελιών στην Αφρική. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες τηλεπικοινωνιών φοβούνται ότι θα περιοριστούν στον ρόλο του διανομέα διαδικτυακών υπηρεσιών σταθερού κόστους, τη στιγμή ακριβώς κατά την οποία η αρχή της ουδετερότητας του Διαδικτύου, την οποία θέσπισε πρόσφατα η γαλλική κυβέρνηση, επιτρέπει σε αμερικανικές πλατφόρμες όπως το YouTube ή το Netflix να επωφελούνται των υποδομών του δικτύου (4G, οπτικές ίνες…) προκειμένου να διακινήσουν τα βίντεό τους στις λεωφόρους της πληροφορίας, στη συντήρηση των οποίων δεν συμβάλλουν.

Το ενδεχόμενο κατάτμησης πρέπει να εξεταστεί

«Φοβόμαστε την Google», έγραφε το 2014 ο Ματίας Ντέπφνερ, επικεφαλής του ομίλου Axel Springer. «Πρέπει να το πω καθαρά και ειλικρινά, γιατί πολύ λίγοι συνάδελφοί μου θα τολμήσουν να το κάνουν»  (10). Καθώς κυριαρχεί στη διαδικτυακή αναζήτηση, τροφοδοτεί τα τρία τέταρτα των smartphones με το δικό της σύστημα Android, διαθέτει το πρώτο πρόγραμμα περιήγησης στον κόσμο (Chrome) και την πλέον χρησιμοποιούμενη υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (Gmail), ο κολοσσός που ίδρυσαν οι Λάρρυ Πέιτζ και Σεργκέι Μπριν προκαλεί μια ολοένα ενισχυόμενη δυσπιστία. Στη Γερμανία ανησυχούν ακόμη και οι τιτάνες της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η Mercedes-Benz, η Audi και η BMW συγκρότησαν πρόσφατα μια κοινοπραξία για να αντισταθούν στο Google Maps, προσφερόμενες να αποκτήσουν από τη NOKIA το σύστημα πλοήγησης Here, προκειμένου να διατηρήσουν τον έλεγχο των δεδομένων πλοήγησης των οδηγών αυτοκινήτων. Είναι σαφές ότι μπορούν να υπολογίζουν στην υποστήριξη του Ζήγκμαρ Γκάμπριελ.

Για τον Γερμανό υπουργό Οικονομίας, στη μάχη ενάντια στους ομίλους της Σίλικον Βάλεϊ διακυβεύεται «το μέλλον της δημοκρατίας στην ψηφιακή εποχή», καθώς και «η χειραφέτηση, η συμμετοχή και η αυτοδιάθεση 500 εκατομμυρίων ανθρώπων στην Ευρώπη» (11). Ο σοσιαλδημοκράτης ηγέτης δεν αποκλείει, «ως έσχατο μέσο», την κατάτμηση της Google, προκειμένου να εμποδιστεί ο αμερικανικός γίγαντας να επιδίδεται «στη συστηματική εξόντωση των ανταγωνιστών του». Σε αυτή του τη μάχη τον συντροφεύει ο Χέικο Μάας, υπουργός Δικαιοσύνης, για τον οποίο «η κατάτμηση θα έπρεπε να εξεταστεί», αν αποδειχθεί ότι η Google κάνει κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης της (12).

H Google δεν κινδυνεύει προς το παρόν από τη λαιμητόμο της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας που αποκεφάλισε πριν από έναν αιώνα τη Standard Oil, καθώς και την αμερικανική εταιρεία τηλεπικοινωνιών AT&T το 1982. Από τη μια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την προεδρία του Γιουνκέρ, δείχνει αποφασισμένη να θριαμβεύσουν οι κανόνες μιας «ενιαίας ψηφιακής αγοράς». Σύμφωνα όμως με έναν από τους εκπροσώπους του, η ρύθμιση που έχει τεθεί σε εφαρμογή στην Ένωση έχει ακριβώς «ως στόχο τη διευκόλυνση της πρόσβασης των μη ευρωπαϊκών εταιρειών στην ενιαία αγορά. Είναι προς το συμφέρον [των αμερικανικών εταιρειών] να είναι ομοιόμορφοι οι κανόνες» (13). Οι ηγέτες της Google κατάλαβαν ότι τους χρειάζεται πλέον ένα λόμπι παντός καιρού. Στη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου, με τη δύναμη ενός ετήσιου προϋπολογισμού 3,5 εκατομμυρίων ευρώ και των είκοσι εννιά συναντήσεων με Επιτρόπους, η επιχείρηση ανέπτυξε την πιο έντονη δραστηριότητα επηρεασμού των θεσμικών οργάνων των Βρυξελλών.

GOOGLE NEWS: ΕΝΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΣΥΝΟΧΗΣ

Η ηγεμονία της Google επιβεβαιώνεται επίσης μέσω των αφιερωμένων στην επικαιρότητα σελίδων της (Google News, στη Γαλλία εμφανίζεται ως Google Actualités, στην Ελλάδα ως Ειδήσεις Google), που συγκεντρώνουν άρθρα και περιεχόμενο των ΜΜΕ. Τον Φεβρουάριο του 2013, οι Γάλλοι εκδότες Τύπου δέχτηκαν να παραιτηθούν από κάθε δικαίωμα επί των άρθρων τους, που αναπαράγονταν με τη μορφή σύντομων περιλήψεων, με αντάλλαγμα την προικοδότηση από την Google ενός ταμείου με 60 εκατομμύρια ευρώ σε βάθος τριετίας, το οποίο αποσκοπεί στην υποστήριξη καινοτόμων εγχειρημάτων του Τύπου («Le Monde Afrique» είναι ένα από αυτά). Ένα σύστημα που ο αμερικανικός γίγαντας επιδιώκει να εξαπλώσει σε πολλά ευρωπαϊκά ημερήσια έντυπα, αυξάνοντας την προσφορά του στα 150 εκατομμύρια ευρώ. Σε αντάλλαγμα, δεν καταβάλλει το παραμικρό αντίτιμο για την κίνηση που γίνεται από την ιστοσελίδα του, με το πρόσχημα ότι δεν δέχεται διαφημίσεις.

Η Γερμανία ψήφισε από το καλοκαίρι του 2014 τον αποκαλούμενο «lex Google», έναν νόμο που υποχρεώνει τον ψηφιακό όμιλο να πληρώνει τους δικαιούχους. Ενώ όμως ο νόμος αυτός είχε την πρόθεση να υποχρεώσει την Google να καταβάλει αμοιβές για το περιεχόμενο που χρησιμοποιεί, την οδήγησε στην αφαίρεση κάθε αναφοράς στην πηγή των άρθρων και των φωτογραφιών και στη διατήρηση μονάχα των τίτλων. Ο Ματίας Ντέπφνερ, επικεφαλής του γερμανικού ομίλου Τύπου Axel Springer, ο οποίος είχε ασκήσει αγωγές κατά της μηχανής αναζήτησης στην επιτροπή ανταγωνισμού της χώρας του, παραιτήθηκε τελικά από κάθε αμοιβή, διότι έχασε το 40% της επισκεψιμότητας στις κυριότερες ιστοσελίδες του. Στην Ισπανία, το 2014, ο νομοθέτης πίστεψε ότι θα μπορέσει να παρακάμψει το πρόβλημα, απαιτώντας από κάθε μηχανή παρουσίασης άρθρων να αποζημιώνει τους εκδότες Τύπου. Η Google, παρά το γεγονός ότι είχε καθαρά κέρδη 14,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014, αποφάσισε να μην πληρώσει και να κλείσει την ιστοσελίδα Google Noticias. Η «οργάνωση της ενημέρωσης του κοινού», όπως προσδιορίζεται ο στόχος της Google, κοστίζει, χωρίς καμιά αμφιβολία, πολύ φθηνότερα από την παραγωγή της.

Marie Bénilde

Δημοσιογράφος, συγγραφέας του «On achète bien les cerveaux. La publicité et les médias» Raisons d’agir, Παρίσι, 2007.
Γιάννης Χρυσοβέργης

(1(Σ.τ.Μ.) Louis Philippe: Ανακηρύχθηκε Βασιλεύς των Γάλλων το 1830, μετά από την επανάσταση που ανέτρεψε τον Κάρολο τον 10ο. Ο François Guizot υπήρξε υπουργός Εξωτερικών (1840-1848) και πρωθυπουργός του (18 Σεπτεμβρίου 1847 – 24 Φεβρουαρίου 1848). Η πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών τάξεων προκάλεσε την επανάσταση του 1848, την παραίτηση του Λουδοβίκου Φιλίππου και τη φυγή του στην Αγγλία.

(2(Σ.τ.Μ.) Εθνική Υπηρεσία Ασφαλείας.

(3(Σ.τ.Μ.) Uber Technologies Inc. Εταιρεία με έδρα την Καλιφόρνια, η οποία αναπτύσσει, εμπορεύεται και λειτουργεί την εφαρμογή Uber mobile app, που επιτρέπει στους χρήστες smartphones να δηλώσουν το δρομολόγιό τους, για το οποίο θα τους εξυπηρετήσουν οι οδηγοί Uber, που οδηγούν τα δικά τους αυτοκίνητα. Η εταιρεία είναι παρούσα σε 300 πόλεις και σε 58 χώρες. Κυβερνήσεις και εταιρείες ταξί έχουν καταγγείλει αυτή την πρακτική, υποστηρίζοντας ότι η χρήση οδηγών ταξί, οι οποίοι στερούνται της σχετικής άδειας, είναι παράνομη και επισφαλής.

(4Βλ. Evgeny Morozov, «Résister à l’ubérisation du monde », «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2015.

(5(Σ.τ.Μ.) Open Internet Project: Δίκτυο 21 ευρωπαϊκών ομίλων, κυρίως γαλλικών και γερμανικών, που δραστηριοποιούνται στα ΜΜΕ, στις εκδόσεις, στον τουρισμό κ.λπ., καθώς και της εταιρείας δημιουργών μουσικού περιεχομένου SACEM, που διεκδικούν και πιέζουν προς την υιοθέτηση αυστηρών αντιμονοπωλιακών πολιτικών στον χώρο του Διαδικτύου.

(6(Σ.τ.Μ.) Έξυπνο σπίτι: smart home στα αγγλικά, maison connectée στα γαλλικά, είναι το σπίτι του οποίου όλες οι συσκευές είναι συνδεδεμένες με ένα κεντρικό σύστημα και ρυθμίζουν αυτόματα τις λειτουργίες τους ανάλογα με τον προγραμματισμό των ιδιοκτητών.

(7«The political storm over the Googleplex», «Financial Times», Λονδίνο, 28 Απριλίου 2015.

(8Σύμφωνα με στοιχεία της Ομοσπονδιακής Εφορευτικής Επιτροπής που δημοσίευσε το opensecrets.org

(9«Le patron d’Orange fustige les déclarations d’Obama sur Internet», «Les Echos», Παρίσι, 17 Φεβρουαρίου 2015.

(10«Why we fear Google», «Frankfurter Allgemeine Zeitung», 17 Απριλίου 2014.

(11«Political consequences of the Google debate», net, 20 Μαΐου 2014.

(12«Frankfurter Allgemeine Zeitung», 27 Ιουνίου 2014.

(13«Obama attacks Europe over tech protectionism against Google», «Financial Times», 16 Φεβρουαρίου 2015.

Μοιραστείτε το άρθρο